Тартак (на белорусском языке)
Шрифт:
Крышацца пад нагамi сырыя лазовыя дубцы - не даткнiся; хрумсцяць панастывалыя друзалкi лёду, высечаныя на дарозе падковамi. Яны адлятаюць далёка з-пад ног, пакiдаючы доўгi след на снезе.
Зайшло за Дальвай сонца, пакiнуўшы на небе ядраныя чырвоныя палосы. Палосы сiнеюць, тухнучы на вачах; ля лесу i на Выганчыку за ракой устае туман, густы, сiнi. З сушкоўскага боку, з-за ракi, не стала вiдаць вёскi. Над Выганчыкам замахалi крыллем вароны; чорныя, дробныя, усё роўна як рассыпаныя па небе, яны ляцелi з-пад Кур'янаўшчыны, цiха, як удавiўшыся.
Скрыпяць санi, аж разлягаюцца... Цямнеецца. Уперадзе за
Нанач цiснуў мароз, браўся на ўсю зiму - на ўвесь век...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Янук яшчэ чуў, як валiўся з воза: стукнуўся галавой...
16
Таню ля маста зноў пачало трасцi... Зрабiлася холадна ўсёй, як ноччу, калi яны станавiлiся ў лесе, выехаўшы з ракi ля Завiшына. Сонца паднялося, а яе трасе...
Яна падумала, што ноччу яе так не трасло. Ноччу, мусiць, яна спала: нiчога не помнiць. Помнiць толькi, як да воза падбягалi немцы, выскачыўшы з лесу, як забралi былi i павялi мужчын... Ля калёс тады асталася адна Наста стаяла, паклаўшы руку ёй на лоб.
Таня ўспомнiла, што гэта было ўжо доднiцай.
Калацiла, аж падкiдала на возе. Змярцвела зусiм балючая нага, торгала нiжэй калена, як хто соваў тупым ражном; стала цяжкая, не кранеш, бытта ляжала, прыцiснутая чым зверху. Пякло што гарачым прыскам якраз у тым месцы, дзе нага была акручана лейцамi.
Холад браў нават спадыспаду за плечы; не сцiснуць было зубоў; траслiся рукi, падскокваючы на мяхах, - рабiлiся мяккiя, што плёткi, не схопiшся за ляжэйкi. Пасля ў плячах, адкуль iшла дрыжыка, рабiлася раптам горача, як ад печы; гарачыня хапала адразу ўсю, даючы ў шчокi; пачыналi гарэць рукi, i зноў смылела зверху балючая нага. Калi Таня дыхала, чула, што ў роце суха i робiцца шорсткi язык - не павядзеш. Хацелася пiць.
– Ва-ады...
– прасiла яна, але не чула сябе: мусiць, горла сцiснула сiпка.
Пасля яе зноў кiдала ў стужу i пачынала трасцi.
Рабiлася ўсюды шэра, як цямнелася, толькi далёка вiдаць было сонца жоўтая круглая пляма - дрыжала, расцягвалася, падскоквала высака ўгару... Здавалася тады, што ў хаце ля стала гарыць у светачы смаляны агарак. Да стала - да светача - падышла ад печы мацi з доўгай лучынiнай у руцэ выцягнула з-за комiна. Узяла ў зубы канцом, расшчапiла, тады выняла, круцячы ў пальцах, агарак са светача i ўшчамiла яго ў доўгую - на ўсю хату лучынiну. Новая лучынiна гарэла цьмяна i цiха, угараючыся ад агарка. Яна яшчэ не высахла, упарылася толькi за комiнам, куды мацi паклала яе ранiцай сушыць, нашчапаўшы з сырых намазгляватых брускоў.
Пасля мацi вярнулася да сцяны ў запечак, дзе ляжала на ложку Таня, i паклала ёй руку на лоб.
– Блузнiць, бедная... Прастыла.
Мацi стала нейкая зусiм другая, пацямнела, нос у яе выцягнуўся i зачырванелiся шчокi, як у Насты. I рука - шырокая i халодная - чужая. У мацi ўсягды была цёплая рука, нават калi мацi паiла зiмой ля студнi карову без рукавiц. Мацi не баялася холаду ў рукi - ад марозу яны рабiлiся ў яе толькi чырвоныя, што буракi.
Пасля мацi пайшла ў другую хату i прынясла кажух, новы, жоўты i доўгi, i ўкрыла iм Таню аж па галаву. Сцягнуўшы з печы з лучыны старую, вынашаную сiвую суконную жакетку, ускiнула на ногi.
–
I голас у мацi, што ў чужога, усё роўна як у Насты.
Мацi доўга пасля нiдзе не чуваць. Круцiцца ў галаве, як ад чаду, i ад холаду аж страсае... Грукае недзе далёка, мусiць, у сенцах. "Драбiна", здагадваецца Таня. Мацi ставiць драбiну ў сенцах да сцяны, палезе на гару па журавiны. Журавiны на гары ў начоўках - поўны начоўкi, аж з коптарам; журавiны насiлi ўсю восень з Карчаватак. У начоўках яны выспелi, парабiлiся чырвоныя i здалёку пахлi мохам i кiслёй. Таня набiрала iх у мiсачку кожны раз, калi лазiла на гару развешваць на мароз мокрую бялiзну.
Мацi дастане з гары мёрзлых журавiн i пакладзе iх - па ягадзiне - ёй, Танi, у вушы. Журавiны недзе мёрзлыя, што костачкi, яны не адразу адтануць у вушах.
Няма чым дыхаць - гэта з печы, з-за засланкi, пахне гарэлым хлебам, густа, аж захлынаешся. Мацi нават юшку адчынiла, стаўшы ля комiна на ўслончык, а ўсё роўна пахне гарэлым хлебам i памялом на ўсю хату. Памяло недзе тлее; мацi, мусiць, згубiла яго ў печы, падмятаючы под, i не згледзела...
Прынёсшы з гары журавiн, мацi дасць i пакаштаваць. Па адной будзе класцi сама ёй у рот, бо яна, Таня, не можа падняць рукi - саслабла. Ад мёрзлых журавiн будзе аж калоць у зубы...
Зноў доўга грукае недзе ў сенцах i на двары ля хлева. Мацi доўга не iдзе ў хату, злезшы з гары. Тады Таня думае, што мацi не лазiла на гару, гэта Юзюк грукае на двары пад паветкай: прыбег запрагаць кабылу.
Юзюк недзе ўжо за Дзвiнасой. Пайшоў з Карчаватак адзiн, без яе, Танi. Як яна магла пайсцi з Юзюком... Кiнуць у балоце адну матку? Мала што ў балоце людзi. Яна не пайшла б з Юзюком, каб i мацi пускала. Як гэта пайсцi ўдваiх з Юэюком? Каб усе вiдзелi?.. I так на iх, мусiць, глядзелi, калi Юзюк прывёз iх у Карчаваткi. Каб хоць Юзюк быў iм свой, тады б, можа, Таня i пайшла з iм. А так ён iм нiякi не свой, мацi нiколi не гаварыла. Свае ў вёсцы ходзяць адзiн да аднаго, а да iх Юзюк нiколi не прыходзiў.
Каб i iсцi давялося на Палiк, дык у iх жа не было чаго i ўзяць з сабой. У вёсцы i сухары сушылi, i мiлту малолi, а яны нiчога не рабiлi, нiкуды не збiраючыся...
Юзюк недзе ўжо далёка, ля Палiка...
I чаго гэта ён па яе прыбег, каб iсцi? Хiба ў вёсцы не было з кiм?..
Яна тады пачынае думаць, якi Юзюк, - зусiм забылася, якi ён. Помнiць толькi, што ён босы i шырокi ў плячах. Пасля ўспамiнае, што Юзюк жа вылiты Алёша: лабаты, белы i валасы аж белыя. I нос гэткi, як у Алёшы, - шырокi i загнуты ўнiз; i вачмi часта плюскае, i яны ў яго гэткiя ж шэрыя, i ў зямлю ён усё глядзiць - пад ногi. Пасля яна ўспамiнае, як ён глядзеў на яе на двары ля паветкi i шаптаў: Таня... Яна i сама не ведае, куды б дзелася тады ад такога, каб не трэба было ўцякаць з вёскi. Ёй i цяпер, калi ўспомнiць пра тое, аж горача ў шчокi... Што будуць гаварыць, калi вернуцца ўсе дамоў, i Юзюк вернецца? Iх жа бачылi разам: i на загуменнi - ён сядзеў у iх на калёсах, паганяў кабылу, i ў Карчаватках - памагаў яе, Танiнай, матцы злазiць з калёс: браў пад пахi... Каб толькi прагнаў яго тады ад воза нiхто не надаўмiў, - яна i сама б ссадзiла матку. Гэта ж выдумаць: робiць такое на вачах усёй вёскi, як наўмысля... Здурэў, цi што... Яму, вiдаць, не першыня...