Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)
Шрифт:
Зноў палезлі па вінтавых сходах шукаць другі выхад. Сходы былі стромыя, і Грынкевіч, каб развеяць няёмкасць, сказаў завучу, якая ішла наперадзе, каб яна спакойна сабе падала, спадзеючыся на яго. Тая заявіла, што ў яе няма намеру быць гэткай легкаважнай.
I тады Андрэй пабачыў, яшчэ вышэй, вочы, якія смяяліся.
— Што вы, Галіна Іванаўна, няўжо вам было б непрыемна ўпасці ў абдоймы беларускай паэзіі?
Зарагаталі ўсе, а Андрэй у апраметную праваліўся б, абы не чуць такога.
I ўсё ж ён выдаў сябе, нягледзячы на няёмкасць. Мёртва чарнелі ў паўдзённым прысмерку кастрычніцкага дня дубы. Бетон, заліты ў іх
I ў паўзмроку Андрэй убачыў яе вочы, удвая большыя, чым на самай справе.
Ён адчуў, што пайшоў бы з ёю нават у курную хату, цяжка карчаваў бы ляды, толькі каб вечарам ляжаць пад валакавым акенцам і пры святле лучыны ў лучніку глядзець, як яна прадзе. Усё было лепей, чым быць паэтам, але без яе.
Напэўна, на хвiлiну ён перастаў трымаць на твары маску абыякавасцi. А можа, вочы яго таксака былi ўдвая большыя i таму страшныя. Але ён убачыў, як шырылiся ў цемры яе зрэнкi, як злёгку адкiнулася назад, бы ад спалоху, яе галава i як адначасова ўся яе постаць пацягнулася да яго, нават злёгку дакрануўшыся плячом i потым зноў адхiлiўшыся.
Астатнія дзве гадзіны яна не жартавала. Глядзела кудысьці паўз яго, думаючы аб нечым, і маўчала. Маўчала і яшчэ некалькі дзён, часам кідаючы на Андрэя вельмі дапытлівыя і як быццам спалоханыя позіркі з-пад густых веек. Маўчала і потым. Маўчала, пэўна, цэлую вечнасць. Маўчала нават тады, калі ездзілі глядзець Круціцкае падвор'е, і Андрэй, асабліва расчулены, бо ведаў з рукапісу прабабкі, як любіў Круціцкі церамок той Гораў, здольны быў ледзь не плакаць ад замілавання, гледзячы на яе.
Ён паспрабаваў быў нават расказаць ёй, што будавалі церамок майстры і дойліды, вывезеныя з яго радзімы, з яго роднага Вострава, але яна сказала яму, нават з нейкай злосцю:
— I як гэта яны здолелі?
— Сам здзіўляюся, — спрамогся знайсці ў голасе іронію Андрэй.
Забіць сябе варта было за гэтыя словы! Трэба ж было бачыць, што злосць была толькі ў словах, а вочы былі звычайнымі вачыма лясной касулі, калі яна ідзе на саланчак, бо не можа іначай, ідзе, цвёрда ведаючы, што недзе тут сядзіць паляўнічы.
— Прабачце, — сказаў ён. — Я дорага даў бы, каб не сказаць апошніх слоў.
Гэта было яшчэ горш. Быццам чалавек гуляў у асаблівую высакароднасць. Але выпраўляцца не было калі, і ён ціха сказаў Ірыне:
— Вам не трэба гэтага. Нашто абражаць гэтую чырвоную цэглу, небывалыя купалы і гульбішчы? Вы лепшая за ўсё гэта, а хочаце здавацца горшай.
I дадаў:
— Вам ніхто не паверыць, Ірына Сяргееўна. У гэтым вам ніхто не паверыць. А я — першы. I вы дарэмна так з намі.
Яна змоўкла. I маўчала зноў усю дарогу, сядзела на першым ад яго сядзенні. Андрэй глядзеў на яе і зусім непадалёк бачыў яе валасы, скручаныя цяжкім вузлом, яе тонкія плечы і ўласцівую ёй, непаўторную сумную ўсмешку.
Гэтая ўсмешка згасала па меры таго, як усё гусцей абступалі вуліцу і грувасціліся адзін над адным цагляныя дамы, як усё мацнеў
Яна згасала, і вусны цвёрда сціскаліся ў рашучай і халаднаватай складцы.
Ужо сыходзячы з аўтобуса, яна павярнулася да яго.
— Заходзьце дваццаць сёмага, у дванаццаць гадзін.
Потым яе маленькая рашучая постаць, усё змяншаючыся, звярнула ў завулак і згубілася ў шалёным віраванні натоўпу, у грукаце гарадскога дня.
…Усе днi да дваццаць сёмага Андрэй думаў, цi ўзяць яму да Горавай сваю паэму. Яна i падабалася яму i не падабалася. Гэта было лепей за бясхмарныя ранейшыя вершы, але здавалася яму бездапаможнай лухтой нават пры адным успамiне пра голас Iрыны, пра музыку i сэнс яе слоў.
Для каханай нельга складаць пасрэдныя вершы.
I ўсё ж ён узяў паэму з сабой. Перш за ўсё таму, што ведаў: гэта не будзе непрыемна ёй.
Калі ён ехаў на таксі, выгляд у яго быў такі, што зубастая баба-шафёр, высаджваючы яго, сказала:
— Катай, хлопча. У мяне рука лёгкая.
I ад гэтага спачування невядомай, зусім чужой маскоўскай жанчыны нават хвіліна чакання, перад тым як пазваніць, здалася ўпершыню лёгкай.
Няўпэўнены брэх сабакі, цьмяная худзенькая фігурка ў паўцемры, лёгкі крок, якім яна плыла перад ім у пакой, рука, якая пасадзіла яго на канапу, аддзяліўшы ад сябе італьянскім сталом — усё гэта плыло перад Андрэем бы ў тумане.
Грынкевіч адчуваў, што ён любіць шэры дзень за вокнамі, любіць таршэр, зроблены з алебастравых, трывожна-зламаных трохкутнікаў, любіць самое паветра ў гэтым доме.
Сабака паклаў яму на калена галаву, — і гэта была таксама захапляючая радасць.
Адчуваючы, як хваля любові да ўсяго на свеце перапаўняе грудзі і вось-вось задушыць, цвёрда ведаючы, што не мог быць падманам пагляд шэрых вачэй у каломенскім доміку, адчуваючы, што яму нельга не сказаць, што нават вочы сабакі чакаюць ад яго гэтага, ён адкрыў рот і сказаў раптам зусім не тое:
— Вы ведаеце, што я чакаў вашай лекцыі, яшчэ ні разу не ўбачыўшы вас.
Яна аж галавой страсянула:
— Даволі раптоўна. Вы жахлівы чалавек. Ніколі не ведаеш, чаго ад вас чакаць. Што здарылася?
Андрэй палез у кішэнь, дастаў адтуль лісток з прабабчынага рукапісу і працягнуў ёй. Здзіўлена прыўзняліся бровы:
— Гэта што?
— Чытайце.
— "I зараз, стоячы на парозе апошняй мяжы, прайшоўшы нясцерпны доўгі і цяжкі шлях, я, страціўшы надзею і яшчэ многае, не губляю веры ў будучыню і жыццё толькі таму, што была ноч на пароме, дзе суайчыннік у неразумнасці забіў наша жыццё, а вораг паспрабаваў дапамагчы і, стоячы пад кулямі, да канца бараніў годнасць і сумленне чалавека. Юрый Гораў з Масквы. Хай бясхмарным будзе яго шлях. I, магчыма, унукі мае цеплынёю і адданасцю дапамогуць яго ўнукам, калі толькі звядзе іх на гэтай зямлі халодны лёс…"
Аблічча Ірыны было бледнае, і вусны трохі дрыжалі.
— Што гэта?
— Ці не быў ваш дзед або прадзед афіцэрам падчас паўстання шэсцьдзесят трэцяга года?
Апусціліся вочы. Потый, ледзь чутна, яна сказала:
— А што?
Грынкевіч, пільна гледзячы на яе дрыжачыя веі, расказаў ёй аб падзеях на пароме. Яна слухала моўчкі і толькі па нервова сплеценых пальцах можна было заўважыць цень нейкага хвалявання.
…Ён скончыў…
— Гэта добра і прыгожа, — сказала яна. — Але я не ведаю, ці быў тады на Беларусі мой прадзед.