Тартак (на белорусском языке)
Шрифт:
– Не падымайся, дачка... Не чуеш, цi што?
Наста пачынае на яе крычаць; мусiць, яна, Таня, была паднялася, бо зноў забалела-забалела нага...
Таня тады заплюшчыла вочы. Калi яна зноў глянула, убачыла над галавой высокi багуннiк i верас. Яны краталiся, як ад ветру. Таня здагадалася, што яе цягне Наста ў лес з дарогi, дзе асталiся падводы. Яна падумала была, а дзе ж мужчыны, калi яе цягне Наста... Яна, мусiць, яшчэ раз паднялася, каб глянуць, дзе мужчыны, бо зноў загаварыла Наста:
– Не тузайся, дачка... Памагай мне... Мы з табой не пабяжым... Нi я, нi ты... Я ўжо як без ног...
Таня запыталася ў Насты, дзе ж мужчыны, але Наста, мусiць,
Даг-даг-даг...
– стагнала па лесе, не сцiхаючы.
– Не тузайся... Гарыш уся, як агонь. Цярпi, дачка... Цярпi-i-i...
Танi зноў стала холадна ўсёй i мокра спадыспаду ў спiну. У вочы пырснула аднекуль вада. Зашасталi пад рукамi сухi бабок i альховае лiсце; стала мякка, як на сене; запахла мохам i журавiнамi. Уперадзе, у галавах, чвякала ў некага пад цяжкiмi нагамi гразь, усё роўна што пiла ваду кабыла.
Зноў загрукала ў парозе ў хаце - гэта ў мацi з пляча звалiўся на падлогу серп.
Закрычала раптам Наста - на ўсё загуменне... Адагнулiся жнеi, пасталi на загонах, трымаючы ў руках сярпы, i глядзяць за Януковы дубы на туляг, за якiм загарэлася чырвонае, як агонь, сонца i валiцца на вёску, што камень...
Таня пачула, як яе выпусцiла з рук Наста.
Яна ўдарылася патылiцай аб нешта цвёрдае, як дома на двары аб ганак.
Адплюшчыўшы вочы, яна агледзела збоку немца. Ён быў усё роўна як Юзюк... У руках у яго тросся чорны аўтамат, крывы, што серп...
Яна хацела закрыцца рукамi...
17
Насце здавалася, што яна чуе, як у падвойныя вокны з двара б'е вецер, мякка, усё роўна што кужэльным мяшком. Чуваць нават, як ён шастае па сцяне па бярвеннi, нiбыта абмятае яе ад снегу сухiм венiкам з лiсцем, венiкаў Наста навязала яшчэ летам, калi адбывала поле, i яны ляжалi цяпер на хаце на гары ля комiна - цэлая куча. Вецер прадзiмае падвойныя вокны - холадна ззаду ў плечы, холадна i на хаце, хоць рана заложана юшка. Трашчаць пад столлю бэлькi, бытта хто ходзiць па гары. Стукае ля студнi аб сцяну ў варыўнi асвер - сарваў вецер. Наста была ўшчамiла яго ў паркан, набiраючы нанач вады ў вёдры.
Калi ацiхае вецер, чуваць, як шастае па шыбах дробны снег - пайшлi крупы. Яны нават вiдаць ад лямпы ў незамёрзлым чорным акне - лётаюць за шыбамi, белыя, дробныя, што мак, адскокваюць i сыплюцца на падаконнiк з мяленнем, што прыбiты знадворку да акна. На падаконнiку снегу цэлая горка свежага, белага, як добры крухмал; пад iм блiшчыць ад лямпы ценкi белы лёд намёрз на мяленнi...
Стукае на стале нямазаная швейная машына, калi круцiш за ручку... Пасля Наста чуе, як стукае ў хлеве карова, мусiць, драбiнай: холадна, i карова грэецца - шукае сена. Дагэтуль яна кожны раз з'ядае ўсё, што паложыш за драбiну, i, калi цiсне на дварэ мароз, лезе тады з рагамi ў драбiну.
Карова грукае, не перастаючы, аж дзецi чуюць спрасоння - кратаюцца ў запечку на ложку, - i Наста думае, што трэба схадзiць у хлеў паглядзець: карова ж на цяленнi...
Наста думае, што карова будзе цялiцца толькi ў канцы месяца, а можа, аж пасля грамнiц, нядаўна значыць пачала, але ўстае з-за стала, адсоўвае на сярэдзiну швейную машыну, каб вылезцi, не зачапiцца, i iдзе ў парог. Дастае ў запечку са сцяны з цвiка кажух, уссоўвае на ногi цёплыя буркi, узяўшы з пяколка, выцягвае з-за комiна лучыну i бярэ з-пад лаўкi ў парозе парожняе вядро. Запалiўшы лучыну - раздзьмула ў пячуры на прыпечку вуголле, яна хавае яе ў вядро i, закрываючы зверху крылом кажуха ад ветру, iдзе на двор. У сенцах ля
Наста вярнулася ў хату па сярнiчкi - доўга мацала ў пячурцы пад рукавiцамi, пакуль знайшла карабок...
На двары снег быў па каленi да самага хлева. Вецер гнаў яго з загумення i з гародаў праз платы на двор. Неба было светлае: стаяла якраз поўня. Ад свежага снегу зрабiлася вiдна, i было вiдаць, як з лесу адна за адной ехалi падводы, чорныя на снезе, як жукi. За падводамi ззаду беглi людзi - па адным, па два, валюхалiся вулiцай ля самага тыну па гурбах. Пад санямi скрыпеў снег, ад скрыпу не было чуваць, як скуголiў у плоце ля студнi вецер. Падвод было многа, i на кожнай сядзелi людзi ў белых халатах - поўны санi. Наста пазнала, што гэта партызаны.
Партызаны некуды спяшаюцца, калi не сталi ля варот. У яе ж толькi ў адной у вёсцы гарэў у хаце так позна агонь. Яна падумала, што партызаны недзе памерзлi, як карчы, на такiм сiверы, бо едуць ад самай Дзвiнасы, не зайшоўшы нiкуды ў хату. А да Дзвiнасы вёрст сем, добра яшчэ, што лесам, цiшэй ад ветру.
У хлеве яна не палiла лучыны: баялася закiнуць агню такiм безгалоўем i шкадавала сярнiчак. Расчынiла насцеж адны i другiя дзверы - у хлеве было вiдна ад снегу, нават у куце ля драбiны на гнаi, дзе стаяла прывязаная на ланцугу карова. Наста пагладзiла яе па спiне, знайшла вобмацкам ланцуг - ён быў закруцiўся за рогi - i абмацала драбiну. Драбiна была пустая. Струшанка ляжала ля сцяны ў каровы пад нагамi - шапацела, калi ступала па гнаi Наста. Наста падумала, што карова не галодная, калi не есць струшанкi; пайшла была за перагародку, за якой сядзелi куры i, чуючы яе, Насту, адгукалiся, кудахтаючы. За перагародкай стаяў ля ясляў Буланчык. Стрыножыўся, аб'iнеў, стагнаў i не еў сена - яно ляжала ворахам у яслях роўна з берагамi. Буланчыка бралi ўчора ў падводы кутузаўцы...
Наста сцiснула ў ахапак у яслях сена, перанесла яго карове за драбiну. Будзе есцi i пасля каня, каб сагрэцца, калi пад ранiцу вецер вышастае хлеў. Раздурылi, струшанка ўжо ёй не лезе...
Пасля яна пайшла наскубла са сцiрты мурагу - ля сцяны ад двара - не многа, як узяць пад паху, i паклала Буланчыку ў яслi. Буланчык доўга стаяў, апусцiўшы галаву, пасля стаў гломзаць, памалу, як нежывы. I не пiў ён нешта вечарам зусiм, памачыў толькi храпы. Трэба было яму вынесцi вады з хаты... Загналi яго... Нiхто ж не скажа, куды на iм ездзiлi па такiм снезе, а ў каня языка няма... Яна пагладзiла Буланчыка па шыi - ад iнею стала холадна ў рукi, пасля пайшла на працiўню, узяла з кадзi мех, у якiм насiлi запарваць карове мякiну, i накрыла яму спiну, там, дзе ляжаў падсядзёлак...
Буланчык пераступiў з нагi на нагу, пасля заржаў - цiха i ценка; з храп у яго, было вiдаць, iшла пара. Закудахталi куры, пачуўшы, бразнула ланцугом карова - рвала са сцяны крук. Сена з ясляў яна не зачапiла.
Наста да яе больш не падышла.
Калi яна варочалася з хлева, на вулiцы яшчэ ўсё ехалi партызаны. Яна пастаяла ля ганка, пачакала, захiнуўшыся каўняром ад ветру i схаваўшы ў рукавы кажуха голыя, без рукавiц, рукi: шчыпала за пальцы. Падумала: партызаны едуць у халатах. А што тыя халаты?.. Каб яны хоць грэлi на марозе... Яна падумала пасля, каб пайсцi патушыць агонь, пакуль партызаны праедуць, але ж у яе гэтулькi швiва. Спаць жа не ляжаш: заўтра ранiцай прыедуць кутузаўцы...