Літоўскі воўк

Наварыч Алесь

— Іменна так, — кіўнуў галавой Буевіч. — У Віленскім музеюме камень паказваюць за грошы… Але грошы тут ні пры чым. Гонар, панове, у першую чаргу.

— А ці не прасцей дамовіцца? — паныла спытаў пан Вабішчэвіч.

Аксаніна вяселле ў свой час абабрала яго да ніткі, і ён вінен усім, у тым ліку і Буевічу, і ніяк не мог разлічыцца з даўгамі, хоць ты чорту душу аддавай у заклад.

— Як можна дамовіцца з шайтанам? — абурыўся Буевіч. — Спрабавалі… Нават ваш зяць, пане Вабішчэвіч, манкевіцкі аканом, шаноўны пан

Ежы Ўрбановіч, хадзіў да Дубойскага. Прасіў толькі палавіну грошай, якія Дубойскі выручыў за кавалак таго метэарыта. І нічога не выпрасіў.

— Во, жыла, сквапень! — абрадавана казаў пан Пратасавіцкі — да яго нарэшце падышоў Цімох.

— Так што, панове, думаю, наезд непазбежны.

— Непазбежны! — закрычала-загула шляхта, бо пяршак-гарэлка адразу біла ў галаву.

— Зразумела, яшчэ будуць ужыты ўсе сродкі, панове, — казаў далей Буевіч, — каб пазбегнуць… кровапраліцця, але, думаю, не такі пан Дубойскі чалавек, каб аддаваць проста так тое, што прыгрэблі ягоныя, выбачайце, граблі.

— Так, так, — загудзела шляхта.

— Пан Дубойскі змоладу не быў раскідакаю, — сказаў Вабішчэвіч, — і рабіўся з часам усё прыжымісцей ды прыжымісцей, а пад старасць грош не пазычыць…

— Неба паслала нам падарунак, дык то яму адному? — нагнятаў жарсць Буевіч. — Але не гэтае самае крыўднае, панове. Мне расказвалі, панове, што на шыльдачцы ў тым музеюме пазначана — метэарыт з зямлі пана Дубойскага.

— Дык ён і гонар увесь прыбраў сабе? — закрычала шляхта. — Можа, панове, выстарчыць нам балбатаць, пап'ём якога квасу ды паедзем.

— Квас будзе, — адазваўся Буевіч. — Будзе і да квасу. Рушма!

Ён ударыў нагамі ў бокі каня, пусціў вуздэчку. Шляхта палезла на свае коні, трухам прыстроілася за Буевічам.

Некаторы час ехалі моўчкі. На раздарожжах да шляхты далучаліся мужыкі. З доўбнямі, з кіямі.

— Эйш, — сказаў Казлякоўскі, таўсцюрны пан з круглай, як рэпа, галавой. — Памятаеце, як дубойскія і вулька-арыянскія мужыкі за Церахоўскія лужкі біліся? То, панове, выбачайце, з сякерамі адзін на аднаго наскоквалі. А як за панскае біцца, то, выбачайце, з кіямі ідуць.

— Брыдоцце тыя лужкі. Як залье, то нічога не вырасце, а, бывае, засушыць, то косіш, косіш, а з гулу накосіш. Раз у тры гады трава, — стаў гаварыць Налётка-Чарняўскі. — От як гэтым годам. Косіш-косіш, а як высахне — грабці няма чаго. Мая пані сама і зграбе.

— Ты там косіш? — спытаўся Казлякоўскі.

— А дзе ж мне касіць, панове, — адказаў Налётка-Чарняўскі. — Яны, браткі вы мае, нічыйныя, тыя Церахоўскія лужкі. Нават не казённыя! Бо казна лапу на добрае што налажыла, а дрэнь усялякая, выбачайце, на халеру казне, праўда?!

Выехалі на мяжу. Там стаялі коннікі: Бут-Гусаім, Бурда… Плойма паноў Пратасавіцкіх, за імі — усе тутэйшыя Ліпскія. Гэта была партыя пана Дубойскага.

— От род, дык род, гэтыя Пратасавіцкія. Як уюноў, — сказаў

Налётка-Чарняўскі. — Так шмат, што адныя Пратасавіцкія за Буевіча, іншыя — за Дубойскага. Адныя — каталікі, другія — праваслаўныя, а трэція ўвогуле ў Бога не вераць, а карчам пакланяюцца… Гэй! Галота, скажыце вашаму пану, што ён злодзей!

— Ты сам злодзей. Пабірушка! Маскаль зубаты, — пачулася ў адказ.

— Палякі надзьмутыя! — выкрыкнуў Кудліцкі. — Аддайце перуновік ды паедзем да Бэрка піва піць…

— Грэц вам! Тут вам не Масковія якая! Тут Эўропа! — закрычаў пан Ліпскі, які гарцаваў на дэрашаватай кабылцы. — Сваволя не пройдзе… Бачыш, сілай хочуць адабраць, маскалі праклятыя… Тут вам і цар ваш не паможа!

— Ён такі наш, як і ваш… Вязіце камень па-добраму! Ён на мяжу, на грань упаў!

— Не аддадзім перуновік! — закрычаў адзін з паноў Пратасавіцкіх — Ян Ксаверы. Быў гарачы і такі свавольны, што на яго, як казалі сяляне, нават не сядалі мухі. — Тут ніякай няма мяжы. Недалёка гарадзішча, дзе трыста гадоў жылі Пратасавіцкія, а таму камень, уласна, належыць роду Пратасавіцкіх…

— Трыста трасцаў тут вы жылі… Тут усе жылі… Колісь, да трыццатага году, як расейцы выпалілі Церахоўскі бор, выкурваючы закалотчыкаў… — закрычаў у сваю чаргу і Налётка-Чарняўскі. — Давайце камень дзяліць. Расколем і палавіну пану Дубойскаму, палавіну — пану Буевічу.

Стаялі, перакрыкваліся, перагукваліся, быццам нечага чакаючы. І тут убачылі, што па дарозе, якая ішла па мяжы зямлі пана Дубойскага і пана Буевіча, з'явіліся коннікі. Шляхта пастаяла, пачакала, калі коннікі, а з імі нейкія вазы пад'едуць бліжэй. Урэшце ўгледзелі, што гэта былі конныя жандары. Яны суправаджалі вазок, у якім сядзела некалькі чалавек.

— Ого, пан Налётка! — крыкнуў нехта з партыі пана Дубойскага. — Зяцёк твой пхаецца.

— Які ён мне зяць, — абурыўся Налётка. — Мая Марыся яму гатова ў любы момант гарбуз вынесці.

Налётка-Чарняўскі казаў няшчыра — яго цешыла, што да ягонай дачкі падбівае лёстачкі начальнік жандараў. Праўда, з гэтага падбівання нічога не выходзіла, Марысю нельга прымусіць быць ласкавейшай — замуства ў яе планы пакуль не ўваходзіла.

Капітан Фогель таксама ўбачыў збройную шляхту, раздзеленую дарогай, натоўпы мужыкоў з аднаго боку мяжы і з другога. Падшпорыў каня, пад'ехаў да партыі Буевіча.

— Што за маніфестацыя? — спытаў. — Навошта зборня?

— Я і спраўніку скардзіўся, і ў вас, пане капітан, прасіў разабрацца як след з маёй скаргай на пана Дубойскага.

— На гэта ёсць суд, пане Буевічу. Суд вырашае. Я гэтым не займаюся… Тут цывільная справа…

— Калі не вы, то мы, згодна звычаёвага права, самі разбярэмся… — У голасе Буевіча прагучэла рашучасць.

— Якое звычаёвае права! — абурыўся жандар. — Калі што здарыцца, будзеце адказваць па ўсёй строгасці ваеннага часу.