Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)
Шрифт:
…Аўтобус ляцеў праз ноч. Міргалі і хаваліся ў цемры рэдкія агні вёсак. Андрэй схаваў аўтаручку і заклаў галубіным пяром тую старонку ў запісной кніжцы, на якой з'явіліся зараз новыя радкі.
Ён адчуваў сябе добра спустошаным і шчаслівы амаль да слёз. Большасць сяброў спалі, стомленыя вялікім і цяжкім днём. Андрэй шчасна пацягнуўся і заўважыў строгі і ўважлівы позірк Ірыны Сяргееўны.
— Новыя вершы? — шэптам спытала яна.
— Так. Новыя вершы.
— Нерль?
— Нерль.
— Прачытайце.
Андрэй таксама амаль шэптам прачытаў.
— Добра, —
Вочы Андрэя вільготна блішчалі.
– Ірына Сяргееўна, — сказаў ён, — я сягоння шчаслівы. Я вельмі… вельмі шчаслівы. Быццам нанова нарадзіўся на свет. І ён такі прамыты, такі зіхатлівы. Дзякуй вам за гэта.
— Што вы, Андруша, мілы. За што мне? Дзякуйце таму, невядомаму.
— Не, — цвёрда сказаў Андрэй, — і яму і вам. Таму што вы адкрылі мне вочы на гэта.
Яна маўчала. Потым прыўзняла сур'ёзныя вочы.
— Андруша, — ціха сказала яна, — вы раззлаваліся на Марыю з-за мяне.
— Так, — неахвотна сказаў Андрэй.
— Не трэба. Не як выкладчык, як жанчына кажу вам: не трэба. Чым яна вінаватая?
— А чым вінаватая вы? Тым, што добрая?
— I ўсё ж не трэба… Дзеля мяне.
— Добра.
Яны моўчкі сядзелі ў аўтобусе, які ляцеў у ноч.
— Раскажыце што-небудзь, — папрасіў Андрэй, — што-небудзь з таго, што ўразіла вас больш за ўсё.
— Добра, — мяккім голасам сказала яна. — Я была тады маленькая, і гэта было да вайны. Некаторы час я жыла ў сям'і славутага кампазітара, вучылася ў яго. I вось аднойчы ён узяў мяне ў Ноўгарад. А там мы пайшлі ў царкву Спаса Нярэдзіцы… Немцы ў вайну знішчылі яе… А тады яна была ва ўсёй сваёй прыгажосці. I фрэскі ўсярэдзіне: страшны суд. Густая чырвань, дымнае золата і чарната. Паказваў нам дваім царкву маленькі бедны попік. Раса зашмальцаваная, валосікі хвігай тырчаць на патыліцы. Але вось ён даведаўся, хто са мною. "Пачакайце, — кажа, — я вас чымсьці паспрабую здзівіць. Для гэтых фрэсак патрэбны і словы адпаведныя". Дзіўна, што ён так добра зразумеў сутнасць царквы. Але ведаеце, што ён зрабіў? Ён пакінуў толькі адну свечку. I пры яе святле, пад усімі гэтымі фрэскамі, пачаў чытаць пакаянны псалом. Цень, маленькі язычок агню, пагрозлівыя твары фрэсак. I гэтыя жахлівыя, старажытныя словы. Цяжкія, як праклён… Я ніколі гэтага не забуду… Мой спадарожнік потым сказаў, што больш не прыйдзе сюды, каб не псаваць уражання.
Зноў яны маўчалі. Імчалі ім насустрач і знікалі цьмяныя абрысы дрэў.
— Раскажыце пра сябе, — сказала яна, — пра сваю радзіму.
— Яна прыгожая, — сказаў Андрэй, — яна лепшая ў свеце.
— А балоты?
— Што ж, і балоты бываюць прыгожымі. Уначы па іх скача прывідная кавалькада: дзікае паляванне караля Стаха. Так кажуць народныя паданні. Коні не пакідаюць слядоў, а над галовамі коннікаў гарыць самотная зорка.
— Раскажыце мне якую-небудзь казку.
I Андрэй пачаў "Вужыную каралеву".
Човен, заплецены белымі
I толькі потым, толькі расказаўшы ўсё, Андрэй спахапіўся, што ўпершыню за гады ўспомніў казку, якую ненавідзеў яшчэ з тых, яшчэ з Алёнчыных часоў.
— Бог ты мой, — ціха сказала Горава, — якая прыгажосць, які дзіўны склад фантазіі.
— Так, — сказаў Андрэй, — фантазія незвычайная. I незвычайны лёс.
Зусім паблізу ад сябе ён бачыў яе вялікія шэрыя вочы, вузел валасоў. I яго, у які ўжо раз, здзівіў той пакорліва-нявінны, разумны выраз, які быў неадрыўны ад усяго аблічча гэтай незвычайнай жанчыны.
Яны сядзелі і размаўлялі шэптам, а аўтобус усё ляцеў і ляцеў у ноч.
— Вы як небудзь заходзьце да мяне, — сказала яна, — пакажу карціны.
— Добра, — адказаў Андрэй, — але ж вы днямі едзеце за мяжу, потым у нас вакацыі.
— Ну то заходзьце пасля вакацый.
— Абавязкова.
Няскора яшчэ ўдалося Андрэю выканаць сваё абяцанне. Але тады ён не ведаў гэтага. Ён проста сядзеў поруч з жанчынай і глядзеў на яе.
А аўтобус ляцеў і ляцеў, і наперадзе чакала яго ноч.
Р а з д з е л IX
На пачатку ліпеня сябры раз'ехаліся па хатах. Андрэй пажыў тыдні тры дома, а потым скарыстаўся запрашэннем дзядзькі, па-паходнаму хутка сабраўся і раніцою наступнага дня ўжо выходзіў з цягніка на перон невялічкай станпыі.
Гарадок гэты быў той самы Сухадол, ля якога ў памятную вераб'іную ноч адбылася "паромная трагедыя". Большасць Грынкевічаў з гэтай прычыны не любіла Сухадол, але дзядзька прыжыўся тут, пусціў карэнні і не хацеў нават думаць аб іншых мясцінах.
Жыў ён у вялізным напаўпустым доме, што пабудаваў яшчэ дзед, жыў разам з жонкай і маці, амаль глухой бабуляй, што любіла Андрэя як роднага, хоць і даводзілася маці Андрэя мачыхай.
Толькі вялізны сад аддзяляў дом ад Дняпра, вельмі шырокага ў гэтым месцы і вельмі пустога.
Дно Дняпра хавала шмат цікавага: дзядзька, напрыклад, паліў печ мораным дубам, паспяхова выцягваў дубовыя падводныя палі з моста, які калісь навёў Напалеон.
Андрэй любіў Сухадол, такі ціхі і павольны, любіў дзедаўскія тры клёны і таполю, што абапіраліся на дах, любіў вулкі, зарослыя рамонкамі — адвечны выпас усіх гусянят, любіў клады над дняпроўскім адхонам.
Клады ў спёку мрэялі верхавінамі дрэў, у непагоду шумелі векавымі хвоямі. Яны былі агульныя, праваслаўна-каталіцкія.
Ужо ідучы са станцыі, ён пачуў у кветніку лянівую размову нейкіх двух дзядзькоў.
— Чаго гэта ты плот свой не падпіраеш? Глядзі, самне ён твае яблыні.
— Не, — адказаў лянівы бас, — ён на бок суседа хіліцца, хай сусед і падпірае. Даўно, чорт на яго, пастаўлены плот. Пры нэпе, відаць, каб яго…
I Андрэй засмяяўся. Увесь Сухадол быў такі, прыдатны хутчэй да таго, каб дажываць, чым жыць.