Нацыянальная ідэя ў сучасным свеце
Шрифт:
Па характару сваёй дзейнасці партыі дзеляцца на тры групы:
1) Партыі, якія падтрымліваюць палітыку прэзідэнта і ўрада. Да іх адносяцца Беларуская камуністычная партыя (старшыня В. Чыкін), Беларуская патрыятычная партыя (заснавальнік Л. Баранкевіч), Сацыял-дэмакратычная партыя Народнай Згоды (лідар — Л. Сечка), Рэспубліканская партыя працы і справядлівасці і некаторыя іншыя больш дробныя партыі.
2) Партыі апазіцыйныя прэзідэнту і ўраду: партыя БНФ (старшыня В. Вячорка), КХП — партыя БНФ (З. Пазьняк і в.а. старшыні Ю. Беленькі), Беларуская сацыял-дэмакратычная Грамада (БСДГ) (старшыня С. Шушкевіч), Сацыял-дэмакратычная партыя «Народная Грамада» (старшыня М. Статкевіч), Аб’яднаная грамадзянская партыя (старшыня А. Лябедзька), Беларуская партыя жанчын «Надзея» (старшыня В. Палявікова), Беларуская партыя працы (старшыня Л. Лемяшонак).
3) Партыі, якія не прымкнулі да блоку дэмакратычных партый аб’яднаных у Каардынацыйную Раду, але з‘яўляюцца
На сакавік 2000 г. згодна дадзеным атрыманым Незалежным інстытутам сацыяльна-эканамічных і палітычных даследаванняў (НІСЭПД) па рэйтынгу папулярнасці першынства мела партыя жанчын «Надзея». Высокі рэйтынг партыі жанчын «Надзея» тлумачыцца толькі тым, што гэтая партыя менавіта жаночая, бо аніякіх істотных палітычных дзеянняў гэтая партыя не праявіла. Кожная з партый БНФ пасля расколу набірала крыху больш 2 %. Адносна высокі рэйтынг мела БСДГ, што, відавочна, абумоўлена вялікай папулярнасць Станіслава Шушкевіча, які ўзначальвае партыю.
Вынікі апытання сведчаць аб нявысокай палітычнай культуры беларускіх грамадзян. Ніжэй мы прыводзім табліцу рэйтынгу палітычных партый па даследавання НІСЭПД:
| Палітычныя партыі | Сакавік 2000 г. |
|---|---|
| Аб’яднаная грамадзянская партыя (С. Багданкевіч) | 4,5 |
| Кансерватыўна-Хрысціянская партыя — партыя БНФ (З. Пазьняк) | 2,2 |
| Беларускі народны фронт «Адраджэнне» (В. Вячорка) | 2,1 |
| Беларуская Сацыял-дэмакратычная партыя «Народная Грамада» (М. Статкевіч) | 2,0 |
| Беларуская Сацыял-дэмакратычная Грамада (С. Шушкевіч) | 4,2 |
| Партыя працы (А. Бухвостаў) | 1,7 |
| Беларуская партыя жанчын «Надзея» (В. Палевікова) | 5,8 |
| Партыя камуністаў беларуская (С. Калякін) | 2,4 |
| Камуністычная партыя беларуская (В. Чыкін) | 3,3 |
| Ліберальна-дэмакратычная партыя (С. Гайдукевіч) | 1,8 |
| Беларускае аб’яднанне «Яблоко» | 1,6 |
| Іншыя партыі | 1,2 |
4.1.2. Спектр партый Рэспублікі Беларусь ў свеце еўрапейскіх ідэалагічных платформ (на сярэдзіну 2000 г.)
На Беларусі камуністычная ідэалогія прадстаўлена двумя партыямі КПБ (падтрымлівае прэзідэнта) і ПКБ (трэцяя група). Сегмент 10 з схемы 3 папярэдняга раздзелу на беларускім ідэалагічным грунце адсутнічае — нацыянал-камуністаў няма.
Сацыял-дэамакратычная ідэалогія — найбольш папулярная ў Беларусі. Адпаведных партый на Беларусі — 3 (партыі, у назве якіх ёсць словы сацыял-дэмакратычная). Гэта — БСДПНЗ (Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя Народнай згоды); БСДГ (Беларуская сацыял-дэмакратычная Грамада) і БСДП «НГ» (Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя «Народная Грамада»). Нягледзячы на блізкасць назваў усе гэтыя партыя маюць розныя погляды на беларускую палітыку. Першая з іх — прытрымліваецца афіцыйнага, прэзідэнцкага курсу і дзейнасць партыі не выходзіць за рамкі «згоды з урадам», БСДП з’яўляецца правацэнтрысцкай партыяй (с.-д. ІІ на схемах 3 і 4), а БСДП «НГ» партыя больш левага накірунку — утвораная ў выніку аб’яднання БСДГ 1991-га году (М. Ткачоў) і Партыі Народнай Згоды (с.-д. І на схемах 3, 4).
Акрамя гэтых партый да сацыял-дэмакратычнага накірунку адносяць сябе Беларуская партыя жанчын «Надзея», Беларуская партыя Працы, Рэспубліканская партыя Працы і Справядлівасці.
Ідэалогія нацыяналізму. У вялікай ступені яна стаіць у аснове праграм абодвух БНФ, ёй нададзена значнае месца ў БСДГ. Цалкам на пазіцыях нацыяналізму стаяла, не падаваўшая на перарэгістрацыю 1999 года ў Міністэрства юстыцыі, Беларуская нацыянальная партыя (БНП), якая ўвяла прынцып нацыяналізму ў ранг галоўнага праграмнага прынцыпа. У праграме БПН запісана: «Нацыяналiзм — лепшая духоўная якасць асобы чалавека. Надышоў час вярнуць гэтаму слову яго спрадвечны станоўчы сэнс. Нацыяналізм гэта адданасць сваёй нацыі, нацыяналiзм — гэта змаганне нацыі за яе волю i незалежнасць, за яе духоўную i фiзiчную моц, за права нацыі быць роўнай сярод роўных».
Ідэалогія лібералізму — аснова праграмы Аб’яднанай грамадзянскай партыі (АГП) і вызнаецца таксама Ліберальна-дэмакратычнай партыяй (ЛДП). Характэрна, што ў сацыяльным складзе абедзьвух партыі дамінуюць прадстаўнікі бізнесу, прадпрымальнікі.
Хрысціянска-дэмакратычная ідэалогія. Ніводная з партый, якія прайшлі перарэгістрацыю ў 1999 г., на пачатак 2000 г., не носіць назвы такога кшталту. Але трохі раней (да перарэгістрацыі) існавала тры партыі хрысціянска-дэмакратычнага накірунку: Беларуская хрысціянска-дэмакратычная Злучнасць (БХДЗ), Хрысціянска-дэмакратычны Выбар (ХДВ) і Беларуская хрысціянска-дэмакратычная партыя (БХДП). (Апошняя ўтварылася ў свой час у выніку раскола БХДЗ — першай партыі такога накірунку). Усе гэтыя партыі мелі малы аўтарытэт у грамадстве, былі малалікімі і заканамерна зніклі.
Сярод іншых партый ідэі хрысціянскай дэмакратыі прысутнічаюць у праграмах БНФ, КХП — партыі БНФ, БНП, а таксама БСДГ.
Чаму ж атрымалася так, што найбольш уплывовыя на Захадзе ідэі хрысціянскай дэмакратыі, амаль не ўспрымаюцца ў Беларусі? Адказ просты. Па-першае — гэта слабасць шматпартыйнай сістэмы наогул. Па-другое, за гады панавання камуністычнага рэжыму і манаполіі камуністычнай ідэалогіі, быў выхаваны грамадзянін з атэістычным светапоглядам. Для шырокіх мас людзей хрысціянства ў палітычным жыцці не ўспрымаецца, як не ўспрымаецца рэлігія наогул.
Тым не менш вялікі колькасны рост царкоўных прыходаў усіх канфесій, надае надзею на лепшую будучыню хрысціянскай дэмакратыі ў Беларусі.
Ідэалогія кансерватызму. На Беларусі адсутнічаюць партыі, якія б насілі такую назву, няма і партый, якія б суцэльна кіраваліся ідэалогіяй кансерватызму. Для той жа КХП галоўны прынцып не ў хрысціянскай дэмакратыі, і не ў кансерватызме, ён цалкам уключаны ў паняцце «нацыянальна-вызвольны рух».
У прынцыпе адсутнасць кансерватызму на Беларусі зразумелая. Яна абумоўлена разрывам векавых традыцый, масавай адсутнасцю нацыянальнай свядомасці беларусаў і іншых неабходных кампанентаў уласцівых кансераватызму.
Ёсць аднак сярод беларускіх тэарэтыкаў і такія, якія спрабуюць «сканструяваць» беларускі ліберальны кансерватызм. У раздзеле ІІІ-3, прысвечаным гэтай тэме, мы адзначалі, што такая ідэалогія наогул супярэчлівая. Паглядзім цяпер як выглядае гэтая праблема ў беларускім кантэксце.
Нягледзячы на адсутнасць аргументаваных падстаў, адзін з ідэолагаў Аб’яднанай Грамадзянскай партыі М. Пліска сцвярджае аб наяўнасці ў Беларусі ідэалогіі ліберальнага кансерватызму, носьбітам якой на ягоную думку і з’яўляецца АГП. Каб паказаць, што ліберальны кансерватызм мае гістарычныя карані М. Пліска беспадстаўна сцвярджае, што ў Заходняй Беларусі даваеннага перыяду існаваў дастаткова ўплывовы ліберальна-кансерватыўны напрамак, які быў звязаны з дзейнасцю партыі «Беларуская хрысціянская дэмакратыя — Беларускае народнае аб’яднанне» (БХД — БНА). Гэтая партыя была створана на V з’ездзе БХДЗ, але зусім не для таго, каб падкрэсліць свецкі характар партыі (як сцвярджае М. Пліска), а каб акцэнтаваць увагу на нацыянальнай накіраванасці партыі (дадатак БНА). Ва ўсім свеце партыі, маючыя ў сваім свеце словы «хрысціянска-дэмакратычная», па свайму палітычнаму прызначэнню ніколі не залежылі і не залежаць ад інстытута Царквы. Такая назва толькі падкрэслівае тое, што носьбіты хрысціянска-дэмакратычнай ідэалогіі вызнаюць хрысціянскія каштоўнасці, роўна як і прынцыпы дэмакратыі. Аднак падтрымліваць і здзяйсняць хрысціянскія ідэі і мараль могуць і прадстаўнікі іншых партый. У сучаснай Рэспубліцы Беларусь — гэта БНФ, БНП, БСДГ. Аўтар згаданага артыкула прыпісвае партыі БХД — БНА чамусьці і ліберальную і кансерватыўную ідэалогію, аб чым аднак не ўспамінаецца ні ў водным дакуменце гэтай партыі. Далей Пліска ўжо смела выходзіць на выдуманую ім сцежку і лёгка аперыруе такімі тэкстамі: «традыцыя лібералізму і кансерватызму працягвала існаваць у пэўных колах эміграцыі», а ў наш час ідзе працэс «адраджэння лібералізму і кансерватызму».
Такім прыёмам дасягаецца ўяўленне аб тым, што быццам бы лібералізм і кансерватызм маюць даўнюю традыцыю ў Беларусі, так што справа стаіць толькі за іх адраджэннем. Вышэй жа мы паказалі, што менавіта традыцыі лібералізму і кансерватызму амаль адсутнічалі на Беларусі — ажно да з’яўлення шматпартыйнай сістэмы ў 90-х гадах. У даваеннай Беларусі лібералізм і кансерватызм адсутнічалі як ва Усходняй Беларусі, так і Заходняй. У тыя часы існавала толькі адна ідэалогія: марксізм-ленінізм, якая была фактычна дзяржаўнай, а ўсе інакшмыслячыя залічаліся да нацыянал-дэмакратаў (нацдэмаў). Погляды нацыянал-дэмакратаў былі блізкія да сучасных ідэалогій наступнага накірунку: хрысціянскай дэмакратыі, сацыял-дэмакратыі і нацыяналізму.