Хрыстос прызямліўся ў Гародні
Шрифт:
Усе задумаліся. І раптам Пётр ускінуў галаву. Акрамя яго ніхто не пачуў, як адчыніліся дзверы.
— Ты як тут?
Няўлоўная ўсмешка блукала на вуснах госця. Шэрыя, плоскія, трохі ў зелень, бы ў яшчаркі, вочы аглядалі апосталаў.
— Т-ты? — спытаў Іліяш. — Як прыйшоў?
— Спяць людзі, — сказаў пёс Божы. — Розныя людзі. У дамах, у садках. Варта ля брамы спіць. Мужыкі спяць у раднай зале, і зброя ля сценак стаіць. Вартавыя на мурах і вежах не спяць, ды мне гэта…
— Ты?…
— Ну я, — Басяцкі падышоў да стала, сеў, наліў сабе на донца піва, прагна выпіў. —
— А як варту гукнем? — зарыпеў Баўтрамей.
— Не гукнеце. Тады заўтра не бізуны па вас гуляць будуць, а клешчы.
— Савул ты, — сказаў Якуб Алфееў.
— Ну-ну, вы разумныя людзі. — Езуіт памаўчаў. — Вось што, хлопцы. Мне шкада вас. Выдадзіце мяне — вас на дне марскім знойдуць. Думалі вы пра гэта?
— Н-ну, — падступныя Пятровы вочы бегалі.
— Дык вось, — жорстка сказаў іезуіт. — Кідайце яго. Заўтра ў горадзе горача будзе. Таму ідзіце ўначы. Зараз. Калі дарагая вам шкура.
— Не ўцямлю, чаго гэта ты нам?… — працягваў Пятро.
Мяккі, незвычайна багаты інтанацыямі голас нібы зачароўваў, нібы душу цягнуў з вачэй:
— Што вы? Нам важнейшую рыбу забарболіць трэба, а не вас, махляроў.
— Тады нашто? — спытаў Пятро.
— Праўду? Ну, добра. Я ведаю, і вас ужо даняла. І вы, як на старой сасновай шышцы, седзіцё. І самі б вы яго кінулі. Ды толькі маглі б спазніцца і трапілі б незнарок з ім. І павесілі б вас. А ўсе крычалі б аб вернасці, з якой не кінулі вы настаўніка. А трэба, каб ён, каб усе ведалі: в е р н ы х н я м а. Бо не павінен верыць ні сусед суседу, ані бацька сыну.
— Нашто гэта вам? — спытаў Іліяш.
— А без гэтага нічога ў нас не атрымаецца. Вучыць трэба… Нічога, маўляў, страшнага, калі сын жадае смерці бацькавай, поп — смерці біскупавай, таму што мы мацней хочам дабрабыту дзеля сябе, чым зла бліжняму. І таму дзеці павінны даносіць нават на сваіх бацькоў-ерэтыкоў, хаця і ведаюць, што ерась пацягне за сабою пакаранне смерцю… Таму што, калі дазволена мэта, то дазволены і сродкі*.
* Зноў промысел Божы, прадбачэнне і празрэнне. Бузембаўм, аўтар гэтага афарызма і «Трактата аб маралі» стварыў яго на сто год пазней. Нічога! Хай бы сабе і на дзвесце.
— Што ж мы, так проста і на дарогу? — падступна спытаў Баўтрамей.
— Я іх ад смерці, а яны яшчэ і — «грошы». Ну, добра ўжо, дзеля такой вялікай мэты дамо і грошай.
— Колькі? — спытаў Тадэй.
— Не пакрыўдзіцеся. На кожнага па трыццаць.
— Давай, — пасля паўзы сказаў Пятро.
Усе пільна, як сабака на стойцы, глядзелі, як вузкія пальцы езуіта выкладаюць на стол вялікія, з дзіцячую далоньку, срэбныя манеты, як ён лічыць іх, складае слупкамі і падсоўвае да кожнага. Святло ад свечак мігцела на ўсім гэтым, на прыадкрытых пашчах, на руках, на вачах.
Езуіт паказаў на профіль Жыкгімонта на срэбным кружку:
— Дзяржаўна-карысны ўчынак робіце. І вось бачыце, нібыта сам уладар наш кожнага з вас па трыццаць разоў за подзвіг ваш бласлаўляе. А цяпер — ідзіце.
Басяцкі ўстаў.
— Дый вы спяшайцеся. — Ян глядзеў у акно. — Сам ідзе. У канцы завулка.
Мніх-каплан адчыніў дзверы. І раптам падаў свой насмешліва-абыякавы,
— Басяцкі. А што будзе, калі мы грошай са стала не прыбяром? І той зразумее?
Дамініканец аглядаў яго. Пасля холадна паціснуў плячыма:
— Прэнг.
Дзверы зачыніліся за ім.
Усе як быццам чулі ўсё бліжэй і бліжэй крокі Хрыста, але, магчыма, гэта ўсяго толькі тахкалі іхнія сэрцы. Мацней і мацней. Мацней і мацней. Урэшце здрыганулася рука ў Баўтрамея. Ён не вытрымаў. Не думаючы пра тое, што будзе, калі астатнія не прыбяруць грошай, схапіў манеты, пачаў прагна рассоўваць іх па кішэнях. Працягнулася па грошы другая рука.
Рыпнула фортка. І тут дзевяць рук бліскавічна змялі срэбра са стала ў торабкі. Засталася адна грудка. Перад Іліяшам. Цыганаваты Сымон з трыумфам глядзеў вугальнымі вачыма на збялелыя твары хаўруснікаў. Абводзіў іх вачыма, нібы ацэньваў. Бачыў ва ўсіх вачах жах, сквапнасць, тупую прыціснутасць.
Адчыніліся дзверы. Хрыстос абцёр ногі аб жорны перад парогам і ступіў у пакой.
На стале былі пляшкі, бачонак, місы. Грошай на стале не было.
— Хадзіце гарэлкі дзербаніце, ці што, — сказаў Іліяш-Сымон.
Фама, Іуда і Хрыстос падселі да стала. Пачалі есці. Елі многа і ладна, але без сквапнасці. Вельмі згаладаліся за дзень беганіны.
— А гарэлачкі? — лісліва спытаў Пятро.
Нешта ў тоне ягонага голасу не спадабалася Хрысту. Ён абвёў вачыма апосталаў, але нічога асаблівага не заўважыў. Твары як твары. Медныя, у рэзкіх ценях. І вялікія крывыя цені рухаюцца за імі па сценах, запаўзаюць калматымі — з кацёл — галовамі на столь.
— Н-ну? — спытаў Хрыстос. — Не, Пятро, гарэлку адстаў. Гэтак і горад прап'ём. Піва глыток плескані.
Цень на сцяне піў з вялізнага глінянага куфля.
— Дык што? Седзіцё? Морды мочыце? А рукі ў баі замачыць чырвоным — гэта вам страшна? А ў глей іх запэцкаць на ўмацаваннях — гэта вам гідка і цяжка?
Маўчанне.
— Што рабіць будзем? Морды вам чысціць? За муры выганяць у рукі ворагам?
Твар быў суровы.
— Я разумею, хлопцы, — трохі больш стрымана сказаў Хрыстос. — Вам лезці на ражон да канца не хочацца. Вас, калі схопяць, можа, і пашкадуюць па справах вашых. Скажам, не на палю пасадзяць, а ў каменны мех да скону. Усё ж жыццё. Вы не тое, што я. Вас яны не могуць да канца ненавідзець, а мяне ненавідзяць, бо я сведчу аб іх, што справы іхнія злыя. Што ўсе запаветы чалавечыя яны падмянілі адным, дзесятым: «Паважай здраднікаў, і добра табе будзе».
Глядзеў на патупленыя галовы:
— І ўсё ж апошняе маё пытанне. Будзеце вы ваякамі за праўду ці так і пакінуць вас у прапойцах і зладзеях? Будзеце са мной? З імі?
Пятро бегаў вачыма па хаўрусніках. Рашыўся:
— Вядома, з табою.
— Ты не сумнявайся, — падтрымаў яго Баўтрамей.
— Кінь, — загулі галасы. — Чаго ўжо… З пачатку ідзём… Ты на той свет, і мы ўслед.
Братчык абводзіў позіркам твары. Людзі стараліся глядзець яму ў вочы, і кожны іншы, не такі прастадушны, заўважыў бы, што яны стараюцца. Але гэты не заўважыў, і, акрамя таго, яму хацелася верыць.