Так сказаў Заратустра. Кніга ўсім і нікому
Шрифт:
І што яна ціхенька скрадаецца да іх і нашэптвае ім нешта таямнічае, ліслівыя словы: гэтым яны ганарацца і задаюцца перад усімі смяротнымі!
О, як многа розных рэчаў паміж небам і зямлёй, пра якія даюць сабе летуценіць толькі паэты!
І тым больш пра тое, што над небам: бо ўсе багі — сімвалы і паэтычныя вычуды!
Праўда, нас заўсёды цягне ўгору, у царства захмар'я: на хмары мы садзім стракатыя пудзілы называем іх багамі і Звышчалавекамі…
Яны занадта лёгкія на такія крэслы! — і гэтыя багі, і Звышчалавекі!
Ах,
Пакуль гаварыў Заратустра, вучань сердаваў на яго, але маўчаў. Замоўк і Заратустра: а позірк ягоны быў скіраваны ўсярэдзіну сябе, і здавалася, што глядзеў ён кудысьці ўдалечыню. Нарэшце ўздыхнуў.
«Я — ад сёння і ад учорага, — сказаў ён, — але ёсць ува мне і нешта ад заўтра, і ад паслязаўтра, і ад запаслязаўтра.
Я стаміўся ад паэтаў, старых і новых: надта павярхоўныя для мяне ўсе гэтыя плыткія моры.
Яны мыслілі недастаткова ўглыбіню: таму і пачуццё іх не даставала да самых асноў.
Трошкі юрлівасці, трошкі нуды — гэта яшчэ лепшыя іхнія думкі.
А мне іх прывідныя павевы і подыхі — гэта ад брынчання іхніх арфаў; што яны дагэтуль ведалі пра палкасць гукаў!..
Яны таксама недастаткова чыстыя: каламуцяць ваду, каб яна здавалася глыбейшаю.
Яны любяць выдаваць сябе за ўлагодцаў: але ў мяне яны заўсёды толькі пасрэднікі і мяшальнікі, неданоскі і нячыстыя!..
Ах! Часта закідваў я мярэжы ў іхняе мора, каб злавіць добрую рыбіну; а лавіў заўсёды толькі галаву якога-небудзь старавечнага божышча.
Так, галоднаму мора дало камень. Магчыма, што і самыя яны выйшлі з мора.
Вядома, і сярод іх пракідаюцца перлы: але гэта яшчэ больш надае ім падабенства з цвёрдымі ракавінамі. І часта замест душы я знаходзіў у іх толькі салёную слізь.
У мора навучыліся яны і гардзейства: ці ж бо мора — не пава над павамі?
І перад найбрыдчэйшым буйвалам раскукольвае яна хвост і ніколі не стамляецца круціць сваім карункавым веерам з срэбра і шоўку.
Атупела глядзіць на яе буйвал, і душа яго падобная на пясок, яшчэ больш падобная на нетру, а найбольш на балота.
Што яму хараство, і мора, і павіныя строі! Такую вось прыпавесць апавядаю я пра паэтаў.
Праўда, дух у іх — таксама пава над павамі і мора гардзейства!
Духу паэтаваму патрэбныя гледачы: хай гэта будуць хоць буйвалы!..
Але я стаміўся ад гэтага духу: і прадбачу час, калі ён стоміцца сам ад сябе.
Я ўжо бачыў паэтаў, якія пераўтварыліся і звярнулі свой позірк на сябе.
Я бачыў пакаянцаў духам: яны выраслі з паэтаў».
Так сказаў Заратустра.
Пра вялікія падзеі
На моры ёсць выспа — непадалёк ад шчасных выспаў Заратустры, — на ёй заўсёды курыцца вулкан; народ, і асабліва старыя кабеты, казалі пра гэтую выспу, што яна каменная глыбіна перад брамаю ў пекла; а ўсярэдзіне самога вулкана ёсць вузкая дарога ўніз да самай брамы.
І
«Паглядзіце! — сказаў стары стырнік, — Заратустра ляціць у пекла!..»
Якраз таго самага часу, калі карабельнікі прысталі да выспы, разнеслася пагудка, што Заратустра знік; і калі пыталіся ў сяброў пра яго, тыя казалі, што ён уначы пайшоў да карабля, не сказаўшы, куды хоча адплысці.
Так узнік закалот, а праз тры дні, калі даведаліся пра відзежы ў карабельнікаў, ён памацнеў; і ўвесь народ загаварыў, што Заратустру звалок д'ябал. Праўда, ягоныя вучні смяяліся з гэтае галамоўзіны; адзін сказаў нават: «Я хутчэй паверу, што Заратустра сам звалок д'ябла». Аднак у глыбіні душы ўсе сумеліся і хваляваліся: дзіва што радасці было, калі на пяты дзень Заратустра паявіўся сярод іх.
І вось Заратустраў расказ пра гутарку з Агнявым Сабакам.
«Зямля, — сказаў ён, — мае абалонку; і абалонку гэтую абчапілі хваробы. Напрыклад, адна такая хвароба называецца — «чалавек».
А другая хвароба называецца «Агнявы Сабака»: і пра яго людзі хлусілі і дазвалялі хлусіць.
Каб разамкнуць таямніцу, перайшоў я мора і ўбачыў праўду голую! Босую з ног да галавы.
Цяпер я ведаю, што такое Агнявы Сабака і ўсе гэтыя дэманы вывяржэння і абвяржэння, якіх баяцца не адны толькі старыя кабеты.
«Выходзь, Агнявы Сабака, са сваёй прорвы! — крыкнуў я. — І прызнавайся, ці настолькі глыбокая прорва твая? Адкуль бярэцца ўсё тое, што ты вырыгаеш на нас?
Ты многа п'еш з мора: гэта відаць па солі твайго красамоўства. Сапраўды, як на сабаку з прорвы ты залішне ясі з паверхні!
Я лічу цябе нутравешчам зямлі, і не болей за тое: кожнага разу, чуючы дэманаў вывяржэння і абвяржэння, я лічыў іх падобнымі да цябе — падсоленымі, хлуслівымі і пляскатымі.
Вы ўмееце рыкаць і засыпаць попелам! Вы — непамысныя выхвалякі, вы дасканала авалодалі майстэрствам так награваць глей і слізь, каб яны закіпалі.
Дзе вы, там паблізу заўсёды павінен быць глей і мноства губкападобных, пячорыстых і створкава-зашчэмленых: усё гэта рвецца на волю.
«Воля», — радасна рыкаеце вы: але я адвык верыць у вялікія падзеі, калі вакол іх так многа ляманту і чаду.
І павер мне ты, пякельны шум! Найвялікшыя падзеі — гэта не сама галаслівыя, а нашы сама сцішаныя гадзіны.
Не вакол выдумшчыкаў новага галасу, а вакол вынаходцаў новых каштоўнасцяў круціцца свет; нячутна круціцца ён.