Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)
Шрифт:
Уздыхнула.
— Гэта незвычайны час, у якім жывём мы. Адзіны варты здзіўлення нашчадкаў. Трэба памятаць гэта.
— Час, — сказаў Грынкевіч задумліва. — Вядома, нашчадкі будуць дзівіцца добраму. Але, напэўна, больш будуць дзівіцца злому.
— Я ведаю, пра што гэта вы. Пра вайну і пра тое, што было пасля. Не тое, — задумліва сказала яна. — Я думаю пра людзей, якім гэта ламала хрыбет, пра тое пакаленне, якое ў трыццаць сёмым ляжала ўначы з адкрытымі ў цемру вачыма, а ў сорак першым добраахвотна пайшло на фронт. Магчыма, варта было маўчаць,
I тут Грынкевіч раззлаваўся:
— А вы не думаеце, што праўда лепшая за гіпноз. Нельга шкадаваць людзей. Мне іх таксама шкада да болю, але я веру, так лепей. Хоць бы таму добра, што ніхто не паспрабуе зноў паставіць такі дослед.
Яна глядзела на яго, бачыла пасму каштанавых валасоў, чырвоныя рэфлексы святла на рашучым твары, разлёт броваў, увесь яго непрыгожы, зменлівы воблік.
— Бог з вамi. Харошы вы чалавек.
Апусціўшы вочы, яна сказала:
— Хадзем, я пакажу вам карціны.
Другі пакой быў трохі святлейшы. Наборны італьянскі стол, глянсава-белы, з чорнымі, быццам гравіраванымі малюнкамі. Нізкія, трохі вышэй калена, шафы для кніг, на іх — статуэткі.
Бронзавая старажытнакітайская карова ляжала на жываце і касавурылася на Андрэя.
А над шафамі, быццам дзесяткі вокан у свет, свяціліся карціны. Цяжкія, нават на выгляд, дошкі старых абразоў ззялі барвяным, густа-сінім, прасвечвалі ружовым праз блакітнае, як жывое цела праз тканіну.
Цяжкаватымі, трошкі чыгуннымі фарбамі і незвычайнасцю ліній стракацелі палотны мадэрністаў.
Цёплым празрыстым лакам, быццам вадой карычневай лясной ракі, былі ахутаны цьмяныя чалавечыя фігуркі на даўніх італьянскіх і нідэрландскіх карцінах. Гэтыя фігуры былі такімі цёплымі, што, здавалася, працягні руку і нават вобмацкам адчуеш жывую плоць.
I адна карціна ззяла нават сярод іх нейкім блакітным, месячным сяйвам. А на гэтым сяйве вымалёўваліся постаці людзей, што сыходзілі па сходах у сад.
— Наша жамчужына, — сказала яна. — "Выхад у Гефсіманскі сад".
— Хто? — спытаў Андрэй, здагадваючыся ўжо аб усім.
— Малады Рэмбрант.
Захутаныя блакітныя людзі ў дзівосных цюрбанах сыходзілі ў сад. А наперадзе ішоў чалавек, і вочы яго глядзелі проста на Андрэя з нейкай пранікнёнай, усёразумеючай прагай ахвяры. "Я ведаю, — казаў позірк. — Ніхто не дапамог мне і не дапаможа. Але я іду. I яны, вучні, абяцалі быць са мной паўсюль, а самі заснуць усе як адзін, пакінуўшы мяне аднаго. Я не скарджуся. Лепшыя заўсёды ішлі так, не ведаючы заўтрашняга дня, але пранікаючы ў градучае. Я і зараз адзін сярод вас, хоць вы не спіцё. Нічога. Нічога не зробіш. Заўсёды знойдзецца той, хто адзін не спіць, сам-насам са сваімі думкамі і адчаем, якога, на шчасце, не бачыць ніхто".
Андрэй правёў далонню па вачах. I толькі тут адчуў, што яны не адны ў пакоі, што нехта за гэты час адчыніў дзверы, увайшоў і нават паспеў павесіць на вешалку паліто.
Яна не прадстаўляла іх аднаго аднаму, думаючы, што гэта
I ўсё ж Грынкевічу стала так цяжка, што, калі чорны сабака падышоў да яго і стаў лашчыцца, Андрэй не вытрымаў, паторгаў яго за калматае вуха і ціха сказаў:
— Жывеш, брат? Ну, жыві.
Яны стаялі ўжо ля дзвярэй, і яна ціха сказала яму:
— Я не затрымліваю вас, таму што сама зараз пайду.
Андрэй не ведаў, праўда гэта ці мана з літасці, таму што нельга было аддаць галоўны для яго вечар жыцця яшчэ камусьці другому, але быў удзячны і за праўду, і за ману.
Р а з д з е л XIV
Наступных тыдняў ён амаль не памятаў. Яны падзяляліся на дні. Адны з гэтых дзён цягнуліся нудна, як панядзелкі, і доўга, як крымскі палон. Другія ляцелі хутка — гэта калі яна была поруч.
У гэтыя хуткія дні таксама было мала падзей, але можна было ўвесь час глядзець на смешны рух вуснаў, якім яна здзьмухвала бязважкую пасмачку попельных валасоў са шчакі, на светла-жоўтыя пальчаткі, на калматы цёмна-шэры берэт.
Аднойчы ён дапамог ёй выйсці з аўтобуса, і Андрэю, як хлопчыку, было патрэбна так мала, каб шчасця хапіла на цэлы дзень: няўлоўны цяжар рукі, якой яна абаперлася на яго моцную далонь.
Ён як быццам чакаў выпадку, хоць ведаў, што яго не можа быць. I толькі аднойчы выдаў сябе.
Ездзілі ў Каломенскае. Глядзелі царкву Увазнясення. Яна была прыгожай, але Андрэй не мог любіць яе, як Пакроў на Нерлі. Магчыма, таму, што там было віраванне і звон светлага смутку напрадвесні, а тут прыгажосць стаяла на прагна расстаўленых белакаменных ганках, і гэта было толькі ўсталяванне ўлады, уласцівае для часоў "трэцяга Рыма".
Галіна Іванаўна пачала, відаць, заўважаць нешта. Глядзела на хлопца цёмнымі спачуваючымі вачыма, часам клала румяную шчаку на далоньку і сумна, па-вясковаму, па-бабску, пахітвала галавой.
I тут, на жоўтай лугавінцы над адхонам, яна не вытрымала, адвяла Грынкевіча ўбок і заўважыла, што ён страшэнна змарнеў, стаў падобны на мумію і, напэўна, закахаўся ўшчэнт, і гэта, аднак, зусім яго не прыкрашае.
Андрэй стаў разупэўніваць, і пасля гэтага яму стала здавацца, што нават руды конь, які скуб непадалёку сухую, забітую зазімкамі траву, зразумеў яго і мае ласку глядзець на яго паводзіны з сарказмам і іроніяй.
Трэба было берагчы імя Ірыны. А яна, як назнарок, сама лезла на ражон. Калі ішлі ў прыказны і ў палату гадзіннікаў, - казала, што курсанты-грузіны быццам бы не пайшлі таму, што знайшлі непадалёку шашлычную і што Грынкевіч сумны таму, што не адважыўся ўцячы з імі. А калі спусціліся ўніз і выявілі, што дзверы нехта замкнуў, - яна, гарэзуючы, выказала меркаванне, што гэта таксама зрабіў Андрэй — з цягі да моцных уражанняў.