Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)

Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч

— Будзе снег, — знобка сцепануўся Грынкевiч.

Яніс не зводзіў з хмары ясных блакітных вачэй.

— Страшная якая хмара, — сказаў ён, — як вайна… Вось яшчэ чаго я не магу зразумець, Андрэй, — вайны. Праўдзівей, таго, што людзі яе забылі.. Нядаўна рэдактар не ўзяў маёй паэмы аб вайне: гэта, кажа, мінулае.

— Добрае мінулае. Сіроты і інваліды дагэтуль ходзяць.

— I не ў тым справа, — сказаў Яніс, — у душах яна ў нас, ва ўспамінах, у сэрцы. Характары нашы трыклятыя ад яе, дагэтуль яна нас б'е. Забыць нельга.

— Так, — сказаў Андрэй, — не дае забыць. Ды яшчэ і "на потым" пагражае. Сусветнае свінства.

Андрэй устаў і пачаў апранаць паліто, што вісела на біле ложка.

— Прабач, Янка, — сказаў ён, — мне час.

— Куды?

— Па

справах паеду… Слухай, гэта вельмі брыдка, што я ў цябе спытаю?

— Што?

— На могілках я падумаў, што… пэўна, не скончылася яшчэ жыццё, пакуль існуе маці і яшчэ адна жанчына.

— Не Марыя, спадзяюся? — з іроніяй спытаў Яніс.

— Не.

— Тады не брыдка.

I з уздыхам прыбавіў:

— У гэтым — жыццё.

Андрэй амаль бег па сходах.

Справа была ў тым, што ўчора Горава зноў папракнула яго, што ён не заходзіць да яе, і сказала, што звычайна бывае дома апоўдні.

— Заходзьце, калі захочаце, Андруша.

…Горад быццам застыў у чаканні, калі Грынкевіч, пакінуўшы ўтульную і строгую станцыю метро, выйшаў на плошчу.

У прадчуванні таго, што павінна было здарыцца, забіліся ў капітэлі калон галубы. Людзей на вуліцах было мала.

Бронзавы Маякоўскі пасярэдзіне плошчы горда ўздымаў насустрач хмарам прыгожы грубаваты твар.

Узняўшы каўнер паліто, ён накіраваўся ў напрамку яе дома.

Першыя мокрыя сняжынкі ўпалі на асфальт, калі ён спыніўся перад парадным.

Дом гэты быў адным з тых дамоў, што будаваліся ў гады «мадэрну» праз меру ўзбагацелымі біржавымі дзялкамі. Высокі, блакітны з крэмавым, нядаўна, відаць, пафарбаваны, ён з нейкай нават вясёлай пагардаю глядзеў на шумлівую вуліцу, на чалавечы натоўп, на аголены сквер, на недарэчны сілуэт высотнага будынка непадалёк.

Андрэй памарудзіў хвіліну і, быццам у халодную ваду, нырнуў у парадны.

Там было ціха і цемнавата. Бязгучна плылі за вокнамі дзвярэй чалавечыя постаці. Драмала ў крэсле вахцёрша з тварам, які, здаецца, падазраваў усіх нават у сне.

Узабраўшыся на другі паверх, Андрэй спыніўся перад дзвярыма, за ліфтам, і страшэнным намаганнем волі — рука ўсё абрывалася ўніз — націснуў званок.

Зараз. Зараз яна павінна была выйсці насустрач, усміхнуцца яму, прапусціць у просты светлы пакой, сесці насупраць і сказаць:

— Доўга ж вы збіраліся, палескі лайдак.

За дзвярыма забрахаў сабака, тоненькім галаском, быццам прасіў прабачэння. У цішыні пачуліся крокі. Ляснуў запор.

Андрэй пабачыў мужчыну, цёмнавалосага, з высокім, трохі залысым лобам. Постаць цяжкаватая, пагляд вачэй разумны і шчыры. Выраз аблічча — з той добрай, трохі занадта інтэлігенцкай іранічнасцю, якую Андрэй і любіў і не любіў у людзях свайго асяроддзя. Ён лічыў яе занадта гарадскою. А ён хоць і інтэлігент, хоць і праўнук інтэлігента — быў усё ж правінцыял і любіў добрыя якасці менавіта правінцыяльных інтэлігентаў: павышанае пачуццё сумлення, амаль дзіцячую чысціню помыслаў і поглядаў на свет, бязмежную, трохі наіўную веру ў людзей — якасці ў тым-сім старамодныя.

— Што вам? — спытаў мужчына.

Чорны кудлаты сабака махаў хвастом, гледзячы на Андрэя. Дзеці і сабакі наогул ніколі не баяліся яго.

— Iрыну Сяргееўну.

Чалавек усміхнуўся:

— Жонкі няма. У іх тэрміновая кансультацыя. Пайшла яшчэ ў дзевяць гадзін.

— Добра, — сказаў Андрэй, — бывайце.

— Бывайце, — сказаў мужчына.

Спускаючыся па сходах, Андрэй пачуў, як за спіною ляснулі дзверы, быццам прыхлопнуўшы ўсё тое, што было.

Паставілі кропку.

Ён выйшаў на вуліцу з пачуццём такога несамавітага болю ў сэрцы, якога ён ніколі не чакаў.

Усё было ясна.

Ля газетнага кіёска боль стаў такім, што Андрэю здалося: ён памірае. Прыхіліўшыся да мокрай чамусьці сцяны, ён паспрабаваў быў зірнуць назад, дзе засталася надзея, але нічога не ўбачыў.

Толькі нешта мокрае плыло па шчоках.

I толькі тут ён зразумеў, што сапраўдны ўраган імчыць прорвамі вуліц, што мокры снег наўскасок ляціць у вочы вокан, штурмуе муры дамоў, заляпляе карнізы, смерчамі ўецца ў зацішку, за дамамі.

Ён роў і свістаў, сеяў паўсюль імклівыя

белыя пчолы, сівіў валасы Андрэя, халадзіў на газонах ледзь жывую ад зазімкаў траву. Мірыяды белых хлапякоў ляцелі ўздоўж вуліц.

Гэта быў канец.

Р а з д з е л XII

ПЛОШЧА МАЯКОЎСКАГА

Брыдкi, халодны асеннi дзень.Таксi прыцiшаюць бег.Над горадам неба, як шэры цень,Над горадам мокры снег.Снег на карнiзах бялее палоскамi,Снег ляжыць на плячах Маякоўскага.Мокры снег,Мокры снег,Мокры снегРастае на асфальце, на газонах ляжыць,Шэры асфальт i сiвы газон.Мне да болю, да болю хочацца жыць,Хочацца жыць,Хочацца жыць,Як не хоча снег,Як не хоча трава,Як не хоча бронзавы — ён.Снег зiхацiць на апушчаных веях,Без капялюха iду, бы ў сне,А ў валасы мае вецер вееМокры, мокры снег.Мокры снег.Снег.

I

Любая, помнiш?Была вясна.(Вясна? На гэтай зямлi?)На машыну проста ляцела сасна,Ў неба ўзняўшы крылле галiн,I клаксона гук абуджаў лясы,Iх празрысты зялёны дым,I была паўсюль неабдымная сiнь:I ў небе, i ў сэрцы маiм.Ап'янелы ад паху пралесак шафёрМог зблытаць дарогу з ракой.Нават дрэвы цягнулi галiны да зор,Нават пні гублялі спакой.I чакалi нас тысячы гарадоў,З мiльёнам людзей i слоў,З белымi вежамi, з пенай садоў,З золатам купалоў.I чакала нас на лугах цiшыня,Месяц, адбiты ў вадзе,Белыя песнi, што цiха звiняцьУ вушах дарагiх людзей.I ты мне была, як святло на вадзе,Як подых, як верш, як хлеб.Дзе мне было на рукi глядзець?Я кахаў, - а значыць, аслеп.Боль шчаслiвы сэрца маё звязаў.Лёгка жыць было на зямлі.. . . . . . . . . . . . . .Я нічога, нічога табе не сказаў,Побач суседзі былі.Развітанне. Зноў горад. I зноў агні.Бязладны гоман сяброў.I хутка мы будзем зусім адны,Паасобку ў цемры дамоў.— Ну скажыце што-небудзь. Горад у сне.Хвіліна — і сам-насам.— Калi-небудзь заходзьце дамоў да мяне,Метро "Маякоўская".Там…О, як лёгка май у палон бярэ!Хто паверыць, што ён адзвiнеў?Я не з тых, я прыйшоў да родных дзвярэй,Я прыйшоў да самых родных дзвярэй,I тутЗабілі мяне.