Белы Бім Чорнае вуха

Троепольский Гавриил Николаевич

Да шашы ішоў сабака. Галава апушчана, хвост вісеў, як нежывы, быццам у шалёнага. Збоку ён і здаўся б шалёным на самай апошняй стадыі: вось-вось упадзе, наткнуўшыся на тое, што перш трапіцца на дарозе, і памрэ тут жа. Гэта быў наш Бім, добры і адданы Бім. Ён ішоў шукаць свайго гаспадара, Івана Іванавіча. Ішоў дакладна тою самаю дарогаю, па якой яго вялі сюды.

Ад вёскі да аўтобуснага прыпынку было кіламетраў пяць-шэсць, але недзе на паўдарозе ў Біма зноў не стала сілы, ён ледзьве давалокся да стога сена. Нехта, крадучы начамі, выскуб у стозе дзірку — туды Бім і забраўся. Ляжаў там доўга, амаль цэлы дзень,

а на захадзе сонца выбраўся са сваёй схованкі. Хацеў піць, але вады не было. Боль пёк грудзі, хоць дыхаць стала лягчэй, а галава не закружылася, калі ён рушыў у дарогу. Зараз яму трапілася вяршалінка цмену, ён з'еў і гэтыя кветачкі — жоўценькія, сухія, якія не мяняюць свой колер ад пачатку цвіцення да таго, пакуль саспеюць, і на ўсю зіму, да вясны. Абшчыпаў і куст рамонку, але галоўкі яго, аказалася, саспелі, рассыпаліся ў роце і казыталі ў горле. Таму яшчэ мацней захацелася піць. Калі ён пераходзіў адну дарогу ў полі, трапілася лужынка расталага снегу ў калюжыне. Так дарога падарыла Біму вадзіцы. Ён напіўся і пайшоў ціхенька далей.

Зацемна ён дайшоў нарэшце да шашы. Пасядзеў крышку, правёў вачыма некалькі машын з асляпляльна белым святлом і ўжо ведаў: трэба ісці туды. Але ж не ноччу! А раптам — Клім? Або — Шэры? Або — воўк?

Бім вырашыў не адыходзіць ад аўтамабільнае дарогі і схавацца на ноч дзе-небудзь непадалёку. Ён прыцягся да аўтобуснага прыпынку, дзе быў маленькі домік без аднае сцяны, але з шырокімі лаўкамі ў сярэдзіне; там залез пад лаўку, у куток, і пачаў чакаць.

За ноч ён не звёў вачэй, нягледзячы на страшэнную слабасць. То адна, то другая праляталі збоч машыны — дарога жыла і ноччу. Аўтобус ехаў цішэй ля прыпынку, але таму што не было пасажыраў, не спыняўся.

Ноч была хаця і насцярожаная і хворая, але цёплая, слава богу, — восень яшчэ раз прагнала зіму.

…Што ж было ў вёсцы за гэтыя суткі, пакуль адсутнічаў Бім?

Хрысан Андрэевіч з Пятроўнаю вярнуліся з рынка прыцемкамі. Алёшы не было — дом на замку. Яны ўвайшлі, палічылі выручку, схавалі грошы пакуль што ў куфэрак, каб заўтра занесці ў ашчадную касу. Тут і з'явіўся Алёша.

— Ты куды гэта прапаў? — спытаўся бацька.

— Хадзіў да Кліма.

— Ці ж ён не прывёў Чарнавуха?

— Яшчэ не вярнуўся з палявання.

— Вернецца. Прывядзе — нікуды не дзенецца, — супакоіла Пятроўна, мераючы Алёшу новы світарок.

— Так-то яно так, — няўпэўнена адказаў Хрысан Андрэевіч, — ды толькі Клім жа зладзюга… Каб хоць браў адно калгаснае, яно там нічыё, а то і ў калгаснікаў валачэ. О, з гэтым звяжыся — не будзеш рады. Усякі яго баіцца. Хай лепш бярэ на паляванне Чарнавуха, чорт яго бяры.

— Як гэта — «нічыё»? — спытаў Алёша. — Наша ж?

— Яно, вядома, так… Агаварыўся… Гэта ты правільна — нашае… Але як бы табе панятлівей сказаць? Там — наша, а тут — сваё. Ну, скажам, напрыклад, так: школа, напрыклад, наша і дзеці ўсе нашы, а ты — мой. Ці так: палі — нашыя, а сядзіба — мая… Выходзіць, і жывёла ёсць нашая, а ёсць і свая. Зразумеў?

— Ну дык! Чаму ж не зразумець… А ты — «нічыё»!

— Тут ты праўду: зусім нічыё — не можа такога быць.

Бацька заўсёды гаварыў з Алёшам, як з дарослым. Алёша адказваў тым жа:

— Выходзіць, і Клім бы браў з нашага, але не з майго.

— Факцічаскі так, — падвёў вынік бацька. —

Мы ж з табою бяром… сена там ці бурачкоў карове? Бяром. Тайком ад старшыні і ад брыгадзіра, а бяром чуць. Ды і ён, старшыня, ведае, і брыгадзір ведае, усе ведаюць. І ад гэтага нікуды не дзенешся: з нашага бяром. І бяром сумленна, з леташніх стагоў або дабіраем астаткі буракоў. А як жа? Скаціну карміць трэба.

— Факцічаскі так, — пацвердзіў трынаццацігадовы мужычок, які ўжо можа і чараду пасвіць, і даглядаць «сваю» скаціну, і біць масла, дапамагаючы маці, калі не заняты, вядома, і скрэбці на марозе «нашы» буракі, і капаць «сваю» бульбу.

А Хрысан Андрэевіч тлумачыў далей:

— Як павінна быць па статуту, так і робім: там — наша, а тут — маё. Я вось занёс баранчыка ў горад. А як жа? Карміць-паіць людзей трэба — мы на тое і жывём. І маці занесла яек. І масла. Усё па статуту, усё планава. Жызня, Алёшка, добра наладзілася, абуты, апранутыя не горш, чым старшыня ці настаўнік, тэлевізары ёсць і ўсё такое, грошы на патрэбу. А хто многа працуе, дык таму толькі работа моцы дадае. Толькі вось гарэлку піць не трэба, — павучаў Хрысан Андрэевіч.

— А сам п'еш, — справядліва заўважыў Алёша. — Калі не трэба — не трэба. Што толку!

— Гэта ты праўда, — згадзіўся бацька. — Калі ты на брыгадзіра павагу маеш, дык гэта ж не мы завялі… А Клім — што? Клім — зладзюга. Як гэта пайсці да суседа і ўкрасці куру? Гэта ж трэба на людзей вочы засляпіць. Куды-ы там! Прапаў чалавек.

Чакаючы Чарнавуха, Алёша і Хрысан Андрэевіч прагаварылі так да адзінаццаці гадзін вечара. Потым хадзілі вакол дома, зазіралі да парасят, пад ганак (магчыма, уцёк ад Кліма і схаваўся). Нарэшце Хрысан Андрэевіч пайшоў сам.

Наталля, жонка Клімава, жанчына затурканая і ціхая, тая самая, што заплакала на бурачным полі, сказала горка:

— Не прыйшоў яшчэ, валацуга. Заначаваў дзе-небудзь, ідал. Або запіўся, пракляты. Ох, гора маё! Лічы, толькі заўтра прывалачэцца, шатун. А сабаку ён нідзе не дзене, ведаю яго. Прывядзе…

Хрысан Андрэевіч вярнуўся дадому, расказаў, што чуў, і яны з Алёшкам леглі адпачываць, перагаворваючыся шэптам, каб не пабудзіць маці. Яны не чулі, як прыходзіў Чарнавух на ганак, як падкраўся і ўцёк Клім, як пайшоў іх новы добры сябар ад ліхога чалавека.

Раніцою бацька пабудзіў Алёшку:

— Уставай. На ганку свежыя сляды: прыйшоў Чарнавух.

Удвух яны пачалі шукаць, зваць, свістаць, але Чарнавух ужо не мог іх чуць. Хрысан Андрэевіч бягом затрухаўся да Кліма, пабудзіў таго.

— Прывёў жа, прывёў, — басіў той хрыпла і незадаволена. — Апоўначы прывёў і не захацеў цябе будзіць… Хочаш, сляды свае пакажу. А ты вось мяне пабудзіў, растрывожыў. Як думаеш: па-чалавечы гэта ці не? Ды і сабака твой нягодны на паляванне. На чорта ён мне — не буду браць ніколі.

Хрысан Андрэевіч не спрачаўся: з гэтым толькі звяжыся.

Абышлі яны з Алёшам усю вёску, усе агароды, былі на калгасным двары (ці не ў сабак гасцюе Чарнавух?). Не, ніхто нідзе не бачыў Чарнавуха. Прапаў Чарнавух.

— Выходзіць, Клім збіў яго, — здагадаўся Хрысан Андрэевіч. — Збег Чарнавух.

У Алёшы пякло ад жалю сэрца. Ён пачаў прыглядацца да падлогі на ганку: сляды ўжо высахлі, але месца, дзе ляжаў Чарнавух, было адметна. Алёша прыгнуўся і нечакана крыкнуў на ўвесь двор:

— Тата! Кроў!