Белы Бім Чорнае вуха
Шрифт:
Бім хоць і заскакаў побач з Клімам, ведаў дакладна, што ўсё гэта робіцца не па правілах: паляўнічы не павінен бегчы, як сабака, Бім і сам знойдзе, калі трэба, — нават і зайца, калі загадаў бы Іван Іванавіч.
Клім спыніўся, засопшыся, і не сваім голасам крычаў:
— Шукай, балда! Калека чортаў!
Рушыў Бім неяк пакрыўджана. І так заячы пах быў мала цікавы яму і дагэтуль, а тут — тупаціць ззаду нагамі Балда. Але ўсё ж па следзе, па следзе — Бім давёў і спыніўся, зрабіў стойку, чакаў пакуль пачуе апрацівелае «Пужай!» і нарыхтаваўся падымаць зайца. Але той ледзьве выпаўз з разоры і закульгаў, быццам хворы. Клім стрэліў, а заяц бег. Яшчэ
А Клім рыкаў:
— Кусі, гад! Кусі яго, балда! — І паказваў на зайца.
Бім зноў знайшоў падранка, які прытаіўся, і зноў зрабіў стойку. Трэцюю! І зноў Балда прамазаў. І зноў заяц пабег.
Клім ад злосці так і не змог зразумець, што Чарнавух не навучаны душыць падранкаў, што гэта не адпавядае вартасці інтэлігентнага сетэра, што сетэр не можа трываць такіх паляўнічых, як Клім. Калі апошні раз заяц прапаў з вачэй (ён пайшоў крыху жывей — відаць, рана была адкрытая), Клім зноў азвярэў: ён падышоў да Біма і, часта паўтараючы слова «маць», злосна, з нянавісцю кляў яго.
Бім адвярнуўся седзячы, сабраўся ісці прэч ад стрэльбы. І тут Клім з размаху ўдарыў колькі ставала сілы наском вялізнага бота ў грудзі знізу…
Бім ахнуў. Як чалавек ахнуў.
«А-а-х! — ускрыкнуў працягла Бім і ўпаў. — Ой, ой… — гаварыў Бім па-чалавечы. — Ой… За што?!» — І глядзеў вачыма пакутніка на чалавека, нічога не разумеючы і жахаючыся.
Потым ён ледзьве падняўся на чатыры лапы, пахістаўся крышку і ўпаў зноў, варушачы лапамі.
— Што ж я нарабіў! — схапіўся за галаву Клім. — Цяпер давядзецца дваццацьпятку аддаваць. Прапалі грошы! — І затрухаўся скоранька-скоранька, быццам уцякаў ад Бімавага позірку.
Таго дня Клім не паказаўся ў вёсцы, недзе працягаўся да ночы. Апоўначы, крадучыся, запоўз у сваю хату, што на краі вёскі.
А як жа Бім? Дзе ён?
Ён застаўся адзін на сырой і халоднай зямлі, адзін-адзінокі на ўсім белым свеце. Усярэдзіне нешта абарвалася пасля ўдару, і гэтае «нешта» стала цёплае, яно забіла дыханне, сціснула грудзі, таму ён і страціў прытомнасць. Але вось ён кашлянуў, яго вырвала, уздыхнуў — дыхаць балюча. Яшчэ раз схапіў паветра адкрытым ротам і адкашляўся. І ледзьве падняў галаву: поле гойдалася, быццам Бім плыў на хвалях у паводку. Ён паднатужыўся і сеў: поле гойдалася, сонца гойдалася, быццам падвешанае на вяроўцы.
Сёння ад Біма хацелі больш, чым ён можа; ад яго патрабавалі: ты павінны, абавязаны зрабіць тое, чаго не можаш зрабіць, калі хочаш, каб было чыстае тваё сабачае сумленне і імя. За тое, што не выканаў, жорстка збілі. Ён, Бім, не можа душыць падранка, не можа.
«За што-о-о… За што-о-о… — скуголіў ціхенька Бім. — Дзе ты, мой добры сябар… Дзе-е? Дзе?..» — усё цішэй і цішэй жаліўся Бім і заціх нарэшце.
Збоку здалося б, што ляжыць у чыстым гразкім полі мёртвы сабака, але гэта было не так.
Вось ён падняў азадак, абмацаваўся на нагах — не ўпаў. Ступіў раз — не ўпаў. Пастаяў. Ступіў другі раз. І пагробся па вораным полі, цягнучы лапы, закрэсліваючы свой след.
…О вялікая сабачая мужнасць і цярпенне! Якая сіла зрабіла вас такімі магутнымі і незнішчальнымі, што нават у перадсмяротную часіну вы несяце цела ўперад? Хоць памаленьку, але наперад. Наперад, туды, дзе, магчыма, будзе давер і спагада да няшчаснага, адзінокага, забытага ўсімі сабакі з чыстаю душою.
І Бім ішоў. Ледзьве ішоў, але ішоў усё-такі. На губах запенілася кроў, а ён усё-такі ішоў. Кашляў крывёю, але ішоў.
Ля ручая прагна напіўся вады — стала крышку лягчэй. Нешта падказвала яму — нельга адыходзіць ад вады. Ён і сапраўды дабраўся да бліжняе сцірты, цераз сілу праціснуўся пад навіслую аж да зямлі салому і заціх. Так сабакі адлежваюцца ў час хваробы, хаваючыся ад людскога вока і звяроў; гэтаму навучыла іх сама прырода. Хвала яе законнаму парадку і разумнай мэтазгоднасці!
Колькі Бім пралежаў без памяці, ён не ведаў, але, ачнуўшыся, адчуў, як востра баліць у грудзях; галава пайшла кругам, і ён адчуў усім нутром, што зараз нешта здарыцца з ім, выпаўз з саломы. Паляжаў на паветры, адчуў, што шэрсць стала сухая. Сеў. Асенняя трава цяпер не гойдалася, сцірта — таксама, сонца — таксама, і яно цёплае, нават чуць грэе. Бім даплёўся да ручая і зноў піў, піў, піў. Адпачыў крыху і зноў піў патрошку. Ён заўважыў непадалёку ад ручая стэпавую асаку, дробненькую і яшчэ зялёную, падобную да пырніку (мароз не скора яе бярэ). Бім пачаў есці асаку. Што яму падказала на гэту непрыкметную траву, людзі так ніколі і не даведаюцца, але ён-то ведаў: трэба абавязкова есці яе. І еў. Потым трапіўся і рамонак, прысохлы, позні, а на ім прыціснутыя восенню напаўсухія кветкі. Ён еў і рамонак. Яшчэ раз вярнуўся да ручая, напіўся і пайшоў да вёскі. Ішоў уперад і ўперад.
І такі дабраўся, калі змерклася ўжо. Не, Бім не пайшоў у вёску. Як жа! Туды пабег Клім… Не, за ім ён не пойдзе. Клім можа зноў узяць за аброжак і тады… Не, не быць таму.
Бім умасціўся на астатках ад капы, вылежаўся крыху. Пачуў побач сцябло дзядоўніка, паспрабаваў яго — сухое, адгрыз паўз зямлю і пачаў шчыпаць корань, угрызаючыся глыбей. Гэта ён таксама ведаў, што дзядоўнік трэба есці абавязкова.
Вялікія і шматбаковыя веды сабакі пра лекі. Пусціце сабаку, калі ён толькі пачынае шалець, у лес: праз два-тры тыдні ён вернецца схудалы і знясілены ўшчэнт, але здаровы. Стаў балець у сабакі страўнік — вядзіце яго ў лес або ў стэп і пажывіце з ім два-тры дні: ён вылечыцца сам травою. Менавіта ў сабакі і трэба вучыцца, як яго лячыць. Прырода замацавала так багатыя «веды» ў сабакі, што дзіву гэтаму чалавек ніколі не перастане дзівіцца.
…Ноч прайшла. Вялікая, асенняя нудная ноч, ад якое ныла ўсярэдзіне.
Пракукарэкаў першы певень. Бім не захацеў чакаць другіх і трэціх, апошніх, світальных. Ён сіліўся, але ніяк не мог падняцца з месца ад болю ў грудзях. Але ўсё ж, хоць цераз сілу, разварушыўся, два разы ўстаючы і кладучыся, ды і патупаў памаленьку.
Ён прыцягнуўся да Хрысана Андрэевіча, узабраўся цераз дзве прыступкі на ганак і прылёг. У доме было ціха.
Хто ведае, можа, і не пайшоў бы ён адсюль сёння, але побач, зусім побач, прайшоў Клім, ціха крадучыся, як злодзей. Бім задрыжаў. Бім гатовы быў бараніцца да апошняга ўздыху. У ім прачнуўся гонар асуджанага, калі таму больш няма чаго страчваць. Але Клім перагнуўся цераз балясіну і сказаў паўшэптам:
— Прыйшоў, Чарнавух. — І спехам, торапка патупаў назад, быццам павесялеў.
У Біма не было сілы, каб даганяць і адпомсціць за здрадніцкі ўдар ботам, брахаць ён не мог, таму што, акрамя хрыпу, нічога не выходзіла са скалечаных грудзей. Але Бім не хацеў і таго, каб Клім зноў прыйшоў і ўзяў яго. І вось ён устаў, ціха абышоў па двары, прынюхаўся да падсвінкаў, да каровы, да авечак, крыху пасядзеў і пайшоў прэч ад вёскі. А як хацелася прылегчы ля сяброў-парасят!
…Праспявалі трэція пеўні. Днела.