Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)
Шрифт:
Альбо вучацца трэсцiся ад жаху ў цёмным пакоi ў якога-небудзь прыдурка-вучонага, якi ўсё чакае духаў, i пры гэтым дарэшты спаражняюць свой розум!
Альбо прыслухоўваюцца да флейты старога вандроўнага шарлатана, якi пераняў у журботна завыўнага ветру гукавую паныласць; вось i цягне следам за ветрам i прапаведуе панылымi гукамi скруху.
А некаторыя парабiлiся начнымi вартаўнiкамi; яны навучылiся дудзець у ражок, рабiць начны абыход i будзiць мiнулае, якое даўно ўжо спачыла.
Пяць выслоўяў з старых паданняў
"Як на Айца, дык Ён не дужа клапоцiцца пра сваiх дзяцей, у людзей айцы куды лепшыя!"
"Ён надта стары! I зусiм ужо не клапоцiцца пра сваiх дзяцей", - адказаў другi вандроўнiк.
"Хiба ў iх ёсць дзецi? Нiхто не можа гэтага даказаць, калi ўжо i Ён сам гэтага не даказвае! Мне хацелася б, каб Ён хоць раз прывёў пераканаўчы доказ".
"Доказ? Ды калi тое было! Не дужа гладка ў Яго з доказамi - яму важней, каб Яму верылi!"
"Так, так! Вера робiць Яго праведным - вера ў Яго. Так было павялося ў нашых бацькоў! так яно iдзе i ў нас!"
Так гутарылi два начныя вартаўнiкi, якiя баялiся святла, i потым паныла задудзелi ў свае ражкi: было гэта ўчора ўначы каля садовага мура.
А ўва мне сэрца калацiлася ад смеху, i хацела вырвацца, i не ведала куды, i апусцiлася ў маю нутробу.
I праўда, я памру, бадай што, зайшоўшыся смехам, бачачы, як аслы ўпiваюцца, а начныя вартаўнiкi запаняверваюцца ў Бозе.
Хiба не прайшоў даўным-даўно час на такiя паняверкi? Хто яшчэ можа будзiць гэтую спачылую, светлабоязную даўнiну!
Даўно ўжо пакончана са старымi божышчамi; i праўда - добры, вясёлы канец выпаў на iхнюю долю!
Не "поцемкамi" давялi яны сябе да смерцi - гэта мана! Наадварот: яны так рагаталi аднаго разу, што паўмiралi ад смеху!
Гэта адбылося, калi сама бязбожнае слова было прамоўлена нейкiм богам: "Адзiн Гасподзь! Хай не будзе ў цябе iншых багоў, апрача Мяне!"
– стары, раўнiвы, злосны барадач аж настолькi забыўся, што ўсе багi засмяялiся i, пагушкваючыся на сваiх тронах, казалi: "Цi не ў тым боскасць, што ёсць багi, ды няма нiякага Бога?"
Хто мае вушы, хай чуе!"
Так сказаў Заратустра ў горадзе, якi ён любiў i якi называўся Пярэстая Карова. Адгэтуль заставалася яшчэ два днi дарогi да пячоры, да вяртання да ягоных звяроў; i душа яго парадавалася блiзкаму вяртанню.
Вяртанне
"О адлюдненасць! Ты - мая Айчына Адлюдненасць! Надта доўга жыў я закiнуты на чужыне, каб са слязьмi не вярнуцца да цябе!
Пагразi мне пальцам, як грозiць мацi, усмiхнiся мне, як мацi ўсмiхаецца, i скажы: "А хто колiсь нiбы вiхура паляцеў ад мяне?"
Хто на развiтанне крыкнуў: "Надта доўга я быў у адзiноце i адвык маўчаць". Цяпер ты, вядома, навучыўся?
О Заратустра, я ведаю ўсё: i тое, што сярод мноства людскога ты быў больш пакiнуты, чым раней са мною!
Адно - пакiнутасць, другое - адлюдненасць: гэтаму ты навучыўся цяпер! I таму, што сярод людзей ты заўсёды будзеш iм чужы i дзiкi:
– нават калi яны любiцьмуць цябе: бо яны найперш хочуць, каб iх шкадавалi!
А тут ты ў сябе дома, на радзiме; тут ты можаш гаварыць усё i адкрыць сваю душу, нiхто тут не саромеецца схаваных i скупых пачуццяў.
Тут усе рэчы, лашчачыся, наблiжаюцца да тваёй прамовы i дагаджаюць табе: так хочацца iм паездзiць на тваёй спiне! На любой прыпавесцi ты дапнеш да ўсякай iсцiны.
Тут проста i шчыра можаш гутарыць з усiмi рэчамi; i праўда, пахвалою здаецца iхняму слыху, што нехта гаворыць з iм шчыра!
А быць пакiнутым - зусiм iншае нешта. Цi памятаеш ты, Заратустра? Калi ў лесе над тваёй галавой крычала птушка, а ты нерашуча стаяў побач з мёртвым i не ведаў, куды iсцi.
Калi ты казаў: "Хай мае звяры вядуць мяне! Я адчуваю, што мне больш небяспечна быць сярод людзей, чым сярод звяроў". Гэта была пакiнутасць.
А цi памятаеш ты яшчэ вось што, Заратустра? Калi ты быў на сваёй выспе, ты - крынiца вiна сярод пустых вёдраў, раздаючы сябе спрагненым, даруючы i раздорваючы,
– пакуль, нарэшце, не застаўся ў адзiноце, спрагнены сярод п'яных, пакуль не пачаў скардзiцца начамi:
Цi не большая асалода ў тым, каб браць, чым даваць?
I красцi, чым браць? Гэта была пакiнутасць! Цi памятаеш такое, Заратустра? Калi да цябе наблiзiлася твая Цiшыня, якая адагнала цябе ад самога сябе, i злосна нашэптвала: "Скажы i рабiся!"
– i калi зрабiла табе болем тваё чаканне i маўчанне i паныласцю тваю ўпакораную мужнасць. Гэта была пакiнутасць!"
О адлюдненасць! Ты, мая Айчына, Адлюдненасць! З якой шчаслiвай пяшчотай звястуе мне твой голас!
Мы не пытаемся адно ў аднога, мы не скардзiмся адно аднаму: мы iдзем разам у адчыненыя дзверы.
Бо ў цябе ўсё адчынена i светла, i тут лягчэй бягуць ногi часу, бо ў цемры час цiсне мацней, чым на святле.
Тут мне раскрываюцца словы пра быццё, быццам скрынкi, раскрываюцца мне словы пра ўсё сутнае: усё сутнае хоча стаць словам, усякае станаўленне хоча навучыцца ў мяне гаварыць.
А там, унiзе, любая казань марная! Там "забыць i прайсцi мiма" - найлепшая мудрасць: гэтаму я цяпер навучыўся!
Хто хоча ў людзей зразумець усё, павiнен да ўсяго дакрануцца. Але на гэта ў мяне занадта чыстыя рукi.
Я ўжо не магу дыхаць з iмi адным паветрам; о, навошта я жыў так доўга ў шуме i ў iх смярдзючым дыханнi!
О шчаслiвая цiшыня вакол мяне! О чыстыя пахi! Як глыбока i чыста дыхае цiшыня! Як учуваецца яна, шчаслiвая!
А там, унiзе, - там усё гаворыць i ўсё застаецца не пачутым. Хоць званамi абвяшчай мудрасць сваю: гандляры на рынку ўсё роўна заглушаць яе звонам медзi!