Каласы пад сярпом тваiм. Кніга другая. Сякера пры дрэве
Шрифт:
— А таго ты не ведаеш? — спытаў Алесь, збіраючыся ўжо ісці назад у курыльню.
— Ведаю.
— Хто?
— Шаўчэнка.
Алесь міжвольна зрабіў два крокі назад. Раней чым мозг паспеў дадумаць, што гэта непрыстойна. Але ўсё адно было позна: густа-сіняга сурдута нідзе не было відаць.
…З курыльні большасць народу ўжо разышлася. Сядзелі ля агню толькі хлопцы, з якімі ў першы вечар пазнаёміўся Алесь, ды Малахоўскі, Мілевіч і Зыгмунт. Але затое набралася іншай моладзі. Некаторых Алесь ведаў. Унь тыя таксама землякі, з акадэміі мастацтваў. А той — сябра
— Што ты мне, чалавеча, звягаеш аб музыцы, — злаваўся Эдмунд Вярыга.
Яго апанент, па ўсім відаць, студэнт-белападшэўнік, сядзеў, незалежна закінуўшы нагу за нагу.
Пыхаты твар, пагардлівыя вусны, залатыя брэлокі на ланцужку гадзінніка.
Цадзіў словы, нібы з судзейскага крэсла, цвёрда ведаючы: добра ўсё, аб чым бы ён ні сказаў. Што ён "левы", сведчыў хіба што адзін з брэлокаў: залатое сэрца з рубінавай кропляй крыві. "Сэрца Айчыны".
— Кажу, што аднастайная музыка, сумная. Як мова, — адказаў той.
І тут Алесь зразумеў, што брэлок з "Сэрцам Айчыны" — хлусня.
— А ты ведаеш аб дыяпазоне мужчынскіх галасоў у беларускіх хорах? — спытаў Вярыга. — Напэўна чуў, што так званы "падводка" ёсць толькі ў беларускіх хорах? З усіх славян толькі ў беларусаў ды яшчэ ў данскіх казакаў.
— Гэта яшчэ што?
— Прыемна спрачацца са знаўцам музыкі. Гэта самы найвышэйшы, які толькі магчымы, саліруючы мужчынскі голас. Спявае, а табе здаецца, што на небе б'юць срэбныя званы. Ад іх і да самай нізкай актавы — вось табе і аднастайнасць… Што, сумна?.. А вось гэта што?
Эдмунд праспяваў музычны сказ, мяккі голас пяшчотна закалаціўся ў сцены пакоя і сціх.
— Ну, гэта адзін дурань не ведае. Пачатак славутай арыі "Галькі".
— Гэта, хлопча, песня: "Стала б ты калінай, абняў бы цябе я…" А гэта?
— Арыя Антаніды.
— Гэта "Выйду я на бо… на болані гуляць". Спяваюць яе на Полаччыне, Віцебшчыне… А гэта?
Гукі загулі бадай што страшна. Голас Эдмунда ўдаваў бас.
— Н-не ведаю… Арганам гучыць. Што, нехта са старых немцаў?
— Ды не, — сказаў Вярыга. — Гэта "пан бог, цвярдыня мая". Стары харал. Маеш рацыю, аднастайнасць. Манюшка, Глінка і… каго ты яшчэ там выбраў?.. Баха?
Людзі пырскалі па кутох.
— Ну што, яшчэ будзеш ці, можа, ужо досыць, зробім перадых? — Вярыга так і сказаў. — Думаю, досыць. Нецікава мне нешта з табою спрачацца.
— Я нядаўна сустрэўся з адным "італьянцам", — як заўсёды, хаваючы ў шчыліны павек вочы, загаварыў страшны Малахоўскі. — То ён казаў, што на польскія і беларускія словы нельга пісаць музыку. Маўляў толькі паўнагалосныя мовы даюць добры тэкст для песні. Ён кампазітар. Свіння, — успыхнуў раптам Малохоўскі. — Я ніколі яму гэтага не дарую. Жарэ наш хлеб ды нас жа і лае. Прапанаваў яму верш Дуніна, верш Славацкага ды беларускі верш Сыракомлі. "Толькі папрасіце каго-небудзь перакласці. Да гэтых моў музыку пісаць нельга. Адна занадта шыпіць, другая занадта звініць". Прапанаваў
— А ты што? — спытаў Кастусь.
— Я спачатку хацеў быў… А потым падумаў, што яшчэ да суддзі трапіш… Не стаў звязвацца. Але праз месяў прынёс яму вершы… Гляджу, вылазяць вочы, вылязяць… "Ты што ж гэта прынёс? Мужыцкія вершы?"
— Чые вершы? — спытаў змрочны Валеры.
— Нашага "грамадзяніна князюхны", — пырснуў Малахоўскі.
Алесь збялеў.
— Ты што… Ты якое меў права? Ды я і вершаў не пішу.
— А хто ў Кастуся аднойчы сшытак забыў і толькі на другую раніцу прыбег?
— Ды не пішу я, хлопцы, — Алесь вачыма маліў сяброў, каб падтрымалі. — Маніць ён.
— Увага! — сказаў Малахоўскі. — Князь Загорскі пры ўсіх кажа, што я — манюка. А я заяўляю, што ён — нізкі эгаіст і сябелюбца. Бо трымаць патрэбныя ўсім вершы ў сшытку і не чытаць іх…
— Змоўкні! — крыкнуў Алесь.
— То што, мне прачытаць ці папросім яго?
Валеры і Каліноўскія запратэставалі былі, але іх галасы заглушыў агульны крык:
— Просім! Просім!
— Я не паэт!
І тут ціхі голас з мяккім акцэнтам сказаў у раптоўнай цішыні:
— Што ж гэта ты саромеешся вершаў, хлопча?
Алесь крутнуў галавою ў той бок.
На парозе стаяў чалавек у сінім сурдуце і спадылба, з пахмурым, няўлоўным смяшком глядзеў на Алеся.
— Так нельга, — сказаў Шаўчэнка. — Спачатку гэта, праўда, як каханне. Страшана, што нехта даведаецца. Але нашто ж саромецца кахання? Дадзена яно — значыць, шчаслівы чалавек на зямлі.
Зыгмунт памкнуўся быў устаць яму насустрач, але пасівелы чалавек зрабіў яму няўлоўны жэст далонню, і той астаўся сядзець, толькі вочы засмяяліся.
— Калі ласка. І мне цікава, — з вельмі хатняй інтанацыяй сказаў паэт. — Паляк?
— Беларус.
— Тады тым больш… Вы адкуль?
І гэтая амаль вясковая інтанацыя ў словах мучанага-перамучанага чалавека раптам прыгадала Алесю белага-белага дзеда Кагута пад дзічкай у цвеце, захад і Дняпро.
— З Дняпра, — сказаў Алесь.
У зморшынках ля вачэй паэта раптам заззяла невыказная пяшчота.
— Тым больш, — сказаў Шаўчэнка. — Чытай, хлопча. Я цябе прашу.
— Не, — у Алеся перасохла ў глотцы. — Я чытаў сёе-тое з вашага, і…
Паэт зразумеў. Заварушыліся вусы.
Гарачыя, сінія цяпер, глядзелі на Алеся вочы. І Алесь раптам адчуў, што яму будзе не сорамна чытаць гэтаму чалавеку нават слабыя радкі, што ён нават хоча чытаць, што падсвядома, яшчэ палову гадзіны назад, марыў аб гэтым.
Ён стаў у нязграбнай паставе, нiбы перад апаратам дагератыпiста.
— "Мова", — сказаў ён.
У курыльні стаяла цішыня. Алесь адчуў, як б'ецца сэрца.
Вочы глядзелі на яго.
Ёсць паданне вякоў, што разбурыць калісь Вавілонскую вежу Адам… І няўмольна сальюцца мовы зямлі У адну, народную нам.