Цыганскі кароль
Шрифт:
- Адзін вельмі разумны француз. І няхай мне бог заб'е ў зад самы тоўсты малітоўнік з бібліятэкі Радзівіла, калі Вальтэраў пасеў не зарунее калісьці на зямлі. Можа, нават хутка. І тады нашы дурныя, як слуп, паны пойдуць на кажамякін шасток. Хрэнам ім сядзе ў горле сённяшняя гарэлка... Я вам дам пачытаць ягонага "Кандыда". Сам пераклаў.
І тут раптам заўсміхаліся. Лядок растаў. Яноўскі вырашыў нічога больш не казаць медыкусу. Непрыемна, вядома, што ён так лае ўсё дарагое яму, Яноўскаму, але рота яму не замажаш. Прынамсі, лае цікава...
Увечары іх паклікалі на гулянку ў "палац" Знамяроўскага. Адмовіцца было нельга,
- Бачыце, - іранічна сказаў медыкус, - вопратка нязручная, шыць яе цяжка. Таму выбіраюць ёлупа з добрай фігурай. І вось здаровы мужык, якому зямлю араць трэба, ходзіць скрозь, як індык, смярдзючка такая.
- Загадана адвесці паноў, - сказала "смярдзючка" густым басам.
- Ну, пакажы ж ты мне свой шчыры беларускі нос, - ласкава сказаў медыкус.
– Бачыце, Яноўскі, якая кірпа: за тры сажні курнай хатай тхне, а спытайце яго, што ён павінен рабіць.
Гайдук радасна выцягнуўся і затарабаніў:
- За ксяндзом Геронімам Капуцынам сачыць, каб мёд, што пану варыў, не атруціў; хлопаў брудных карбачамі сцябаць за падступныя, значыцца, намеры; трымаць шаблю панскую. А таксама жыдоў, калі арэнды не заплацяць, біць і бахуроў іхніх браць на пана-караля, прымушаючы ў веру хрысціянскую пераходзіць.
- А дзеці твае дзе?
- Па літасці панскай у школцы вучацца.
- На каго?
- На па-ны!!!
– гаркнуў гайдук, вырачыўшы вочы.
- А да маткі ў вёску ходзіш?
Гайдук засаромеўся:
- А чорт яе ведае, і дзе яна там жыве.
Медыкуса перасмыкнула:
- Г... ты, братка.
II
"Палац" ззяў агнямі і плошкамі. У зале было амаль пуста, стаялі толькі сталы, якія аж ламаліся ад страў, і простыя лавы. Больш тонкай мэблі тут не было ніколі. За сталамі сядзела ўжо дзесяткі два гасцей, а на канцы стала, бліжэй пад дзверы, загонавая шляхта. Сам Знамяроўскі сядзеў на ўзвышшы на крэсле з высокаю спінкай. Выглядаў па-ранейшаму, толькі нацягнуў на тоўстыя ногі аксамітныя порткі.
- Спазніліся, - раўнуў кароль.
– Час пачынаць.
Два гайдукі ўцягнулі з суседніх дзвярэй "мітрапаліта" з сенам у валасах і коса насунулі яму на галаву штосьці падобнае на мітру. Мітрапаліт завесіў галаву і ціха мыкаў, парываючыся нешта сказаць. Паюк, што стаяў за крэслам караля, паклаў перад святым айцом на пюпітр тоўстую біблію.
- Пачынай набажэнства, - сказаў кароль.
Адказам было мычанне.
– Вы што, не маглі працверазіць чалавека?
– Цэбар вады вылілі, не дапамагло, - спуджана замармытаў гайдук.
– Раскрыйце кнігу і торкніце пальцам дзе-небудзь. Ён прывычны, не першы раз так, - параіў медыкус.
І сапраўды дапамагло. Мітрапаліт механічна пачаў чытаць, водзячы асавелымі вачыма за тоўстым, як капыт, пазногцем гайдука.
- Другазаконне, раздзел дваццаць пяты. "Калі б'юцца між сабой мужчыны і жонка аднаго падыдзе, каб адбіць мужа свайго з рук тых, хто б'е яго, і, працягнуўшы руку сваю, схопіць яго за сорамны вуд, то адсякі руку яе..."
- Не тое, здаецца, - закруціў галавою кароль.
Старонку
- "Каханы мой прасунуў руку сваю праз шчыліну, і нутро маё хвалявалася ад яго".
- М-м-м, - замыкаў Знамяроўскі, - гартайце далей, д'яблы.
- "Бо адкрыецца сын мой Ісус з тымі, хто з ім, і тыя, хто застанецца, будуць цешыцца чатырыста год. А пасля гэтага памрэ сын мой Хрыстос і ўсе людзі, што маюць дыханне".
Мітрапаліт часта залыпаў вачыма, нешта ўзважваючы п'янай галавой. Пасля пачаў дробна жагнацца.
- Дык... дык гэта мы 1400 год таму ўсе памерлі... Божа мой!.. Бо-ожа мой!.. А бо-го-го-го-жа мой!.. І яшчэ мала нам за грахі нашы... Гэта атрымліваецца, браткі мае, пекла... І агні... А ты - на ўзвышшы - Люцыпар.
Знамяроўскі пачаў пацепвацца. Гаркнуў, наліваючыся крывёй:
- А ідзі ты ведаеш куды з тваёй бібліяй?
І кінуў:
- Канчай рытуал. Халера на вас, папоўскія храпы.
Госці шумна пачалі рассаджвацца. Мітрапаліт таксама сеў, і яму ў нерухомыя рукі ўсунулі кубак.
- Слухайце, гэта ж кашчунства, - прашаптаў медыкусу Яноўскі.
- Нічога, сынок, вучыся, - таксама шэптам адказаў медыкус.
– Яны не паважаюць нават апоры сваёй. А зараз пабачыш, як яны паважаюць сябе.
Пачалі піць і закусваць. Падавалі піва чорнае і белае, настойку "тройчы дзевяць", кюмель і мёд. Госці, што сядзелі ля Знамяроўскага, елі мядзведжыя шынкі, хрыбтавіну асятровую, смажанага лебедзя і іншыя далікатэсы. Загонавая шляхта - боршч з сасіскамі, разварную ялавічыну, палаткі, гарох са свінінай; сотнямі знішчалі гарачыя, як агонь, наперчаныя біткі. Нягледзячы на тлустую ежу, усе хутка ап'янелі, бо пілі так, як нават Яноўскаму не даводзілася бачыць. Ён звык да штодзённай нормы ўжывання віна шляхецкай вялікай сям'ёй - дванаццаць бутэлек. Першыя чатыры амаль паўсюль выпівалі за першым абедам, у дванаццаць гадзін дня. Другія чатыры - за другім, у чатыры гадзіны. За вячэраю, якая бывала, звычайна, у 10-11 гадзін вечара, канчалі норму і больш не пілі. Дванаццаць апосталаў - дванаццаць бутэлек. А тут на стол усё цягнулі і цягнулі бутэлькі "мядзведзікі", "удовы", маленькія бочачкі. Бутэлькі былі розныя: пузатыя, доўгія, пляскатыя з "таліяй" (каб зручна было трымаць у п'янай руцэ). "Мядзведзікі" былі ў выглядзе мядзведзяў, бараноў, ільвоў - гарэлка біла ў іх з ратоў. Але цікавей за ўсё былі "ўдовы", бутэлькі ў выглядзе абаранка. Удовамі іх звалі таму, што такія бутэлькі і сапраўды часцей за ўсё ўжываліся ўдовамі. Прычапурыцца жанчына, налье ў такую бутэльку гарэлкі, насуне на носік абаранак, надзене бутэльку на руку, бліжэй да локця, і ідзе да аўдавелага кума развеяць тугу.
Напіліся да таго, што нейкі шляхцюк пачаў рагатаць, гледзячы на ўласны палец, а другі засяроджана браў з талеркі пірагі, выграбаў з іх пальцам начынку, а астатняе кідаў пад стол, дзе круціліся дацкія сабакі -п'яўкі.
Але стрыжнем вячэры была вялікая чаша, у якую ўваходзіла пяць бутэлек віна і яшчэ тры ў накрыўку. Сапраўдны пітун павінен быў піць не глытаючы, каб віно проста пералівалася ў горла. Таму з накрыўкі дазволена было піць толькі адным глытком, а самы келіх - у два прыёмы. І нікога не мінала горкая чаша сія.