Чорны замак Альшанскі

Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч

— А ў мяне і ёсць… амаль музей. Яно і пойдзе калісь у музей.

Бронза наканечніка была ўкрыта такім тонкім карбаваннем, што я зачараваўся.

— Праўда, адкуль такое дзіва?

— Я, мой даражэнькі, медыцыну ў Празе штудзіраваў.

— То там, што, усе людзі нават на Карлавым мосце з такімі рэчамі ходзяць? — спытаў Адам.

— І нават праз увесь горад, аж да самых Высачан. Калі спозняцца на апошні трамвай. Каб бараніцца ў выпадку чаго. Ад начных гіен.

Закурыў з намі. Ужо сур'ёзна сказаў:

— Чэхі тады стыпендыю давалі… прыгнечаным. Украінцам, лужычанам, нам. Але работу на радзіме знайсці было нельга… Ну і

рассеяліся. Дзе я ні працаваў! І ў Індыі на эпідэміі халеры, і ў Нігерыі на соннай хваробе, і чорт яшчэ ведае дзе. Даводзілася быць майстрам на ўсе рукі. І што зробіш? Чалавек, калі памірае, ведае толькі слова «лекар», і пляваць яму на такія паняцці, як «фтызіёлаг» ці «псіхіятр». Урэшце, пры многіх хваробах цікавейшыя адхіленні ў псіхіцы. І мы дужа кепска ведаем іх, вельмі мала займаліся імі.

— І колькі ж год вы нюхалі тую экзотыку? — спытаў я.

— Хапіла. Год дзесяць. Вярнуўся ў трыццаць восьмым годзе.

Згасіў цыгарэту.

— Вось вы і зайдзіце неяк. Не ў якасці пацыентаў, а паглядзець. Пацыентамі лепей не трэба.

— Самыя слушныя словы, якія я калі-небудзь чуў, — сказаў Хілінскі.

Мы зарагаталі. Доктар палез далей, трымаючы дзіду наперавес.

— Апошні аплот белых каланізатараў і гіен імперыялізму паў на сыходзе гэтага дня, — буркнуў Хілінскі. — Маладая Афрыка расправіла крылы насустрач цяжкай, але аптымістычнай вясне.

— Вы іх там толькі не… — сказаў я. — Не «ньям-ньям» ці як гэта?

— Два дні як перастаў ньям-ньям, — адказаў зверху Лыганоўскі. — А будзеце здзекавацца з прагрэсіўных з'яў, Косміч, я спушчу гэты шчыт вам на галаву.

Мы пасмяяліся і разышліся па кватэрах.

Настрой мой ва ўсе наступныя дні быў абрыдлівы. Я ўладжваў свае справы, але нават яны не маглі прымусіць мяне забыцца.

Дабіўся дазволу на абследаванне замка ў Альшанах, атрымаў ад інстытута ліст аб тым, хто я такі і што райвыканком просяць спрыяць мне ў абследаванні касцёлаў, цэркваў і старых будынін.

Пакаваў пакрысе рэчы. І ўсё не мог і не мог забыць таго апошняга вечара.

Трэба было яшчэ адвезці сабак да бацькі і купіць тое, чаго цяжка дастаць на вёсцы. І я загадзя дамовіўся наконт расчыннай кавы з прадаўшчыцай, маёй «блатмайстрыняй», і дамовіўся з Пахольчыкам наконт дзесяці блокаў «БТ» і каменьчыкаў для запальнічкі, і купіў, па Зоінай парадзе, блакнотаў і шкарпэтак і сёе-тое для «аптэчкі».

І ўсё ўжо было гатова, нават бутэлечка вечнага чарніла ў поліэтыленавым мяшэчку і кніга 1908 года выдання «Альшаны» (Княства, староства і павет Альшанскі, у іхнім гістарычным быцці). І я купіў яшчэ пятнаццаць «шэсцьдзесят пятак» і тры каляровых «ДС» і дастаў у знаёмага фатографа дзесяць шырокіх «орвакалёраў», а ў знаёмага прадаўца дзесяць «орвакалёраў вузкіх». І дастаў добрай гарбаты і адрамантаваў свой «Харків». І навастрыў свой ножык, і купіў пластыра, каб заклейваць футляры для касет, і… Словам, працы мне хапіла, і я пастараўся зрабіць запасы, каб не псаваць камерцыі сталічным прадаўцам.

Але раней трэба было яшчэ раз схадзіць на Мар'янаву кватэру (перадачу рэчаў у музей дазволілі адкласці да майго вяртання з Альшан). Я не хацеў ісці туды без сведкаў, а галоўнае таму, што гэта было б занадта цяжка — ісці туды аднаму. Таму я зайшоў да Хілінскага, і «Абель з Бобкін-стрыт» згадзіўся раздзяліць са мной кампанію. Праўдзівей, з ахвотаю перарваў сваё сённяшняе «dolce far niente»*.

* Салодкае няробства.

На

вуліцы дзяўчаты часта ўсё яшчэ азіраліся на яго: высокі, але не такі бамбіза, як я, «трохкутны», плячысты, але амаль зусім без клубоў. І я шкадаваў, што такі цудоўны ўзор роду чалавечага прападае, але й да глыбіні душы шкадаваў яго і разумеў. Урэшце, ён не варты быў шкадавання. Хутчэй, здзіўлення і павагі.

Сэрца маё зноў балюча сціснулася перад дзвярыма, калі я падумаў, што не пачую я сабачага брэху, не адчыніць мне дзверы мой друг. І ў кватэры тхнула нежылым, застаялым паветрам. Я адкрыў фортку, узяў сабе некалькі яго ўлюбёных кніг, невялікую мадэль карабля (ніхто ўжо, акрамя мяне, не ведаў, як ён усё жыццё марыў аб моры, але быў лагер, была да і пасля вайна, было сапсутае сэрца), зняў са сцяны адну гравюру з добрых, але не музейных і падарыў яе Адаму:

— Ну вось і ўсё.

І тут я заўважыў на століку ля фатэля кнігу. Я ведаў, тут заўсёды ляжалі апошнія кнігі, якія ён чытаў, і я захацеў паглядзець, што гэта было, апошняе.

Гэта была «Кніга джунгляў». Я вырашыў узяць і яе, і тут з кнігі выпаў маленькі лісцік паперы. Ляжаў, відаць, як закладка, а агляд памяшкання, вядома ж, быў павярхоўны.

Мар'ян

Збірайся, бяры для выгляду вуды і неадкладна выязджай на Романь. Калі затрымаюся крыху — павудзь гадзінку-паўтары. Вельмі трэба.

Я падаў запіску Хілінскаму.

— Гэта што?

— Нічога. Мой почырк. І папера мая.

— І што ж атрымоўваецца?

— Атрымоўваецца, што забіў я.

Усё ўва мне нібы скамянела. Адам уважліва агледзеў мяне.

— Вось што, хлопча, давай ты мне гэтую пісульку, а я адвязу яе Шчуку… Досыць таго, што ты на ёй адбіткі пальцаў зрабіў.

Ён узяў паперку чыстым аркушам паперы.

— І кніжку тваю заўтра давай Шчуку. Сапраўды, нешта тут не тое. А з тваёй палоскі зрабі копію.

— Зрабіў.

— А палосу схавай. Ну вось. Вазьмі яшчэ й гравюру і каці дахаты. Я — туды. Едзь. А то на табе бог твару паменшаў.

…На сходах чамусьці не гарэла святло. Я быў ужо на два маршы ніжэй сваёй хаты, калі пачуў нейкі дзіўны гук. Нешта мяне насцеражыла, і я застыў. Рыпенне паўтарылася. Я быў ужо на адзін марш ніжэй сваёй пляцоўкі, калі зноў пачуў ціхі рэзкі скробат і заўважыў у цемры невыразны сілуэт, цьмяны чалавечы цень. Нехта ўзломваў замок маёй хаты. І тады я на дыбачках стаў падымацца. Скрыгат. Яшчэ скрыгат. Я быў ужо амаль на месцы, калі той, відаць, нешта адчуў. Раздаўся ляскат, нібы нехта выдзіраў ключ, а пасля цень мітуснуўся паўз мяне, штурхануў плечуком — кнігі ўпалі — і кінуўся ўніз па сходах. Некалькі імгненняў я стаяў ашаломлены, а пасля рвануў за ім, што, уважаючы на цемру, было нялёгка.

Яшчэ зверху я ўбачыў, што дзверы на вуліцу зачынены, і пусціўся да выхаду на двор. На двары сядзелі на лавачцы дворнік Кухарчык і малодшы лейтэнант Росцік Грыбок, які вымахаў на здаравенную грыбіну, і пакурвалі, нягледзячы на прахалоду.

— Ніхто не прабягаў?

— Ніхто, Антоне Глебавіч, — адказаў Грыбок.

— Таварыш Косміч, — завёў быў дворнік. — А вось што вы думаеце…

Я махнуў рукой і пусціўся да дзвярэй у сутарэнне. Яны былі прыадчынены, таму што агеньчык запальнічкі закалыхаўся. Але яны заўсёды былі прыадчынены: ніхто ў нас там нічога не хаваў. І на іх варушылася леташняе яшчэ павуцінне. А на парозе быў пыл. «Цьху! Не мог жа ён улятучыцца?»