Так сказаў Заратустра. Кніга ўсім і нікому
Шрифт:
Стрэлка пасунулася, гадзіннік майго жыцця перавёў дух — я ніколі яшчэ не чуў такой цішыні вакол сябе; дык вось, маё сэрца спалохалася.
І вось да мяне загаварыла без голасу: «Ты гэта ведаеш, Заратустра?»
І я закрычаў жахліва да гэтага шэпту, і кроў адплыла з майго твару: але я маўчаў.
Тады зноў загаварыла мне без голасу: «Ты ведаеш гэта, Заратустра, але толькі не кажаш!..»
І я нарэшце адказаў, як зацяты: «Ведаю, ведаю, але казаць не хачу!»
І яна зноў безгалоса загаварыла са мною: «Ты не
І я, плачучы і дрыжучы, як малое, казаў: «Ах, і праўда, я хацеў, але я не магу! Вызвалі мяне ад гэтага! Гэта мне не ў сілу!»
І зноў яна сказала: «Пры чым тут ты, Заратустра! Скажы мне сваё слова і памры!»
Я адказаў ёй: «Ах, хіба ж гэта маё слова? Хто я такі? Я чакаю больш вартага: я не варты нават таго, каб загінуць дзеля яго».
Тады яна зноў сказала безгалоса: «Пры чым тут ты? У табе яшчэ мала пакоры. У пакоры сама шорсткая скура».
І я адказаў: «Чаго толькі ўжо не вынесла скура маёй пакоры! Я жыву ля падножжа сваёй вышыні: якія высокія мае вяршыні? Ніхто яшчэ мне не сказаў гэтага. А мае даліны мне добра вядомыя».
І зноў бязгучна загаварыла цішыня: «О Заратустра, хто павінен рушыць горы, той дасць рух і далінам, і нізінам.
Я адказаў: «Яшчэ ніводнай гары не зрушыла слова маё, і тое, што я казаў, не даходзіла да людзей. Так я пайшоў да людзей, але пакуль што не дайшоў да іх».
І зноў мне моўчкі сказала цішыня: «што ты можаш ведаць пра гэта! Раса ападае на траву ў сама маўклівы час ночы».
І я адказаў: «Яны кпілі з мяне, калі я знайшоў сваю дарогу і пайшоў па ёй; праўда, мае ногі дрыжалі тады».
А яны сказалі: «Ты збіўся з дарогі, а цяпер яшчэ і з нагі!»
І зноў безгалоса сказала яна: «Што табе да кпінаў! Ты той, хто развучыўся слухацца: цяпер ты павінен загадваць!
Хіба ты не ведаеш, хто людзям сама патрэбны? Хто загадвае вялікае.
Цяжка здзейсніць вялікае: але яшчэ цяжэй загадаць яго.
Вось што самае-самае, што не даруецца: ты маеш уладу і не хочаш панаваць».
І я адказаў: «Мне бракуе голасу льва, каб загадваць».
І тады зноў, як бязгучны шэпт, яна сказала: «Словы, якія прыносяць буру, — сама ціхія. Думкі, якія прыходзяць галубінымі лапкамі, кіруюць светам.
О Заратустра, ты павінен быць ценем таго, што ідзе: так будзеш загадваць ты і, загадваючы, пойдзеш паперадзе».
І я адказаў: «Мне брыдка».
І зноў безгалоса сказала яна: «Ты яшчэ павінен зрабіцца дзіцём і не саромецца.
Гонар юнацтва яшчэ ёсць у табе, позна ты стаў хлопцам; але хто хоча зрабіцца дзіцём, павінен адолець і сваё юнацтва».
І я доўга вагаўся і дрыжаў і, нарэшце, сказаў тое самае, што і напачатку: «Я не хачу».
Тады вакол мяне выбухнуў смех. Гора мне! Як гэты смех рваў мае вантробы і кроіў сэрца!
І апошні раз маўклівы голас: «О Заратустра, паспелі твае плады, але сам ты яшчэ не паспеў,
І таму табе зноў патрэбна самота: бо ты яшчэ павінен даспець».
І зноў пачуўся смех, цяпер ужо ён аддаляўся ад мяне; потым вакол мяне стала ціха, стала як бы двайная цішыня. А я ляжаў на зямлі, і пот ліўся з мяне.
Цяпер вы ўсе чулі: чаму я павінен вярнуцца ў самоту. Я нічога не ўтоіў ад вас, сяброве мае.
І ўсё гэта вы пачулі ад мяне, сама шчырага чалавека, — такім я хачу застацца і далей!
О, сяброве мае! І яшчэ сёе-тое я мог бы сказаць вам; і яшчэ штосьці я мог бы даць! Чаму ж не даю? Хіба я скупы?»
Калі Заратустра сказаў гэтыя словы, апанавала яго сіла вялікае скрухі, бо блізілася разлука з сябрамі, і ён загаласіў; і ніхто не мог суцешыць яго. А ўначы ён пайшоў і пакінуў сваіх сяброў.
Трэцяя частка
«Вы гледзіце ўгору, калі прагнеце вышыні. А я гляджу ўніз, бо я ўзвысіўся. Хто з вас можа смяяцца і быць узвышаным? Хто падняўся на сама высокія горы, той смяецца з усякай трагедыі — і на сцэне, і на яве».
Вандроўнік
Было апоўначы, калі Заратустра выправіўся ў дарогу праз горны хрыбет, каб раніцай выйсці на другі бераг вострава, дзе ён меўся сесці на карабель. Там якраз была добрая гавань, у якой станавіліся на якар нават чужаземныя караблі; яны бралі на борт тых, хто хацеў плысці за мора са шчасных выспаў. І вось, калі Заратустра падымаўся ў горы, ён успамінаў дарогаю многія самотныя вандроўкі сваёй маладосці і як многа горных вяршынь і хрыбтоў ён ужо адолеў.
«Я вандроўнік, які ўвесь час падымаецца ў горы, — сказаў ён сэрцу свайму, — я не люблю раўнін і, здаецца, не магу заседжвацца ў цішы.
І што б мне цяпер ні падкінула доля яшчэ перажыць, — ва ўсім гэтым будзе вандраванне і адольванне гор: зрэшты, чалавек адольвае толькі самога сябе і жыве тым, што ў яго ўсярэдзіне.
Мінуў той час, калі выпадковасці яшчэ трапляліся на маёй дарозе; што ж такога яшчэ можа сустрэцца цяпер, каб яно не было часткаю мяне і маім здабыткам!
Толькі ж вяртаецца, у мяне самога, нарэшце, вяртаюцца мая Самасць і тыя часткі яе, што доўга былі на чужыне, раскіданыя сярод многіх рэчаў і выпадковасцяў.
І яшчэ адно я ведаю добра: сёння я стаю перад маёй сама апошняй вяршыняй і перад тым, што даўно было мне наканавана. О, мне выпала ступіць на сама цяжкую дарогу! Я пачаў сваё сама самотнае вандраванне!
А хто падобны да мяне, не пазбегне гэтай хвіліны, хвіліны, якая скажа яму: цяпер толькі ты выходзіш на дарогу велічы! Вяршыня і прорва — цяпер яны зліліся ў адно!
Ты ідзеш па сваёй дарозе велічы: тваім апошнім сховішчам зрабілася тое, што дагэтуль называлася тваёй апошняй небяспекай.