БНР i БССР
Шрифт:
Канечне ж, не ўсё ў гэтых фактычна ультыматыўных умовах спадабалася Жылуновічу, ды ён, грэючы сэрцам беларускія савецкія дзяржаўныя дакументы, разам з сябрамі з радасцю i вялікім хваляваннем едзе з Масквы ў Смаленск.
Чуў, што ў свой час у вузкім коле літаратараў і гісторыкаў хадзілі чуткі ад тых, хто тады знаходзіўся ў Смаленску (а там былі Янка Купала, М.Гарэцкі i іншыя), што мяснікоўцы нібыта па абмылцы вайсковага каравула на вакзале прытрымлівалі Жылуновіча, каб ён своечасова не трапіў на партканферэнцыю, не парушыў сталінскамяснікоўскі план. Трапіў. Да 170 ці больш дэлегатаў, сярод якіх не менш 150 — мяснікоўцы.
Што дзіўна: здавалася б, такі важны для
З'езд адкрыў Мяснікоў i даволі ў жалобным тоне, разводзячы рукамі: маўляў, трэба падпарадкавацца волі ЦК РКП(б), каб мы сёння нашу Заходнюю вобласць абвясцілі Беларускай Савецкай Рэспублікай (з першых яго такіх слоў крыкамі запярэчылі камуністы з Віцебска, але па ўзмаху рукі Мяснікова супакоіліся, а пасля некаторыя i падпарадкаваліся "воли партии"). Пасля абвяшчэння "дадзеную" цэнтрам тэрыторыю падзялілі на 7 раёнаў i 53 падраёны. Пасля іншых працэдур Мяснікоў зачытаў свой спіс Цэнтральнага Бюро — вышэйшага партыйнага органа ў рэспубліцы.
Жылуновічу не магло не пацямнець уваччу, як i не магла не шухнуць кроў у скроні: здаецца, з 15 членаў туды ад беларускіх камсекцый трапляе толькі двое! Ён i Лагун. Гэта — такая, на думку Сталіна i Мяснікова, роўнасць?! Цяпер яму зусім іначай успрыняўся сталінскі званок у іхняй прысутнасці ў Смаленск Мяснікову: "рекомендуй своих толковых людей... Об остальном поговорим здесь". A Мяснікоў ужо не толькі супакоіўся, але i павесялеў, ды зларадна: у складзе Прэзідыума ЦК КП(б)Б трое i ніводнага з асяроддзя Жылуновіча: Мяснікоў — старшыня, Калмановіч — намеснік, Кнорын — сакратар. Ён, Мяснікоў, станавіўся, згодна "Умоў", прадстаўніком ЦК РКП(б)!
Жылуновіч сабраў сілы, волю i запратэставаў: у яго спісе, узгодненым ca Сталіным, больш прадстаўнікоў ад беларускіх камсекцый i склад Прэзідыума іншы! Мяснікоў, усміхаючыся пераможна, паказаў свой спіс, дзе менавіта ўсё так. Зразумела, большасць дэлегатаў падтрымала яго, Мяснікова, ды яшэ авацыяй: іхняе ж бярэ!
З цяжкай душой мусіў ісці Жылуновіч на першае пасяджэнне ЦБ. Няма сумнення, там яго рэкамендуюць старшынёй урада, але якой будзе тая пасада? Аперэтачнай. У лада, сувязь з цэнтрам будзе ў мяенікоўцаў. Ды гэта былі кветкачкі, ягадкі чакалі яго на ЦБ, куды ўсё ж пайсці ўгаварылі сябры. Пайсці на саюз з д'ябламі. Дзеля яе, Беларусі.
Ведучы ЦБ, Мяснікоў аб'явіў, што ён з Масквой прыйшоў да згоды, што ва ўрадзе патрэбны 17 наркамаў. Старшыня — Жылуновіч. Рэкамендавалі. Яго віншавалі, паціскалі руку, але ў вачах мала пасвятлела, a ў вушах стаяў звон: непакоіўся, што будзе далей. А далей ва ўрад параілі 7 яго чалавек. Нібы i нямала — 10 i 7, не так ужо i далека ад роўнасці. Але мяснікоўскія дзесяцера i яго сямёра зусім не на тых пасадах, якія ён узгадніў ca Сталіным! Яго людзям другія i трэція ролі, першыя ў мяснікоўцаў — наркамы земляробства, дзяржаўнага кантролю, унутраных спраў, харчавання, ваенных спраў, поштаў i тэлеграфаў, фінансаў, шляхоў зносін, старшыня Саўнаргаеа. У Прэзідыуме ўрада трое: ён, Мяснікоў i Калмановіч. Кіраўніком спраў урада — Кнорын. Друкаваны орган — нядаўняя смаленская газета "Известия", толькі цяпер яна будзе называцца крыху іначай i будзе на чатырох мовах.
О, Божа! Які падман! Ягонымі рукамі нібыта на законнай аснове ўручылі ўладу лютым ворагам Беларусі! Ён ускіпеў: вывесці з урада Мяснікова (наркама па ваенных справах), Калмановіча (наркама
У Смаленску i Маскве ажно чырванелі ад гарачыні тэлеграфныя апараты: Мяснікоў — са скаргай на Жылуновіча Сталіну; Сталін — са сваімі парадамі яму; Жылуновіч — з крыўдай, папрокамі Сталіну; Сталін — з угаворамі, з пагрозамі Жылуновічу..: Калі сталінскае "не деритесь, а то будет плохо" не спрацавала таксама, то Сталін меўся прыехаць i сам ва ўсім "разабрацца". Разабрадца ў тым, што падрыхтаваў з Мясніковым i што ішло па іхнім сцэнарыі. Але не прыехаў ні ў Смаленск, ні ў Мінск. Жылуновіч мусіў здацца, усё дзеля яе, Беларусі, аддаў пераможцам "Маніхфэст", скарыўшыся, што "Белорусское правительство получает директивы непосредственно от ЦеКа партии через Мясникова как представителя последнего..."
Зм. Жылуновіч пабыў старшынёй Часовага рэвалюцыйнага ўрада Савецкай Беларусі з месяц, у тых цяжкіх умовах ды пад кантролем Мяснікова не мог шмат чаго зрабіць. Але важнае, нават гістарычнае іншае: у сцверджаннях як БНР, так i БСР былі БР — Беларуская Рэспубліка; БСР праіснавала нядоўга, да 27 лютага 1919 года, да ўсяго ва ўсечаным аб'ёме, бо на I Усебеларускім з'ездзе Саветаў мяснікоўцы Віцебскую, Магілёўскую i Смаленскую губерні перадалі РСФСР; 27 лютага абрэзкі Беларусі па загадзе ЦК РКП(б) штучна злілі з Літвой i ўтварылі Літоўска-Беларускую Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку са сталіцай у Вільні i на чале з В.Міцкевічам-Капсукасам. Другі раз БССР абвясцілі 31 ліпеня 1920-га ў Мінску. Але з якім фарсам, здзекам! Новая БССР складалася з... шасці паветаў Мінскай губерні!!! A ў 1921-м на перамовах з палякамі ў Рызе нікога з беларусаў туды не дапусцяць, а Заходняй Беларуссю адкупяцца!!! Мабыць, толькі з аднымі беларусамі можна паводзіцца вось так! Добрыя, цярплівыя, непатрабавальныя, усё сцерпяць!
Яшчэ раз ведайма пакутлівы, жудасны лёс амаль усіх, хто ўтвараў i БНР, i БССР: за вельмі рэдкім выключэннем, амаль усіх спачатку зганьбілі, зрабілі ворагамі сваіх жа дзядоў i бацькоў, свайго народа, а затым перастралялі. Мяснікоўцаў — у тым ліку. Зм. Жылуновіча — першага старшыню беларускага савецкага ўрада — зневажалі, білі так, што ён па-чалавечы не вытрываў маральных, фізічных здзекаў i звар'яцеў. Звар'яцелага, яго, мабыць, па-садысцку забілі.
БР... Вось як давалася яна нам у 1917-1921 - я гады i вось якая вялікая, наскрозь набрынялая крывёю была за яе плата. Зразумела, тыя лепшыя сыны нашага народа дзеля яе, Бацькаўшчыны, пайшлі на пакуты, а то, як i Хрыстос, на крыж. Хрыстос стаў прарокам, настаўнікам, заснавальнікам новага сусветнага вучэння. А нашы пакутнікі-настаўнікі, заснавальнікі нашай дзяржавы? Хоць крыху ведаем мы ix, шануем?
БНР... Хто так ці гэтак заявіў яе, аддаў сваё маладое жыццё за святую справу, былі: А.Аўсянік, П.Бадунова, А.Бурбіс, Я.Варонка, З.Верас, А.Гарун, Т.Грыб, К.Езавітаў, В.Захарка, Ус.Ігнатоўскі, П.Крашэўскі, Я.Мамонька, B.Лaстоўскі, Я.Лёсік, браты Луцкевічы, С.Рак- Міхайлоўскі, А.Смоліч, І.Серада, Б.Тарашкевіч, А.Цвікевіч, У.Фальскі i яшчэ тысячы-тысячы іншых. З ix, амаль усіх рэабілітаваных у 50-я i 90-я (праўда, было i такое: рэабілітоўвалі, але пра гэта маўчалі, каб i далей імя было пад забаронаю), толькі лічаныя ўпамінаюцца ў энцыклапедыях i падручніках; помнікаў, назваў вуліц у іхні гонар асабіста я не ведаю.