Белы Бім Чорнае вуха
Шрифт:
На канцавым кальцы ён даў кругаля па ходу трамвая і затрымаўся ля прыпынку. Пасядзеў, паглядзеў: людзі навокал усе добрыя. Так. Гэта ўжо добра. Адсюль яны пераходзілі з Іванам Іванавічам вуліцу — вунь да таго месца з дошчачкаю на слупе. Бім пайшоў туды не спяшаючыся і сеў побач з чаргою, якая чакала аўтобуса. Прыгледзеўся: зноў дрэнных людзей не відаць.
Калі падышоў аўтобус, чарга папаўзла ў дзверы, а Бім патупаў апошні, як і трэба кожнаму сціпламу сабаку.
— Ты куды? — закрычаў шафёр. Раптам ён азірнуўся яшчэ раз на Біма і праспяваў: — Пачакай, пачакай. Ды я ж цябе ведаю.
Бім таксама зразумеў, што гэта той сябар, які ўзяў з рук гаспадара
— Памятае, сабачая душа! — усклікнуў шафёр. Потым падумаў і паклікаў Біма ў кабінку: — Да мяне!
Бім умасціўся там, прыціснуўшыся да сценкі, каб не перашкаджаць, умасціўся хвалюючыся: менавіта ж гэты шафёр вёз некалі іх з Іванам Іванавічам на паляванне, у лес.
Аўтобус гырчаў і гырчаў, ехаў і ехаў. Сціх ён на тым прыпынку, дзе Бім заўсёды выходзіў з Іванам Іванавічам у лес. Вось тут-то Бім і захадзіўся. Ён драпаў за дзверы, скуголіў, прасіўся са слязамі: «Выпусці. Мне сюды і трэба».
— Сядзець! — строга прыкрыкнуў шафёр. Бім паслухаўся. Аўтобус зноў загырчаў. Адзін пасажыр падышоў да шафёра і спытаўся, паказваючы на Біма:
— Твой сабака?
— Мой, — адказаў той.
— Вучаны?
— Не вельмі… Але разумны. Бачыш? Глядзі: ляжаць!
Бім лёг.
— Можа, прадасі сабачку? Мой памёр, а я чараду авечак пасу.
— Прадам.
— Колькі?
— Чацвярцінку.
— Ого! — вымавіў пасажыр і адышоў, палашчыўшы Біма за вуха, праказваючы: — Харошы сабачка, харошы.
Добра вядомы Біму гэтыя ласкавыя словы, словы гаспадара. І ён вільнуў хвастом чужому.
Бім цяпер зусім не ведаў, куды едзе. Але зараз, гледзячы ў ветравое шкло, ён запамінаў дарогу, як запамінае кожны сабака, калі ўпершыню едзе па новым месцы: так ужо ў сабак вядзецца — ніколі не забываць дарогу назад. У людзей гэты інстынкт з вякамі знікаў і знік амаль. А дарэмна. Вельмі патрэбна ведаць дарогу назад.
На адным з прыпынкаў той добры чалавек, ад якога пахла травою, выйшаў з аўтобуса. Шафёр таксама выйшаў, пакінуўшы Біма ў кабіне. Бім сачыў за ім, не адрываючы позірку. Вось шафёр паказаў на Біма, вось ён узяў за плячо Добрага чалавека, а той, усміхнуўшыся, дастаў паперкі і аддаў іх, потым закінуў за плечы рукзак, зайшоў у кабіну, зняў з сябе папругу, прычапіў за Бімаў аброжак і сказаў:
— Ну, пайшлі. — А за некалькі крокаў ад аўтобуса азірнуўся і запытаўся: — Зваць яго як?
Шафёр запытальна паглядзеў на Біма, потым на пакупніка і ўпэўнена адказаў:
— Чорнае вуха.
— А не твой жа сабака? Прызнавайся.
— Мой, мой. Чорнае вуха, праўда. — І паехаў.
Такім чынам, Біма прадалі за грошы.
Ён разумеў, што робіцца нешта не так. Але чалавек, які пах травою, быў відавочна добры, і Бім пайшоў побач з ім, засмучаны і журботны.
Ішлі, ішлі яны моўчкі, а тут раптам чалавек загаварыў да самога Біма:
— Не, ты не Чорнае вуха: так сабак не клічуць. А знойдзецца твой гаспадар — аддасць мае пятнаццаць рублёў? Чаго пытацца?
Бім паглядзеў на яго, нахіліўшы галаву набок, быццам хацеў сказаць: не разумею цябе, чалавек.
— А ты, брат, відаць, сабака разумны, добры. Вось і яшчэ ён сказаў словы, якія так часта паўтараў гаспадар. Цяпер Бім завіляў хвастом у аддзяку за спагаду і ласку.
— Ну, калі так, жыві са мною, — скончыў чалавек.
І пайшлі яны далей. Разы са два за дарогу Бім усё ж спрабаваў упірацца, нацягваў павадок і паказваў вачыма назад. (Адпусці, маўляў, мне — не туды).
Чалавек прыпыняўся, гладзіў сабаку, гаварыў:
— Мала ці што… Мала ці што.
Тут
Ішлі яны спачатку па лесе. Дрэвы былі задумёныя і маўклівыя — голыя, халодныя, заспакоеныя марозікам; трава ў лесе пажухла, слабенькая і зблытаная, сумная. Нудота Біму — і ўсё.
Потым пацягнулася рунь, дываном закрыўшая зямлю, мяккая і вясёлая. Зрабілася тут Біму крышку лягчэй: прастора, неймаверна многа неба, вясёлае пасвістванне чалавека побач — усё гэта добра было з Іванам Іванавічам. Але, калі дарога пайшла па ворыве — зноў вясёлага мала: зямля чарнавата-шэрая з кропелькамі ад мелу, а камячкоў на ёй ніякіх; здавалася, яна нежывая, месцамі напаўжывая — распыленая, спустошаная зямля.
Чалавек сышоў з дарогі, памацаў абцасам ворыва і ўздыхнуў.
— Дрэнна, брат, — сказаў ён Біму. — Чорная бура. Дрэнна, брат… Яшчэ адна-дзве чорныя буры — і канец зямельцы. Дрэнна, браце…
Словы «дрэнна, брат» Біму вельмі знаёмыя ад гаспадара, і ён ведаў, што гэта абазначае смутак, нуду або «нешта не так», а словы «чорная бура» ён зразумеў як «чорнае вуха» у невядомай яму інтэрпрэтацыі. Аднак тое, што сказанае датычылася зямлі, Біму не зразумець. Чалавек здагадаўся пра гэта:
— Вядома, ты — сабака, і ты нічога не кеміш. А каму сказаць? Вось я табе, чарнавух, і скарджуся… Пачакай жа!.. — Ён паглядзеў на Біма і дадаў: — А і будзь ты Чарнавухам. Гэта па-сабачаму — Чарнавух. Само вырвалася, то так таму і быць.
Ну і што? Не даходзячы яшчэ за вёскі, Бім ужо ведаў, што цяпер ён Чарнавух: чалавек жа многа разоў ласкава паўтараў:
— Чарнавух — гэта добра. — Альбо так: — Маладзец, Чарнавух, добра ідзеш. — Або яшчэ нешта такое, але абавязкова «Чарнавух».
Так за грошы людзі прадалі добрае імя Біма. Добра, што хоць гэтага не ведаў Бім, як і таго, што за паперкі некаторыя людзі могуць прадаць і гонар, адданасць і сэрца. Добра сабаку, які не можа пра гэта ведаць!
Але Бім цяпер павінен забыць сваё імя. Што ж рабіць — так, выходзіць, і павінна быць. Толькі не забудзе ён свайго сябра Івана Іванавіча. Хоць жыццё пачалося зусім інакшае, ніяк не падобнае да таго, што было некалі, але тое забыць ён не мог.
Раздзел 11. Чарнавух у вёсцы
Вёска, куды прывялі Біма, зусім-такі здзівіла яго. Тут таксама жылі людзі, але ўсё было не так, як там, дзе ён нарадзіўся і выгадаваўся. Домікі маленькія — проста на зямлі, без усякіх там лесвічных пляцовак, без шматлікіх парогаў, дзверы не пстрыкаюць замкамі. На ноч, праўда, дзверы зачыняюць на засаўку. Усе домікі накрыты рабрыстымі шэравата-белымі лістамі. Раніцаю, у адзін і той жа час, з кожнага доміка ідзе ўгору дым, але домікі ўсё ж не едуць і не ляцяць некуды, а стаяць сабе роўненька радочкамі і дымяць ціха і мірна, без усякага там скрыгатання. Але больш за ўсё ўразіла Біма (зараз ужо Чарнавуха) тое, што разам з людзьмі тут жывуць і розныя жывёліны і птушкі: каровы, куры, гусі, авечкі, свінні, знаёмства з якімі адбылося не адразу. У жывёлін за кожным чалавечым домікам былі свае хаткі, накрытыя часам саломаю, а мясцінамі і чаротам, і адгароджаныя невысокім рэдкаватым тынам. І ніхто нікога не чапае — ні людзі жывелін і птушак, ні жывёліны людзей, і ніхто ні па кім не страляе са стрэльбы.