Нацыянальная ідэя ў сучасным свеце
Шрифт:
Нюрнбергскі працэс да гэтага часу памятны людзям усёй зямлі і сучасныя прыхільнікі Гітлера — Мусаліні баяцца адкрыта выказваць свае намеры і прапагандаваць неафашызм. Аднак такія арганізацыі неафашысцкага кшталту ўсё ж існуюць у некаторых краінах як Заходняй, так і Усходняй Еўропы, у тым ліку рэспубліках былога СССР. Такі рух у сучаснай палітыцы называюць па-рознаму, Юрг Штайнер, напрыклад, адносіць яго да трансфарміраванага кансерватызму і называе гэтую плынь Новымі Правымі Радыкаламі (НПР). Часам НПР набываюць значную сілу, як гэта адбылося ў 1999 годзе ў Аўстрыі, калі да ўлады прыйшоў лідэр НПР Ёрг Хайдэр.
Пры разглядзе крайніх нацыяналістычных рухаў і нэафашыстаў
Наш агляд быў б няпоўным, калі б у сувязі з разглядваемай праблемай, мы не закранулі і постсавецкі абшар. У Расіі і па-за яе межамі (у прыватнасці, у Беларусі) ужо колькі год узрушвае грамадства адмысловая партыя — «Русское национальное единство» (РНЕ). Пад прыкрыццём тыпова шавіністычных лозунгаў, выстаўляючы сябе адзінымі абаронцамі Расіі і рускай нацыі, гэтая партыя сваімі дзеяннямі паказала сябе як тыповая арганізацыя гранічна негатыўнага нацыяналізму. Тут і яўрэйскія пагромы, і крывавыя сутыкненні з іншымі нацыянальна арыентаванымі арганізацыямі (напрыклад бойкі з сябрамі БНФ у Беларусі). А сімволіка «байцоў» з РНЕ, выкананая ў выглядзе свастыкі «ў кручэнні» — гэта ўжо заяўка на сапраўдны неафашызм. Характэрна, што выяву гэтай сімволікі ідэолагі РНЕ знаходзяць у далёкай мінуўшчыне, у так званых «славянскіх ведах». Тое самае было ў свой час і ў Германіі, калі пры станаўленні нацызму яго тэарэтыкі знаходзілі карані фашызму і ягоную сімволіку ў рунічных пісьмёнах дахрысціянскай эпохі.
На дзіва падобныя нацысцкім «нардычным» фантазіям пошукі старажытных вытокаў сваей ідэалогіі ў тэарэтыкаў РНЕ: «Главным символом РНЕ является Звезда Богородицы с помещённой внутри её вращающейся свастикой, Это — символ наиболее соответствующий Русскому Национальному Архетипу».
Такім чынам, гранічна негатыўны нацыналізм разам з ідэалогіяй сусветнага панавання асобнай, арыйскай расы — гэт і ёсць поўны фашызм. Імкненне да сусветнага панавання, нацыянальны імперыялізм — істотныя рысы фашызму любой нацыянальнай афарбоўкі. Таму сёння ўяўляецца вельмі небяспечным фармаванне масавага імперскага сіндрому не толькі РНЕ, але і іншымі, колькасна больш моцнымі і ўплывовымі партыямі — КПРФ, ЛДПР і іншымі.
Лідэр адной з самых уплывовых партый Расіі — КПРФ — Г. Зюганаў адкрыта аб’вясціў аб адраджэнні старой формулы Д. Хамякова «Праваслаўе, самадзяржаўе, народнасць». На яго думку, у гэтай формуле заключана паслядоўнае станаўленне трох галоўных пачаткаў імперскай дзяржаўнасці: рымскае права, хрысціянскае адзінства і народнае адзінства ў Русі-Расіі. Даводзіцца толькі здзіўляцца насколькі моцна перафарбаваліся сучасныя расійскія камуністы, што і ў Хрыста паверылі, марачы аб былой імперыі.
Імперская хвароба яшчэ ў большай ступені прысутнічае ў ідэалогаў Ліберальна-дэмакратычнай партыі Расіі (ЛДПР), якую рэгулярна агучвае Уладзімір Жырыноўскі. У сваёй кнізе «Последний бросок на Юг» У. Жырыноўскі не толькі аб’ядноўвае ўсіх славян пад агульнай страхой рускага народа, а прасоўвае межы Расіі аж да Індыйскага акіяна. «Сделать ещё рывок, небольшой рывок на юг, чтобы туда спустились ширококолейные русские железные дороги и поезда — Москва — Дели, Москва — Кабул, Москва — берег Индийского океана, Москва — Тегеран…».
Што гэта, як не адкрыты заклік да новай імперскай каланізацыі, генацыду. Менавіта такі «рывок» збіраўся рабіць і Адольф Гітлер, каб вызваліць савецкія народы ад камунізму, а астатнія ад дэмакратычнага «загнівання».
Такім чынам славянафільства непазбежна прыводзіць да вялікадзяржаўнага шавінізма, які, фактычна. з’яўлеецца усходнім варыянтам фашызму. А яшчэ сто год назад У. Салаўёў папярэджваў, што зыход славянафільства — дэградацыя і выраджэнне («Славянофильство и его вырождение»). Ён сканструяваў нават формулу, якую А. Янаў назваў лесвіцай Салаўёва: пакланенне народнай дабрадзейнасці — пакланенне народнай сіле — пакланенне народнаму дзікунству. Гэта тры ўніз зыходзячыя ступені псеўдапатрыятызму. Гэта шлях антыэвалюцыі, шлях унікуды.
Падагульняючы сказанае, трэба адзначыць наступнае: фашызм асноўваецца не на эвалюцыйнай тэорыі развіцця грамадства, крышталізацыі векавых традыцый народа, умацаванні нацыянальнай свядомасці, як гэта робіць нацыяналізм. Фашызм падпарадкоўвае нацыю містычным ідэям накшталт «чыстаты» і тым самым прыніжае нацыю. У гэтым яго карэнная розніца ад нацыяналізму, які накіраваны на развіццё нацыі, на выяўленне лепшых адметных рыс кожнага, самага маленькага народа. Можна сказаць, што нацыяналізм — гэта прынцып дэмакратыі (роўнасці), размеркаваны сярод нацый, а фашызм — аўтарытарызм сярод нацый па аналогіі з суб’ектамі ў асяроддзі асобнай нацыі-дзяржавы.
Такім чынам, нацыяналізм і фашызм — гэта не тоесныя, і, нават, не роднасныя, а па сутнасці процілеглыя з’явы і паняцці. Нашы высновы вельмі блізкія да вывадаў вядомага філосафа і палітолага ХХ стагоддзя Э. Сміта, які піша: «…фашызм і нацызм прадстаўляюць сабой альтэрнатыву і выклік нацыяналістычнаму еўрапейскаму і сусветнаму бачанню развіцця, а не працяг яго».
Уступаючы ў трэцяе тысячагоддзе пасля Ражджаства Хрыстовага, трэба выразна ўсведамляць рэальнасць існавання істотна розных з’яў, звязаных з паняццем нацыі.
Па-першае, гэта класічны, чысты нацыяналізм, пра які мы вялі гаворку з самага пачатку. З ім звязаны такія высокія пачуцці, як патрыятызм, хрысціянская любоў да свайго народа і наогул прагрэс і будучыня народаў.
Па-другое. Існуюць і крайнія, негатыўныя формы нацыяналізму, якія звязаны з неапраўданымі вераваннямі ў абранасць, ці выключнасць сваёй нацыі. Гэта мы бачым, на прыкладзе «богаабранага» яўрэйскага народа і славянафілаў часоў расійскага імперыялізму. Гэтыя формы нацыяналізму яшчэ не прадстаўляюць фенамена фашызму, але пры пэўных умовах могуць перайсці ў яго.
Па-трэцяе. ХХ стагоддзе дала нам і прыклад альтэрнатывы нацыяналізму, яго антыподу ў сэнсе адносін да нацыі. Гэтым паняццем з’яўляецца фашызм — самая крайняя форма нацыяналізму, калі любоў да сваёй нацыі пераходзіць у адносіны да яе як апірышча гвалту, бессэнсоўную, крывавую «чыстку» свайго народа — як гэта было ў фашысцкай Германіі і ў СССР сталінскіх часоў, калі ролю арыйскай нацыі ўзялі на сябе камуністы.
Апошнія палітычныя падзеі (найперш ваенныя дзеянні ў Чачні, і Сербіі), напрамую звязаны з разгледжанымі пытаннямі, яны закранаюць самым непасрэдным чынам нацыянальныя праблемы. Ад правільнага падыхода да праблем суіснавання розных нацый, пытанняў самавызначэння народаў залежыць будучыня гэтых народаў і будучыня чалавецтва наогул.