Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)
Шрифт:
Зялёная трава, кураслеп рассыпаў па ёй сваё тлустае золата, і маленькія браткі падміргваюць сінімі вачыма. Але гэта не галоўнае. Там, на краі лугоў, зліўшыся з гэтым, молада-зялёным і залатым, уросшы ў гэты просты пейзаж, відзён зграбны-зграбны белы прамакутнічак са сціплым зялёным купалам.
Яны мімаволі паскараюць крокі. Царква плыве да іх, адрываючыся ад зямлі, як кветка, раскрытая небу, як неапалімая купіна, палаючая белым агнём.
Там-сям купы ліп падступаюць да яе. I вось бліжэй, і вось бачна ўжо сухая бяроза,
— Што гэта? — уражана спытаў Андрэй.
— А гэта і ёсць тое, дзеля чаго варта жыць. Дзіва чалавечага генія.
Яна ішла поруч з ім, невысокая, з мяккімі шэрымі вачыма, у якіх ззяў зараз добры і чысты агонь захаплення.
Царква набліжалася.
Пэўна, нехта заўважыў іх маленькімі мурашкамі ў лугах і проста, бы ў свой дом, адчыніў ім дзверы. Быццам сама яна даверліва адчынілася ім.
Два вузкія перашыйкі паміж Нерлю і старыцай вялі да яе, і ў яснай, як сляза, вадзе старыцы плавалі струхлелыя чаўны, якія нельга было адрозніць ад старажытных.
Простая, зграбная, дасканалая на дасканалай зямлі, яна чакала іх, і вакол не было ані душы, быццам яна сама вырасла з гэтых лугоў і, зажурыўшыся, стаяла над княжычам, што загінуў тут на паляванні восем стагоддзяў таму.
"Пяшчотная мая!" — падумаў Андрэй, і камяк падкаціў яму да горла.
Ён не мог не думаць цяпер. I думкі былі балюча добрымі і ўзвышанымі.
"Я чэрствы і грубы, — думаў ён, — я не верыў, што можна плакаць, гледзячы на каменні. Я веру ў гэта цяпер. Птушкай ускінуся перад табою. Сірынам заспяваю, прыжмурыўшы вочы сярод маладых дрэў, Феніксам згару і ўваскрэсну з попелу".
Яны зайшлі ў сярэдзіну царквы. Нічога не было там: чыстыя белыя сцены, цішыня, святло, што падала невядома адкуль, квадратны алтарны камень.
Ніякіх украс, толькі львы з чалавечымі лікамі глядзяць з верхавін чатырох квадратных калон, і на іхніх вуснах застыла таямніча-сумная, хітраватая і зажмураная, усёразумеючая ўсмешка.
— Божа, — сказаў Андрэй, — я шукаў яе паўсюль, а адшукаў тут.
Праз вокны глядзеў у царкву дзень, спявалі пад ветрам лугі, а тут, зусім поруч, стаяла тая, што паказала яму ўсё гэтае дзіва, добры-добры друг, чалавек з растрапанымі валасамі, скручанымі на патыліцы ў вялізны цяжкі вузел.
Аб чым вашыя летуценні? Га, недарэчныя ільвы?
Строгі халадок даходзіў да самага сэрца, снежнае святло выціскала вільгаць з вачэй.
I гэтыя шэрыя вочы побач.
"Вось стану на дыбачкі, - думаў Андрэй, — адарвуся ад зямлі, павольна палячу туды, пад купал, купаючыся ў слупах белага святла. I гэты добры-добры чалавек поруч".
"Куды знікла зараза смерці? — думаў Андрэй. — Не, чалавек не звер на зямлі, калі можа ствараць такое. Стократ варта паходзіць ад такіх продкаў. Усім жыццём імкнуцца стварыць вешта падобнае. Можа, і не атрымаецца, але імкніся".
А жанчына поруч узняла
"Усё паўторнае на зямлі, і толькі ты адна непаўторная, — думаў Андрэй. — Тысячы разоў яшчэ будуць праліваць кроў і крыўдзіць, але хто, хто наважыцца пырснуць чалавечай крывёю на гэтыя белыя каменні, запэцкаць тваю белую нявіннасць і чысціню?"
Яны зноў перайшлі парог і пабачылі бязмежныя залатыя лугі.
I Андрэй доўга яшчэ глядзеў на яе з лугоў.
I здарылася дзіва. Быццам нябачны горад явіў позіркам самы дасканалы свой твор, схаваўшы ўсё астатняе.
I заззялі вакол лугі, і вясёлка абаперлася пятой у ваду ля царквы, запрашаючы дзіва ўзысці на аблокі і явіць сябе ўсім людзям.
"Не, продкі не адышлі, - думаў Андрэй, яны тут і заўжды будуць тут: як песня, якую мы атрымалі ад іх, як іхнія радасць і боль. Яны расквітаюць усмешкай на нашых вуснах, і іхняя журба — гэта наша журба.
I калі мы плачам — мы плачам іхнімі слязьмі.
Бо ніхто не ўцячэ ад іх, як не ўцячэ ад сябе. I ніякая хмара не заб'е майго імкнення да неба ў слупах святла, таго святла, што залівае храм на Нерлі.
Продкі мае, любыя мае, мір вам.
Мір вам з вашай тутою, з думамі, якія зніклі, з клопатамі, якія не датычацца вас.
Прыйдзе дзень, i мяне не будзе. Але свет не застанецца без слоў.
I давеку будуць гучаць пацалункі пад старымі вязамі.
Прыйдзе дзень, і мяне не будзе. Але будзе вечнай зямная цеплыня.
I давеку ля кіёскаў, ззяючы вясёлкаю на сонцы, будзе асядаць са шклянак на шчокі дзяўчат пяшчотны вадзяны пылок.
А на цёплай зямлі ў буркатлівых галубоў лапкі ў вякі вякоў будуць каралавымі.
Дзякуй табе, белая".
Ён ішоў і ўсміхаўся сваім думкам,
"Калісьці я памру. I калі я памру, калі рот мой, які спяваў і цалаваў, калі рукі мае, што рабілі і песцілі, будуць тлом і прахам, — мой нябачны подых застанецца ў гэтых белых мурах, як уздыхі тысяч забытых продкаў.
I я буду ўдзячны табе за тое, што, як яны, я не схіліў каленяў у гэтых мурах, што я, быццам яны, проста пастаяў тут і выйшаў абноўлены і ўсёразумеючы, цвёрда абапіраючыся на меч".
Яны ішлі лугам, а за іхнімі спінамі згасала ў сяйве майскага дня вясёлка над белым дзівам.
— Як свечачка, — цiха сказала Горава.
Яна, Грынкевіч і Галіна Іванаўна ішлі наперадзе, далёка адарваўшыся ад усіх.
— Вось, — сказала Галіна Іванаўна, — а вы са сваімі сваркамі. Што вам зрабіў Вайвадс?
Андрэю не хацелася вяртацца на зямлю. Таму ён адказаў неахвотна:
— Я не на Вайвадса.
— На каго ж? Няўжо на Марыйку Крат?
— На яе.
— Ды што яна такое сказала?
— Яна можа казаць што хоча. Але крыўдзіць людзей я ёй не дам.
Горава ўважліва паглядзела на Андрэя. Грынкевіч падумаў, што яна ўсё зразумела і што ўсё гэта дрэнна.