Так сказаў Заратустра. Кніга ўсім і нікому
Шрифт:
Я люблю паказытаць яе васковаю свечкаю: каб яна, нарэшце, выпусціла неба, мудрае, быццам старац з сівою галавою, маўклівае зімовае неба, што часта маўчыць нават пра сваё сонца!
Ці не ў яго я навучыўся светла маўчаць? Або, можа, яно навучылася ў мяне? Або ж мо кожны з нас сам сабе адкрыў яго?
Шматграннае і складанае паходжанне ўсіх добрых рэчаў — усе добрыя, бадзёрыя рэчы апантана скачуць у жыццё: няўжо існаваць ім толькі адзін раз?
Доўгае маўчанне — таксама неблагая, бадзёрая рэч: маўчаць і, як зімовае неба, шырока расплюшчанымі вачмі на ясным, светлым твары,
Маё майстэрства і светлая нянавісць у тым, што маё маўчанне навучылася не выдаваць сябе маўчаннем.
Ператрасаючы словы і гульнёвыя касці, мне няраз удавалася перахітрыць тых, хто поўны ўрачыстага чакання, перахітрыць так, каб вымкнуліся з-пад увагі гэтых прыглядчыкаў мае воля і мэта.
Каб ніхто не бачыў асновы і апошняй маёй волі, — на тое і вынайшаў я доўгае светлае маўчанне.
Шмат разумных людзей знайшоў я: яны хавалі свой твар і каламуцілі ваду, каб ніхто нічога не бачыў у іх і скрозь іх.
Але якраз да іх і прыходзілі найразумнейшыя і недаверлівыя, майстры лускаць усякія арэхі: менавіта з іх і вылоўлівалі сама асцярожную рыбку!
Але светлыя розумам, бадзёрыя і празрыстыя — сама мудрыя маўкліўцы: такая глыбокая аснова ў іх, што нават сама празрыстая вада не выдае іх дна.
Ты, снежнабародае маўклівае зімовае неба, ты, сівы дзед, які з подзівам глядзіць на мяне са сваёй вышыні! Ты, нябесны сімвал маёй душы і яе дзёрзкасці!
І хіба мне не трэба хавацца, як таму, хто праглынуў золата, каб не раскроілі мне душу?
І ці ж абыдуся без хадуляў, каб не заўважылі маіх доўгіх ног усе гэтыя зайздроснікі і ненавіснікі навокал мяне?
Гэтыя закурэлыя, задушлівыя, зношаныя, выцвілыя, змаркочаныя душы — хіба можа іх зайздрасць стрываць маё шчасце?
Таму і паказваю я ім толькі зіму і лёд на вяршынях маіх і не, — што мая гара акружана ўсімі паясамі сонца!
Яны чуюць толькі сковыт маіх зімовых бураў: і не — як я лётаю над паўднёвымі морамі, якія яны палкія, цяжкія, скварныя — паўднёвыя вятры.
Праўда, яны сужальваюцца з маіх нягодаў і выпадковасцяў; але такое маё слова: «Дапусціце ўсе выпадковасці да мяне, невінаватыя яны, быццам малыя дзеці!»
Ці ж бы вытрывалі яны маё шчасце, калі б не схаваў я яго пад няшчасцямі і зімовай сцюжай, пад шапкамі з шкураў белых мядзведзяў, пад покрывам снежных нябёсаў!
— калі б я сам не ўмілажаліўся са спагады іхняй — мілажалем гэтых змрочных зайздроснікаў!
— калі б я не ўздыхаў і не дрыжаў перад імі ад холаду, цярпліва дазваляючы ахутваць сябе спагадай!
І ў тым дзёрзкасць і добрая воля маёй душы, што не хавае яна зімы і сваіх снежных бураў; але не хавае і сваіх памарожанняў.
У
Няхай чуе, як я дрыжу і ўздыхаю ад зімовай сцюжы, гэты зброд, які недаверліва касавурыцца, абступіўшы мяне! Задыхаючыся і з дрыжыкамі ўцякаў я з іх напаленых пакояў.
Няхай уздыхаюць яны і шкадуюць мяне, што маё цела абмарожана: «Хоць бы ён не скалеў на лёдзе пазнання!» — перажываюць яны.
Я ж бегаю па гары Елеонскай на бадзёрых нагах: у сонечным закутку сваёй гары я спяваю і смяюся з усякай спагады».
Так спяваў Заратустра.
Пра мінанне
І вось, без спеху, мінаючы многія гарады і многія народы, абочнымі дарогамі вяртаўся Заратустра ў свае горы, у сваю пячору. І вось — нечакана ён апынуўся каля брамы вялікага горада; але тут, раскінуўшы рукі, да яго кінуўся апантаны блазен і заступіў дарогу. Гэта быў той самы юрод, якога люд назваў «Малпаю Заратустры», бо ён пераняў з яго казаняў сякія-такія спохваткі і фразы і, здаралася, прысвойваў сабе сёе-тое са скарбніцы ягонай мудрасці. І звярнуўся блазен да Заратустры з такімі словамі:
«О Заратустра, тут — вялікі горад; тут няма чаго табе шукаць, а страціць ты можаш усё.
Навошта табе мясіць гэты бруд? Пашкадуй сваіх ног! Лепей плюнь на гэтую браму і вярніся назад!
Тут пекла думкам адлюдніка: усякія думкі варацца тут жыўцом і, зварыўшыся, драбнеюць.
Тлеюць тут усе вялікія пачуцці, затое брынчаць высахлыя і нікчэмныя!
Хіба не чуеш ты паху разніцы і кухняў духу? Хіба не чуеш, як смурод забітага духу ўзносіцца над гэтым горадам?
Хіба не бачыш, што душы тут, як мятыя, брудныя анучы? А яны робяць з гэтых анучаў газеты!
А ў што ператварыўся тут дух? — Ва ўменне каламбурыць! Агідныя слоўныя памыі вырыгае ён: з гэтых памыяў і робяцца газеты.
Яны гоняць адно аднаго і не ведаюць куды. Яны распальваюць адно аднаго і не ведаюць, навошта. Яны грукочуць сваёю бляхаю і брынчаць сваім золатам.
Яны халодныя і шукаюць цяпла ў нагрэтай вадзе; яны распаленыя і шукаюць халадку ў застылых духах; яны ўсе кволыя і ссохлі ад грамадскай думкі.
Усе заганы і пахібы тут — дома: але ёсць і дабрачынныя — шмат паслужлівай і службовай дабрачыннасці;
— спрытнай дабрачыннасці з пісучымі пальцамі і заднім месцам, якое змазалела ад седні і чакання; і дабрачыннасць гэтая мае ўзнагароды — сціплыя знакі на грудзях, а таксама пласказадых дочак, напханых саломай.
Тут багата пабожнасці, а таксама пабожнага лізаблюдства і нізкапаклонства перад Богам воінстваў, Саваофам.
Бо адтуль, «згары», падаюць зоркі і літасцівыя пляўкі, таму і цягнуцца ўгору пустыя — без зоркі — грудзі.
У месяца свой двор, і ў двара — свае паразіты: і на ўсё, што зыходзіць з двара, моліцца ўбогі зброд і пахлебная ўбожная дабрачыннасць.