Эскімосік Кіш

Маленькі эскімосік Кіш быў вельмі растаропным хлопчыкам, дужым і здаровым. Ён бачыў сонца трынаццаць разоў, бо ў тэй краіне сонца штогод зьнікае, і ўсё хаваецца ў цемру, а на другі год зноў прыходзіць сонца, каб людзі зноў маглі сагрэцца.

Бок, бацька Кіша, быў вельмі сьмелым чалавекам, але загінуў у час голаду, калі пашоў на паляваньне на белага мядзьзедзя; ён сваім жыцьцём выратаваў ад галоднай сьмерці ўсю сваю вёску. З гарачкі ў час змаганьня ён блізка падскочыў да мядзьведзя, схапіўся з ім і быў задушаны на-сьмерць; але і мядзьведзь усё-ж такі быў забіты. А з тае прычыны, што на мядзьведзі было шмат мяса, вяскоўцы выратаваліся ад галоднай сьмерці.

Кіш быў адзін сын у Бока і пасьля бацькавай сьмерці застаўся жыць з маткаю.

Людзі звычайна забываюцца аб усім, што здараецца з імі, і эскімосы скора забыліся аб сьмерці і адважным учынкі бапькі Кіша; а з тае прычыны, што Кіш быў яшчэ зусім малым, а матка яго — слабая жанчына, дык пра іх таксама забыліся, і ім прышлося пасяліцца ў самай беднай і лядаштай інгу[Хата, якая зроблена з сьнегу і лёў.].

Аднаго разу ўночы эскімосы сабраліся на сход у вялікай хаце Клош-Квана, правадыра племені, і тады Кіш даказаў ім усім, што ў жылах яго цячэ сьмелая кроў і што ён ужо больш не маленькі хлапчук. Ён, як сталы мужчына, устаў і пачаў спакойна чакаць, пакуль у хаце ня сьціхнуць.

— Праўда, што мне і маёй матцы даюць мяса, — сказаў ён, — але гэта мяса часта старое і, апроч таго, у ім вельмі шмат касьцей.

Усе паляўнічыя, як старыя і сівыя, так і маладыя і дужыя, былі зьдзіўлены. Яны ніколі яшчэ ня чулі, каб хлопчык разважаў як мужчына і гаварыў ім проста ў вочы такія крыўдныя словы.

Спакойна і сур’ёзна Кіш гаварыў далей.

— Я кажу гэта, бо ведаю, што бацька мой, Бок, быў вялікім паляўнічым. Кажуць, што ён адзін здабываў больш мяса, чым два другія паляўнічыя: што ён сам дзяліў гэта мяса, і што ён сам сачыў за тым, каб самая лядаштая бабулька і самы стары дзядуля атрымалі сваю долю.

— На-нан-на! — закрычалі мужчыны. — Праганеце гэтага хлапчука. Палажэце яго спаць. Ці-ж ён мужчына, што так гаворыць з пажылымі і старымі людзьмі?!

Але Кіш спакойна чакаў, пакуль заціхне шум.

— У цябе ёсьць жонка, Углук, — сказаў ен, — і ты гаворыш за яе. А ў цябе, Масук, ёсьць жонка і маці, і ты гаворыш за іх. У маёй маткі нікога няма апроч мяне, вось чаму гавару я. I вось, што я скажу вам: бацька мой, Бок, памёр таму, што быў вельмі ўжо гарачым чалавекам на паляваньні, і, на справядлівы лад, я, сын яго, і Айкіга, жонка яго і мая маці, павінны мець досыць яды, пакуль у вёсцы ёсьць мяса. Я, Кіш, сын Бока, сказаў гэта.

Ён сеў і ўважна прыслухоўваўся да таго, як на яго ўсе абураліся за такія словы.

— Каб такі хлапчук адважыўся гаварыць на сходзе! — мармытаў стары Углук.

— Няўжо такія дзеці будуць вучыць нас, мужчын? — грубым голасам пытаўся Масук.

Гнеў мужчын быў вельмі вялікі. Яны загадалі яму ісьці спаць, сказалі, што ён зусім не атрымае мяса, і прагражалі нават набіць яго за такую сьмеласьць.

Вочы Кіша заблішчалі, кроў загарэлася, і ён зноў ускочыў на ногі, абсыпаны гнеўнай лаянкай.

— Выслухайце мяне, усе вы! — крыкнуў ён. — Я ніколі больш ня буду гаварыць на сходзе датуль, пакуль людзі ня прыдуць да мяне і ня скажуць: «Добра будзе, Кіш, калі ты скажаш слова. Гавары, бо мы гэта хочам». Выслухайце-ж цяпер маё апошняе слова. Бок, бацька мой, быў вялікім паляўнічым. Я, сын яго, таксама пайду на паляваньне, каб здабываць сабе мяса. I ведайце ўсе вы, што здабыча мая будзе падзелена справядліва. І ніводнай удаве, ніводнаму слабаму ці хвораму ня прыдзецца паміраць ад голаду ў той час, як дужыя мужчыны будуць стагнаць ад болю ў жываце, таму што аб’еліся мясам… Прыдуць дні, калі сорамна будзе тым дужым, хто есьць вельмі многа. Я, Кіш, сказаў гэта.

Калі ён вышаў з хаты, услед за ім пасыпаліся пагардныя, насьмешлівыя крыкі, але ён моцна сьціснуў зубы і пашоў сваёй дарогай, не азіраючыся ні направа, ні налева.

На другі дзень ён пашоў уздоўж берагу, — туды, дзе зыходзіцца лёд з зямлёю. Тыя, хто бачыў яго, заўважылі, што ён нёс свой лук з вялікім запасам стрэл і што за плячыма ў яго была вялікая бацькаўская піга.

Гэта сталася прычынай сьмеху ў людзей і гаворкі, бо ніколі нічога падобнага не здаралася. Ніколі яшчэ хлапчук у такія гады не хадзіў на паляваньне, ды яшчэ адзін. Эскімосы маталі галовамі, робячы розныя здагадкі; кабеты з жалем пазіралі на матку Кіша, Айкігу, твар якой быў сур’ёзны і сумны.

— Ён скора вернецца, — казалі яны, каб супакоіць яе.

— Няхай ён сабе ідзе на паляваньне — гэта будзе для яго добрай навукай, — казалі паляўнічыя. — Ён зараз вернецца і стане спакойным, і гаворка яго будзе мяккаю да сьмерці яго.

Мінуў дзень, мінуў другі; на трэці наляцела страшная навальніца, а Кіш усё ня прыходзіў. Айкіга рвала на сабе валасы і вымазала свой твар нагарам ад цюленевай тлустасьці ў адзнаку жалобы. Жанчыны ўпікалі мужчынам за тое, што яны пакрыўдзілі малога і сталі прычынай яго сьмерці. Мужчыны нічога не адказвалі і зьбіраліся ісьці шукаць цела Кіша, як толькі сунімецца навальніца.

На наступны дзень, раніцай, Кіш прышоў у вёску. На плячох ён нёс цяжкі кавалак мядзьведзіны. У яго хадзе і ва ўсёй постаці адчувалася паважнасьць, гаворка яго была сталай і сур’ёзнай.

— Возьмеце сабак і сані і ідзеце па маіх сьлядох, — сказаў ён. — Там, на лёдзе, шмат мяса— зэ. біта мядзьведзіца і двое вялікіх мядзьведзяў.

Айкіга, матка, была вельмі рада, але Кіш, як сталы мужчына, сказаў толькі:

— Хадзем, Айкіга, будзем есьці. А потым я лягу спаць, бо я вельмі змарыўся.

І ён увайшоў у інгу і ўсмак пад’еў, а потым спаў аж цэлых дваццаць гадзін.

Такому здарэньню спачатку ніхто ня верыў. Паляваць на белага мядзьведзя вельмі цяжка і страшна, а забіць мядзьведзіцу з дзецьмі—гэта ўжо штосьці нячуванае для Кіша. Людзям ніяк не хацелася паверыць, што хлапчук Кіш, ды яшчэ адзін, без усялякай дапамогі, забіў такую мядзьведзіцу.

Нарэшце, паляўнічыя рушылі ў дарогу, мармычучы, што ён, напэўна, не расьсек тушы забітых мядзьведзяй. На далёкай поўначы гэта звычайна робіцца ўсьлед-жа, як толькі забіваюць зьвера, бо мяса зьмярзаецца і потым ніякімі нажамі яго не парэжаш, а ўзваліць на сані і цягнуць па лёдзе мёрзлую мядзьведжую тушу, вагою пудоў на восемдзесят, таксама нялёгкая справа.