Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)

Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч

Хлопец у акулярах сапраўды сеў за раяль. Пятроўскі, якога, відаць, цягнула да розных нязручных месцаў, сеў на раяль, выцягнуўшы ногі і абапіраючыся рукамі, адведзенымі за спіну!

— Бачыце вы, Іда Рубінштэйн, — кінуў яму Яхненка, усё яшчэ злосны пасля маральнай лазні. — Пачак, і з яго чатыры запалкі тырчаць.

— А ты архiдыякан, — сказаў з кута нехта. — Ты метафiзiк i кiруючы жораў на балоце мастацтва.

Яхненка шчыра і горача зарагатаў.

— Пляханава начытаўся, — са з'едлівай усмешкай сказала ў кут Ганна. — Глядзі,

застанешся са сваёй навукай у дзяўкох.

Потым узяла бутэльку віна, дзве шклянкі і панесла ў кут, да глыбокай канапы.

— Сядайце, — сказала яна Андрэю, — калі хочаце, скідайце туфлі.

I сама скінула туфлі, забілася ў зручны куток. Андрэй з мужнасцю адчаю зрабіў тое самае.

— Піце, — сказала яна. — Расказвайце.

Асветлены толькі ніжнім святлом, спяваў недзе далёка раяль. Скупчыліся вакол яго маўклівыя постаці хлопцаў. Петрык граў Мендэльсона, тую самую яго рэч — Андрэй забыў назву, — дзе музыка быццам гаворыць праз светлы сум: "Нічога не зробіш".

— Ну, — сказала Ганна. — Што там дзеецца?

Непадалёку ён бачыў цяжкую, як золата, карону валасоў і вялікія вочы. Не, ён ніколі яшчэ не бачыў такіх прыгожых жанчын.

— Што расказваць? — сказаў Андрэй. — Я сапраўды правінцыял. Мы дагэтуль ваўчынага хваста баімося.

— А яны? — сказала яна. — Самыя таленавітыя з іх таксама прыйшлі з правінцыі. Лоск набыць лёгка. Вось і вы яго ўжо набылі. Толькі вам патрэбен апошні штрых. Баскскі берэт. З заломам налева. Ці направа? Не, лепей вам направа. Ды гэта глупства… Правінцыя!.. А правінцыя прыносіць сюды свежую кроў. I нейкае асаблівае сумленне, асаблівую цэльнасць мастака. Часта — талент. Сапраўдны талент, а не выкшталцонасць, як кажуць палякі.

Андрэй зірнуў на карціну, што вісела над іх галовамі. На карціне віхура стракатых, чырвоных з золатам лісцяў закруціла жанчыну з закінутым тварам. У гэтым смерчы ледзь вымалёўвалася яе постаць, але вочы глядзелі наўскос, паўзверх галавы гледача, цёмныя, пашыраныя. А павекі былі чорныя, і горка быў сціснуты гожы рот.

— Вы рабілі, - сказаў ён, узрушаны. — А кажаце: "талент правінцыі".

— А хіба гэта можна параўнаць з работамі бацькі? — сказала яна. — Той быў вялікі скульптар. I наогул… нешта робіцца на свеце. Бо сапраўдныя мастакі павінны быць настаўнікамі жыцця, а зараз многія толькі разнастайна «наддаюць». Той малюе блакітных балерын, той — сплаўшчыкаў — ружова так малюе, а той — сцэны ў шахтах, быццам гразёю.

— Ваш бацька быў з правiнцыi?

— Так. А маці ў мяне была полька. Самая прыгожая жанчына ў свеце. Яна памерла, калі мне было сем год.

— Цяпер я ведаю, адкуль вы такая. Мужчыны-палякі рэдка бываюць прыгожымі. У іх проста разумныя,

характэрныя твары. Але жанчын такіх няма нідзе на свеце…

— Кіньце. "Сыны Будрыка" столькі іх панавозілі з Польшчы на сваю радзіму, што зараз, мабыць, шукаць трэба ў вас.

— Значыць, мне не зусiм пашанцавала.

Запанавала

маўчанне. Толькі Петрык граў. Цяпер — "Смерць Азэ".

— Маленькія гарадкі, - сказала яна. — Маці ніяк не магла прызвычаіцца да Масквы. I я. У нас быў такі снег у кветніку. Гурба была высокая, закручаная, як жамчужніца. I ў закруце снег быў перламутрава-ружовы. Бо адбіваў агеньчык з акна. Там было добра. А тут увесь час людзі, акрамя тых пяці гадзін, калі працую. Абрыднуць — іду ў пакойчык і замыкаюся.

— Там вы жылі?

— Так. А тут толькі мастацтва. Я і сама апошні час не ведаю, каму яно патрэбна, як ісці, каб быць патрэбнай? Блукаю, як у лесе. Зняверылася. Плюнуць бы на ўсё, знікнуць, жыць у якім гарадку. Падлога дубовая, аж вылізаная… Цёплая. Чыстая.

— Што ж вы, — сказаў Андрэй. — Няўжо толькі мастацтва. Пры вашай прыгажосці вам бы пакахаць трэба. Патрэбен спакой, добры муж. Дзеці.

— Што вы, — усміхнулася яна. — Я для гэтага занадта добра ведаю людзей.

— Гэта праўда. Я павінен прызнацца: вы здагадаліся, што я думаў аб вас.

— Гэта пра мае разумовыя здольнасці? Я не крыўдую. Вы ж, мабыць, ужо трохі пераканаліся ў адваротным?

— Так. Але як вы?..

— Я часта чытаю думкі людзей. Бо ведаю іх.

— I гэта перашкаджае вам у шчасці.

— Так. Напэўна, у мяне разумовы склад старой дзеўкі.

— Кіньце плявузгаць, — мякка сказаў ён. — Столькі людзей вакол… Не ў лесе жывяце.

— Людзі сталі рацыяналістычнымі. Мала хто можа аддаць сябе. Пажадаць стаць паветрам, якім дыхае другі.

— I каб не хапала паветра — дык Ёй не хапіла б яго апошняй.

— Праўда.

Ад горычы ледзянога віна ў целе разліваўся цёплы сум. Гучала музыка. Быў паўзмрок.

— Вы вельмі харошы і просты, Андрэй, — сказала яна. — Ірына казала праўду.

I, спусціўшы ногі, устала, такая прамая і ўзнесеная ў сваім гранатавым уборы, што Петрык заміргаў і збіўся з такту.

— Хадзем танцаваць, — сказала яна. — Запрасіце, Андрэй, тую, маленькую. Гэткі капрыз жаночай псіхалогіі. Не любіць мяне за Петрыка… А што я магу зрабіць, калі ніхто… ну… ніхто ніколі мне не падабаўся.

Петрык захістаўся, выбіваючы з раяля нешта заліхвацкі-бравурнае. А вочы яго былі сумнымі вачыма.

…Танцавалі за поўнач. I толькі тады зразумелі, што досыць, калі Аленін, устаўшы ад ног гранітнага чалавека, сказаў яму:

— Ну і свіння ж ты! Друг у ножкі яму ўпадае, а ён… Ну хопіць, хопіць паліто трымаць. Заседзеліся. Апранайся і хадзем.

I разрыдаўся, абняўшы граніт.

— Не любяць нас, браце! Не цэняць! Гаі вы мае родныя, бураломчыкі вы мае шышкінскія. Пагляньце, як спіць надзея сусветнага жывапісу.

Р а з д з е л XVIII

Зноў перад будынкам інстытута стаяў аўтобус. Збіраліся ехаць у Загорск. Чакалі толькі Горавай, якая нешта спазнялася.