Так сказаў Заратустра. Кніга ўсім і нікому
Шрифт:
«Пасярэдзіне мы паставілі сваё крэсла, — так кажа мне іхняя ўсмешка, — аднолькава далёка як ад паміраючых гладыятараў, так і ад задаволеных свіней».
Але гэта — пасрэднасць: хоць і называюць яе сціпласцю.
Я хаджу сярод людзей і кідаю слова-другое: яны ўжо не ўмеюць ні падняць, ні захаваць іх.
Яны здзіўляюцца, што я прыйшоў не выкрываць іх распусту і заганы; і праўда ж, не
Яны здзіўляюцца, што не змыслены я вастрыць і выменчваць іхнюю мудрасць: нібыта мала ў іх навостраных мудрацоў, чые галасы адгукаюцца ўва мне, як рыпенне грыфеля па аспіднай табліцы.
І калі я заклікаю: «Кляніце ўсіх баязлівых дэманаў у вас, якія любяць скуглу сваю, — пабожна складваць далоні і ўзносіць малітвы», — яны кажуць абурана: «Заратустра — бязбожнік».
І надта ж галасліва лямантуюць іхнія прапаведнікі ўпакорвання — але якраз жа мне і падабаецца крычаць у гэтыя вушы: «Праўда! Заратустра — бязбожнік».
Гэтыя настаўнікі ўпакорвання! Усюды, дзе ёсць нікчэмства, хвароба, струпы, поўзаюць яны, як вошы: і толькі агіда не дае мне душыць іх.
Ну што ж! Вось мая казань у іхнія вушы: «Я Заратустра, бязбожнік, які пытаецца: «Хто бязбожнейшы за мяне, каб я парадаваўся ягонай навуцы?»
Я — Заратустра, бязбожнік: усё Выпадковае вару ў сваім катле. І толькі калі яно ўварыцца, я вітаю яго, як сваю ежу.
І праўда, часта выпадак загадна набліжаецца да мяне: але яшчэ больш загадна звярталася да яго мая воля — і адразу ён падаў на калені; — благаючы, каб я сардэчна прыняў яго і даў прытулак, і лісліва ўмаўляў: «Паглядзі, Заратустра, так толькі сябар падыходзіць да сябра!»
Але навошта я гавару там, дзе ніхто не слухае маім слыхам! Тады я буду заклікаць усе вятры.
Вы ўсе драбнееце, маленькія людзі! Вы ўсе мізарнееце і крышыцеся, вы, аматары камфорту! Вы яшчэ загінеце, — праз многія нікчэмныя дабрадзействы, праз дробныя грахі, праз нікчэмную вашу ўпакоранасць!
Занадта шмат мілажалю, занадта шмат саступлівасці — вось ваша глеба. Але каб дрэва вырасла вялікае, яму трэба пусціць магутныя карані ў цвёрдай скале!
Нават тое, што вы ўпускаеце, дапамагае ствараць тканіну будучыні ўсяго чалавецтва, нават вашае Нічога — толькі павуціна і павук, які жыве крывёю будучага.
І калі вы бераце, вы быццам крадзеце, вы, маленькія праведнікі; але нават у шэльмаў ёсць свой гонар: «Крадзь толькі тады, калі нельга адабраць сілаю!»
«Гэта даецца» — вось яшчэ адна запаведзь упакоранасці. Я ж кажу вам, вы, самазадаволеныя: бярэцца і яшчэ болей будзе брацца ад вас!
О, калі б вы стрэслі з сябе ўсякае ваша паўляжанне і сталі рашучыя як у дзеянні, так і ў бяздзеянні!
О, калі б вы зразумелі маё слова: «Заўсёды рабіце тое, чаго хоча ваша воля, але спачатку станьце
Любіце і блізкіх сваіх, як саміх сябе, — але раней станьце тымі, хто любіць самога сябе.
Любіць вялікай любоўю, любіць вялікай пагардай!» — так кажа Заратустра, бязбожнік.
Але навошта я гавару там, дзе ніхто не слухае маім слыхам! Тут мне яшчэ рана прамаўляць.
Я сам — мой папярэднік сярод гэтых людзей, — пеўнеў крык на яшчэ цёмных вуліцах.
Але іхняя гадзіна падыходзіць! І мая — таксама! З кожнай гадзінай яны драбнеюць, бляднеюць, робяцца бясплоднымі — чэзлая зеляніна! бедная глеба!
Праўда, неўзабаве станеце вы перад мною засохлаю травою, стэпам неўрадлівым, стомленыя ад саміх сябе, асмяглыя, — але, бадай, сасмяглыя больш ад агню, чым без вады!
О, шчырахвальная гадзіна маланкі! О таямніца надпалуднёвай гадзіны! Калі-небудзь я абярну вас у лёткае полымя, і вы будзеце вешчаваць вогненнымі языкамі — языкамі полымя пачняце вы звеставаць: «Ён настае, ён блізкі, Вялікі Полудзень!»
Так сказаў Заратустра.
На Елеонскай гары
«Зіма, госця ліхая, сядзіць у маім доме; пасінелі мае рукі ад яе прыяцельскага поціску.
Я паважаю яе, гэтую ліхую госцю, але ахвотна пакідаю адну. Я люблю ўцякаць ад яе, і калі бегчы борзда, можна ўцячы.
Борздымі нагамі, з палкімі думкамі я бягу туды, дзе аціхае вецер, — у асветлены сонцам закутак маёй гары Елеонскай.
Там я смяюся з суровай госці, але я ёй заўдзячваю тое, што яна ў мяне ловіць мух і суцішае шум.
Песні нават аднаго камара яна не хоча слухаць, тым болей двух; яна спусташае вуліцу, аж нават месяц баіцца заглянуць туды ўначы.
Яна суровая госця, але я шаную яе і не малюся, як які пестунец, пузатаму богу агню.
Лепей крыху паляскатаць зубамі, чым пакланяцца ідалам! — такі ў мяне характар. І асабліва я не люблю ўсіх агнявых ідалаў — распаленых, дымных, задушлівых.
Каго люблю, таго гарачэй люблю ўзімку, чым летам; злей і весялей смяюся са сваіх ворагаў, калі зіма прыходзіць у мой дом.
Праўда, я шчыра смяюся нават тады, калі запаўзаю ў пасцель: тады смяецца і гарэзуе маё схаванае шчасце; смяецца і падманлівы мой сон.
Я — плазун? Ніколі ў жыцці не слаўся плазам перад уладарамі; а калі і хлусіў, дык хлусіў толькі з любові. Вось чаму я вясёлы нават у зімовым ложку.
Просты ложак грэе мяне лепей за пышны, бо я раўнівы да гароты сваёй. І зімою яна верная мне.
Злосным выпадам пачынаю я кожны дзень і смяюся з зімы халоднаю ваннаю: мая строгая госця толькі бурчыць.