Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)
Шрифт:
Заратустра. Пра мiлажальных
Мядовая ахвяра
I зноў беглi месяцы i гады над душой Заратустры, а ён не заўважаў гэтага; але валасы ў яго пасiвелi. Аднаго разу сядзеў ён на каменi каля пячоры i моўчкi глядзеў удалечыню на ўздыбленыя марскiя нетры; звяры яго задуменна, пахаджалi вакол i, нарэшце, спынiлiся перад iм.
"О Заратустра, - сказалi яны, - цi не цiкуеш ты за сваiм шчасцем?"
"Што мне тое шчасце!
– адказаў Заратустра. Даўно ўжо я не iмкнуся да шчасця - я iмкнуся да свае справы".
– "О Заратустра, - сказалi звяры, - ты кажаш так, быццам паверх усякае меры перапоўнены дабром. Быццам ты плывеш у блакiтным возеры шчасця!" - "Ах
Тады звяры зноў задумалiся i пачалi хадзiць вакол, пасля зноў спынiлiся перад iм. "О Заратустра, - казалi яны, - дык вось чаму ты робiшся ўсё жаўцейшы i чарнейшы, хоць валасы твае бялеюць i робяцца падобнымi на лён? Глянь, ты i праўда нiбыта ўвесь у смале!" - "Ды што вы такое кажаце, звярове мае, смеючыся адказаў Заратустра!
– праўда, абылгаў я сваё шчасце, параўнаўшы яго з смалой. З усiмi пладамi, якiя спеюць, адбываецца тое самае, што i са мною. Гэта - мёд у жылах маiх; ён згушчае маю кроў, а душу робiць спакайнейшаю". "Мабыць, так яно i ёсць, - адказалi звяры, наблiжаючыся да яго, - а цi не хочаш ты сёння падняцца на высокую гару? Паветра празрыстае, i з гары свет лепей бачыцца, чым калi-небудзь iншым часам".
– "Так яно, звярове мае, адказваў ён, - цудоўная ваша парада па сэрцы мне: я падымуся на высокую гару! Але паклапацiцеся, каб у мяне быў мёд - жоўты, чысты, празрысты, халодны, як лёд, залацiсты сотавы мёд. Бо ведайце, - там, угары, я хачу прынесцi мядовую ахвяру".
Але калi Заратустра дабраўся да вяршынi гары, ён адаслаў звяроў, якiя iшлi з iм, дамоў, i ўжо як убачыў, што застаўся адзiн, шчыра засмяяўся i, азiрнуўшыся, сказаў:
"Я гаварыў пра ахвяры i пра мядовую ахвяру: гэта была толькi зачэпка i, шчыра кажучы, карыснае дзiвацтва! Тут, угары, я магу гаварыць вальней, чым перад пячорамi пустэльнiкаў i свойскiмi жывёламi.
Ахвяраваць? Хутчэй я распускаю тое, што мне дораць, - марнатраўца з тысячай рук: як мне назваць гэта ахвярай!
I калi я хацеў мёду, я хацеў толькi прынады салодкага, густога мядовага соку, якiм ласуюцца бурклiвыя мядзведзi i дзiвосныя драпежныя птушкi:
– найлепшай прынады, якая так патрэбна паляўнiчым i рыбакам. Бо калi гэты свет падобны на лес, населены дзiкiмi звярамi, i на паляўнiчыя абшары, дык, па-мойму, ён яшчэ больш падобны на бяздоннае i поўнае мора,
– на мора, поўнае стракатых рыб i крабаў, мора, якое парадавала б нават багоў, калi б яны захацелi самi парабiцца рыбакамi i закiдваць мярэжы: такi багаты гэты свет на вялiкiя i малыя дзiвосы!
Асаблiва свет людскi, людское мора: я закiдваю ў яго залатую вуду i кажу: расхiнiся, бездань людская!
Расхiнiся i выкiнь мне рыб i блiскучых крабаў! Найлепшай прынадай наджу я сёння дзiвосных чалавечых рыб!
– само сваё шчасце я закiдваю ўдалячынь, ва ўсе староны, памiж усходам, зенiтам i захадам, каб убачыць, цi многа рыб сярод людзей пачне трапятацца i тузацца на прынадзе майго шчасця,
– пакуль, падчапiўшыся на вострыя, схаваныя кручкi, не давядзецца iм гэтым каляровым плотачкам безданi - дасягнуць маёй вышынi, вышынi сама зацятага лаўца чалавекаў i рыб.
Бо такi я ад пачатку, заваблiвы i панадны, цягну ўгору i ўзвышаю, выхоўваю i прыглядваю, бо нездарма ж я калiсьцi казаў сам сабе: "Будзь тым, хто ты ёсць!"
Няхай жа цяпер яны падымаюцца ўгору, да мяне: бо я чакаю азнакi, якая абвяшчае, што пачалася гадзiна сыходу майго; а сам я пакуль яшчэ не апускаюся ў людское мора, у якое сваiм часам мецьму апусцiцца.
Таму i чакаю я ў гэтых гарах, хiтры i пакеплiвы, без цярплiвасцi i нецярплiвасцi, а, бадай, як той, хто ўжо развучыўся трываць, бо "трываць" яму ўжо больш не даводзiцца.
Бо не спяшаецца доля мая: няйначай, забылася на мяне! Альбо прысела ў халадок за якiм-небудзь каменем i ловiць мух?
I сапраўды, за тое я ўдзячны сваёй вечнай долi, што яна не падганяе i не прыспешвае мяне, i не шкадуе яна часу на жарты i злосць: вось i сёння падняўся я на гэту высокую гару, каб лавiць рыб.
Цi лавiў хто калi-небудзь рыбу ў высокiх гарах? Але хай бязглуздае тое, што я раблю тут, угары: гэта ўсё-такi лепш, чым сядзець там, унiзе, урачыстым, пажаўцелым i пазелянелым ад чакання,
– надзьмутым ад чакання i гнеўным, як завыванне свяшчэннай буры, якая нецярплiва ляцiць з гор у далiны з лямантам: "Слухайце, а то я ўдару вас божым бiчом!"
Няма ў мяне непрыязнi да гэтых гняўлiвых, бо прыдатныя яны пад кпiны мае! Яны i павiнны быць настолькi нецярплiвыя, гэтыя велiзарныя, грымучыя барабаны: а раптам, калi iм сёння не дадуць слова, не атрымаюць яны яго нiколi?
Але я i доля мая, мы не звяртаемся нi да "Сёння", нi да "Нiколi": у нас ёсць цярплiвасць i час, нават лiшак i таго i другога, каб гаварыць. Бо калiсьцi ж павiнен прыйсцi ён, i нас ён тады не мiне.
Хто ж гэта павiнен прыйсцi i нас не мiнуць?
– Наш Вялiкi Выпадак, наша вялiкае, будучае царства зямное, тысячагадовае царства Заратустры.
Цi далёка яшчэ да яго, да гэтага царства? Што мне да таго! Аднак не слабне ад гэтага мая вернасць - на гэтым стаю, стаю моцна, на абедзвюх нагах,
– на гэтай вечнай аснове, на цвёрдых, створаных ад пачатку камянях, на найвышэйшых цвярдынях спрадвечных гор, дзе сыходзяцца вятры, як каля мяжы бураў, пытаючыся - дзе? куды? адкуль?
Смейся, смейся, добрая лютасць мая! Скiдай унiз у далiны свой смех, якi ззяе пагардай! Сама цудоўных рыбiн сярод людзей прынадзь ззяннем сваiм!
I ўсё, што належыць мне ва ўсiх морах, тое, што ва ўсiм - маё-i-мне: гэта вылавi мне, гэта дастань з глыбiняў наверх. Вось чаго чакаю я, сама лiхi з усiх лаўцоў.
Далей, далей, мая вуда! Глыбей апускайся, прынада шчасця майго! Вылi па кроплi сваю найсаладзейшую расу, мёд майго сэрца! Угрызiся, кручок мой, у жывот усякаму чорнаму смутку!
Далей, далей, позiрк мой! О, як многа навокал мораў, колькi мiгае агнёў чалавечай будучынi! О, якая чырвоная цiша над мною! Якая бясхмарная моўча!"
Крык пра дапамогу
На другi дзень Заратустра зноў сядзеў на каменi каля пячоры, тым часам як звяры турлялiся па свеце, шукаючы есцi, а таксама новага мёду: бо Заратустра звёў i змарнаваў увесь стары мёд да апошняй кроплi. I вось, як гэта сядзеў ён з кiем у руцэ i абводзiў iм свой цень на зямлi, i разважаў, - але не пра сябе i не пра свой цень разважаў, - уздрыгнуў ён раптам ад перапалоху, бо побач са сваiм ценем убачыў нечы iншы. I калi ён хутка абярнуўся i ўстаў на ногi, убачыў перад сабою таго самага празарлiўца, у якога аднаго разу еў i пiў за сталом, таго самага першавеснiка вялiкай стомы, якi павучаў: "Усё адно нiшто не дае ўзнагароды, свет не мае сэнсу, веды - душаць". Але з таго часу змянiўся ягоны твар, i калi Заратустра зiрнуў яму ў вочы, зноў здрыганулася сэрца ягонае: так многа злавесных азнакаў i попельна-шэрых маланак прабегла па гэтым твары.