Блакіт і золата дня
Шрифт:
– А ты памятаеш, як мы збіралі пярэсны і лотадь? Мне было трынаццаць, ты - трохі старэйшы. Ты прывёз мяне ў лес на сваім кані. І я адчувала спіной руку, якой ты мяне трымаў, такую цвёрдую руку... Або калі ты прынёс мне крылы сіваваронкі, каб я магла ўбрацца мятлушкай10.
– Ты была мне, як сястра... Але я не дарую вам, што вы пад замком Ірыну трымалі.
– Тады забі мяне. Не трымала я. Гэта ён.
– Я не ваюю з жонкамі, - сказаў ён, - я нобіль,
І раптам я пачуў яго крокі.
– Цхакен, - сказаў ён, з’явіўшыся на парозе (я стаяў, павярнуўшыся спіною да дзвярэй), - пакліч Лаўра.
Насуплены Лаўр прайшоў у бібліятэку, і хутка там загучаў голас Ракутовіча:
– Бачыш гэтага хлопца? Падабаецца ён табе?
– Так, ён вельмі падобны да цябе, Раман.
– А яна табе падабаецца?
– Т ак, гаспадыня вельмі прыгожая.
– Дык вырашай, калі хочаш, я зараз, тут, зраблю яго дваранінам. Гэта будзе апошні дваранін.
– Не хочаш выслухадь мяне, Раман, - з дакорам сказала яна.
– А ты бяры яе ў жонкі. Будзеш трымаць гэты замак маёю рукой на выпадак, калі трэба будзе адседзецца.
Я бачыў упартую спіну Лаўра. Потым блазнюк падкінуў падбародак і з папрокам, відадь, жадаючы ўкалоць, сказаў:
– Не, гаспадар. Куды ўжо вароне... Ды і не хачу я дваранінам
быць.
І Раман зразумеў укол.
– Т ады ідзі, - сказаў ён сурова, - і чакай майго загаду.
Яны засталіся адны. І дзверы зноў былі прачынены. Не надта тыя клапаціліся аб таемнасці.
Цяпер гаварыла пані Любка:
– Ты так і не зразумеў мяне. Ты нічога, нічога не зразумеў. Гэта ж я вінаватая. Гэта я не дазволіла Аляхну аддаць табе Ірыну. Я не магла.
– І я з жахам прадбачыў словы, якія зляцелі з яе вуснаў.
– Цябе я кахаю, ты адзін мой жаданы... А ты не глядзеў на мяне: сястра і сястра. А Кізгайла спытаў на маю згоду... Як я магла... сваімі рукамі аддадь.
– Голас яе перарваўся.
– Раман, даруй мне мой грэх. Гэта ўсё я. Але ж я не магла іначай...
Раман маўчаў, сурова гледзячы ўбок. Я бачыў яго круты лоб, насупленыя бровы. Потым ён сказаў:
– Другая ніколі ў такім не сазналася б. Адна ты... Таму і не магу я цябе ненавідзець. І калі што перашкодзіла б мне цябе кахаць, дык не гэта тваё прызнанне.
– Раман...
– сказала яна.
Ён маўчаў, і яна сказала яшчэ цішэй:
– Ды вазьмі ж ты мяне. Няўжо не разумееш, няўжо сляпы?
– А табе не брыдка, што я без любасці буду ляжадь з табой?
– Я кахаю цябе, - сказала яна.
– Ці не ўсё адно.
– А Ірына?
– глуха спытаў ён.
– Ты яе не пабачыш, гаспадар. Іх, напэўна, ужо затачылі. Яны адвезены ў Магулёў.
Ён устаў і павярнуўся да жанчыны спіною. Яна не бачыла, але ж я-то бачыў яго твар. Гэта было, як... як алень, што кліча вясной каханне, якое загубіў стралок. А ён не ведае, а ён кліча, і ў вачах неўразуменне,
– Што ж ты, гаспадар?
– Не, - сказаў ён.
– Я з табою не магу быць. Са мною ніводная не была з той пары.
Г олас яго крыху ўзмацнеў:
– Але першае, аб чым ты прасіла, я не перашкоджу табе выканаць. Бяры хоць Лаўра. Калі дзіця з’явіцца ўчасна - ніхто не асмеліцца думадь, што яно не Аляхнова. Толькі не ведаю, нашто я раблю гэта. За тваю праўду? Ці шкада цябе? Ці я дурны?
– Дзякуй і на гэтым, - сказала яна горка.
– Не даеш любові, але даеш хлеб.
Ракутовіч зрабіў крок да мяне, спыніўся:
– Швейцарад, прапусцідь сюды гэтага хлопца. Пометы не будзе. Род не памрэ.
– І дадаў: - І нават, можа, будзе праследаваць маіх нашчадкаў.
– Якіх, гаспадар?
Ён скалануў галавой.
– Я прыйду ў яе турму, - са страшнай упартасцю сказаў ён.
– Выпалю ўсе замкі. Конскім хвастом попел размяту. Але з мячом ці ў ланцугах - прыйду. Жывы ці мёртвы - вазьму. Я яе вазьму з Магілёвам, з усёй нашай зямлёй, з воляй або смерцю.
– Са смерцю?
– узняла яна бровы.
– Не верыш, значыцца?
– Не, але бідца буду нават без веры. Справа не толькі ў Ірыне.
– Але чаму не верыш?
– Ужо другая старая варожыць, што Ірына ніколі не ўбачыць мяне. А сёння тое самае крычаў Кізгайла.
– Ён панствам кляўся, - сумна ўсміхнулася яна, - а ты ж яго збіраешся звесці, панства.
– Не, - сказаў ён, - дуда не будзе. Няпраўду так скора не вынішчыш. Патрушу хіба вас трошкі?
– Нашто ж ты ішоў тады?
– Думаеш, не ведаю, што на смерць асуджаны? Ведаю. Людзей шкада. Зямлі дзядоў шкада.
– Тады здайся ... Здайся, любы.
Ён засмяяўся, як дарослы над неразумным дзіцёнкам, крыху насмешліва і з паблажлівасцю:
– Не-е, такое я і праўнукам забараню. Калі няма шчасця для сябе, для суседа - чаго галаву берагчы? Тады яе назнарок ламаць трэба.
– І дадаў: - Біцца трэба да канца, да іклоў, да апошняга хрыпу. Вы гэтага не зразумееце, вы спешчаныя. У вас і душы сталі не тыя.
– Раман, - сказала яна, - мне шкада цябе, мне страшна за цябе. Навошта ты нада мною злітаваўся?!
– Зла і так - мора. Не мне яго множыць. Жыві. Можа, сумленне заварушыцца?
– Ворагу даў літасць, - сказала яна.
– Праўда, ты ж самы страшны мой вораг.
– Гэты вораг кахае цябе, - ледзь чутна сказала яна.
Але ён ужо ўстаў, падняў яе і паставіў перад сабою.
– Бывай, варагіня. Бог з табою.
І пацалаваў яе у галаву.
Я чуў яго крокі па калідоры,чуў яго кароткую размову з Лаў-рам, чуў, як Лаўр паспрабаваў быў за нешта дакарадь яго і як Раман на яго прыкрыкнуў. І я чуў потым ціхую размову юнака, падобнага на архангела, з пані Любкай. І чуў, як іхнія галасы рабіліся больш мяккія.