Тартак (на белорусском языке)
Шрифт:
Калi яна загаварыла, пачула, што голас у яе моцны i рэзкi - яна аж крычыць - i што язык сухi, як трэска, i не гнецца...
Немец з уласаўцам зноў кораценька перагаварылiся - "вэр, вэр...". "Большевiк..." Уласавец зноў засунуў рукi пад дзягу на жываце i зыбнуўся на нагах.
– ...Пускай хоть сосед...
– пачула яна, як сказаў ён, прыцiскаючы на кожным слове.
Яна загаварыла зноў, паказваючы рукой на лес да могiлак: закопана... Немец з уласаўцам гаварылi цяпер доўга - "вэр, вэр, вэр...". Пасля ўласавец кораценька i злосна буркнуў ёй:
–
Яна яшчэ сказала, што ўсюды каравулы, што не даюць выйсцi з двара... Яны ёй ужо нiчога не адказалi; махнуў толькi немец рукой, паказваючы ў грумаду, тады крыкнуў некуды на двор. Адтуль адразу выбег уласавец i пайшоў у канец вёскi - да могiлак...
Пакуль яна прывалакла ногi ад тыну да хаты, пад хатай ужо не было людзей...
...Ад свайго плота цяжка было адысцiся: здавалася, пацяжэў мех - яго насыпалi аж пад самую завязку. Яна ўжо не бедавала, што баляць плечы; сагнулася, як старая баба, i глядзела толькi на сцежку пад ногi i на вулiцу перад сабой. На пяску на сцежцы знаць былi сляды ад нямецкiх ботаў: у дзiрачкi ад цвiкоў. На ўпыленай крапiве i падарожнiку ля плота валялiся доўгiя белыя акуркi ад папярос, адзiн яшчэ тлеў сiнiм дымам, i ля яго абгарэла рудая трава - вiдаць, нядаўна iшоў немец. Яна падумала, што немцы не апасаюцца: у такую суш можна падаткнуць агню, i ўся вёска пойдзе дымам.
Ля Панка быў абернуты на вулiцу плот, i трэба было, нямогучы, падымаць высака ногi - пераступаць жэрдкi. Жардзё ў плоце было зацярушана жоўтым пер'ем. Пер'е ляжала кучкамi i зверху на траве ля плота, i на пяску на вулiцы - вiдаць, рваў яго нехта з курыцы жменяй.
У вёсцы была зацярушана пер'ем уся Скарбовая аселiца, усё роўна як сюды зносiлi курэй з усiх двароў. Наста згледзела, што на аселiцы пад раку гарыць агонь i ля яго кратаюцца ўласаўцы. Нехта там разбiваў тапаром на дровы, мусiць, вароты: аб сухую дошку ядрана бразгаў кручок. Ад агню пахла смаллю, аж зрывала нос...
"I не паапрагаюцца... Не паразрывае... Усё жывое пажорлi..." - падумала яна. Пасля падумала, што больш нiкога не бачыць з мяхамi, усё роўна як ёй адной карцiць скарэй накармiць немцаў. Здагадалася, што, мусiць, усе ўжо даўно пазносiлi шклункi: шмат у каго жыта знайшлося дома, а не - то адзiн у аднаго пазычалi: "Згары яны, гэтыя тры пуды..."
Калi яна ўбачыла здалёку Мiронаву хату, высокую, з саламянай страхой, вышэйшую за ўсе хаты ў вёсцы, i старыя дубы, што раслi напроць, на другi бок вулiцы, у яе затраслiся ногi...
Падышоўшы з мехам на плячах да Мiронавых варот, Наста згледзела, што яны адчынены, i падумала, што iх не змагла б ужо адчынiць сама: мех адняў рукi.
На двары ў Махоркi былi немцы - чалавек сем. Поркалiся ля Мiронавага свiронка за дрывотняй ля самай студнi. Два немцы стаялi, узяўшы рукi ў кiшэнi; трэцi, расставiўшы ногi, апёрся задам на ручку ад рыдлёўкi рыдлёўка была ўторкнута ў трасочнiк на дрывотнi; чацвёрты, сагнуўшыся, стаяў па каленi ў яме - даставаў адтуль, недзе з-пад ног, белыя вялiкiя Мiронавы талеркi i ставiў адну на адну. Галава ў яго вiсела, кратаючыся, ля самай зямлi, была ўся лысая i блiшчала здалёку на сонцы, як талерка.
Другiя стаялi воддаль i, гледзячы
Ужо на самым двары Наста ўбачыла, што ля свiронка на зямлi стаялi поўныя, насыпаныя жытам мяхi. Ля мяхоў тырчаў, як пень, Iван Боганчык, а ля самага тыну, пад свiронкам, стаяў немец - стары, сiвы, той, што гаварыў на вулiцы перад усiмi, - яна пазнала. За iм ззаду згрудзiлiся ўласаўцы чалавек дзесяць.
Наста падумала, што трэба iсцi з мехам да свiронка. Убачыла пасля, што там цесна, не павярнуцца за ўласаўцамi, i стала ля варот. Стаяла, паддаючы сабе мех на плечы.
Тады стары немец павярнуўся да яе. За iм павярнулi галовы да варот i ўласаўцы.
Немцаў яна ўжо не баялася. Падышла да сiвога, пастаяла; перакруцiўшы рукi цераз галаву, скiнула з пляча мех яму пад ногi. Немец адступiўся, стаў i глядзеў на мех. Махнуў быў рукой ля ног, паказваючы нешта Боганчыку. Боганчык падскочыў да яго з-пад свiронка, падняў яе, Насцiн, мех i панёс перад сабой да мяхоў, што стаялi ля тыну. Яна пайшла за Боганчыкам; пачула, што ззаду iшоў i немец. Боганчык расхiнуў нечы шырокi з пасцiлкi ў палосы мех, насыпаны ў калена, а яна, падняўшы з зямлi перад сабой сваю ношку, перакулiла яе яму ў мяшок... Пачула, што задыхаецца - парвецца сэрца - i што з iлба пацёк руччом у вочы пот. Выцершыся, яна ўзялася рукамi за рагi ў мяху i пацягнула ўверх. У чужы мяшок, як дома ў шафарню, пасыпалася, шапочучы, зерне; запахла жытам, што на таку ў гумне.
Калi яна зноў тузанула мех за рагi, пачула, што не хоча высыпацца ўсё жыта - зашумела, як аб што бляшанае... Яна тузанула за рагi з усёй сiлы. На босыя ногi пасыпалiся зярняты, i сцебануў па лытках завязкамi мех; выпусцiў з рук мяшок Боганчык i адхiнуўся да тыну, што напужаны...
Зiрнуўшы на чужы мех, што поўны стаяў цяпер ля яе, яна згледзела: зверху на жыце ляжыць белая цынкавая бляшанка ад патронаў - уверх дном - i блiшчыць на сонцы на ўвесь двор. З-пад бляшанкi з меха сыпалiся памалу на зямлю зярняты, паўзлi, як мурашкi.
Цёмна раптам стала ў вачах... Наста ступiла была назад, мусiць, каб не павалiцца, бо падкасiлiся ногi...
Убачыла, што праз дым, як разам з ёй адступiўся быў ад меха немец, тады падбег, схапiў бляшанку, перакруцiў яе дагары i клiкнуў немцаў з дрывотнiка. Тыя збеглiся адразу - усе сямёра. Падбеглi ад тыну ўласаўцы. Сiвы немец падаў бляшанку лысаму... Пасля немцы сталi перадаваць яе з рук у рукi. Сiвы немец нагнуўся быў яшчэ да меха, зачэрпнуў рукой жыта i клiкнуў лысага "вэр-вэр...". Да меха падышлi немцы i сталi перасыпаць жыта са жменi ў жменю.
Пасля яны пасталi ўсе, апусцiўшы рукi, i глядзелi на яе - i немцы i ўласаўцы. Ёй стала раптам холадна, бы правалiлася куды пад лёд у ваду, i яна падумала адразу: спаляць вёску...
Пачула была толькi, як сiвы немец, паказваючы на жыта, сказаў кораценька: гут, гут... Яна здагадалася: застрэляць... Усярэдзiне нешта абарвалася, пасля яна, Наста, неяк абмякла ўся... Абмяклi ногi, не трымаюць яе, лезуць, як у балота...
Падумала: няўжо тут, адразу? I калi сiвы немец, махнуў рукой, паказваючы, каб яна iшла да варот, яна падумала: застрэляць ля тыну i будуць страляць ззаду, у плечы...