Тартак (на белорусском языке)
Шрифт:
Ззаду за расцяробам, недзе, мусiць, на дарозе за мастом, зноў засакатаў кулямёт: а-а-а-у-у-у...
– нямецкi, стралялi разрыўнымi кулямi - i пачулiся стрэлы з вiнтовак: пах! пах! Немцы будуць яшчэ лупiць i з кулямётаў па лесе ля дарогi - удоўж i ўпоперак...
Пасля на шашы зараўлi машыны, як iшлi ўсё роўна пад гару. Боганчык пачуў, што там забразгала жалеза, як у кузнi...
"Танкi..." - падумаў ён.
Яго тады ўсяго страсанула: ён даўна не чуў, як бразгалi танкi.
"Магiла ў лесе... Пойдуць
Калi Боганчык спатыкнуўся i пасля стаяў, каб прыслухацца, чуў, як стукае сэрца i турчаць недзе збоку на iмшары жабы. Тады зноў лязгала жалеза: мiны рвалiся ззаду - мусiць, на дарозе ля мастка. Ён зноў бег - трушком: не давалi колькi; бег з гары ў лагчыну, дзе свiцiлася поле. Пад нагамi шуршаў сухi сiвы мох - нават не адсырэў за ноч, у лесе, мусiць, не было расы, трашчала сучча, i грукала зямля, усё роўна як дзе глыбака была пустая. Пасля ён падумаў, што гэта зноў у яго стукае ў галаве.
Там, дзе перш свiцiлася поле, ён раптам згледзеў дым, густы, сiнi. Гарэў лес, а яму здавалася, што ў тым баку было поле...
Мiны рвалiся цяпер ззаду на гары, адкуль ён, Боганчык, збег сюды, унiз, у высокi, рэдкi сасновы лес, дзе бушаваў агонь...
Закашляўшыся, Боганчык адразу завярнуўся назад - не давала дыхаць - i бег, як толькi мог: уцякаў ад дыму.
Трашчала полымя пад самымi нагамi - гарэла сухое жоўтае сасновае верхаўё; гарэлi сасновыя карчы, роўна, ядрана, усё роўна як хто расклаў агнi; сiнелi, корчылiся на моху кара i верас, сiнеў ад агню мох, беручыся ў чырвоны вугаль, - агонь iшоў па зямлi.
Боганчык ужо не бачыў дыму, чуў толькi, як густа пахне гарэлай смалой, i бег - бег назад i нiяк не мог выскачыць з дыму. Тады ён павярнуў лявей, каб выбегчы на iмшары.
Калi ён лучаў на сiвую рэдзенькую травiцу на буграх, куды не дайшоў агонь, бачыў, як беглi па зямлi шэранькiя дробныя яшчаркi - уцякалi ад пажару. Яшчаркi баялiся выбегчы на чорную зямлю, дзе прайшоў агонь, - зямля, мусiць, была яшчэ гарачая, - i круцiлiся на месцы па траве, падымаючы галовы.
Рэдзенькую сухую травiцу на зямлi агонь лiзаў, што карова языком...
"Магiла ў лесе..." - зноў цюкнула яму ў галаву.
Ён бег i думаў, што пачаў круцiцца на адным месцы, як заблудзiўся. Горача было ўсяму - здавалася, гарэла на плячах рубашка; стукала ў галаву, як малатком, i ён пачуў, што валiцца з ног...
Ён упаў на нешта цвёрдае i вострае, ударыўшыся - згледзеў, што на крушню камення. Крушня была сырая i халодная, парасла зверху зялёным вiльготным мохам, i яе абыходзiў агонь.
Боганчык падумаў, што ля крушнi недзе блiзка дарога, i зноў ускочыў з зямлi...
Калi ён выбег на чыстую пасеку, убачыў сонца - яно паднялося над самым лесам i, здавалася, сушыла ўсё на свеце. На пасецы на малiннiку ля пнёў яшчэ блiшчала на лiсцi раса, як вада пасля дажджу, i ўсюды пахла дымам, аж дзёрла ў горле. Дым спаўзаўся з лесу на пасеку i збiраўся
Пад ногi лучалiся старыя бярозавыя дровы-метры - некалi ляжалi тут у вёрстах. Сухая белая бяроста стаяла ворахам i трашчала, ломячыся, калi ён ступаў на яе. Ногi правальвалiся глыбака, да калень, i выцягвалi наверх сухую жоўтую ў друзалках трухлiну, што гнiлое пiлавiнне.
Ён быў пераскочыў цераз свежую яму ад мiны, неглыбокую, шырокую зверху i вузкую ўнiзе, усё роўна як дзiкi яе вырылi, шукаючы карэння. З ямы быў вывернуты пясок - у адзiн бок; сыры, мяккi i жоўты, ён ляжаў у свежых друзалачках i бялеў зверху - сох на сонцы. Ля пяску на сiўцы валялiся дробныя чырвоныя трэскi. У яме ля берагоў была чорная зямля - у сажы.
Ён бег пасекай па чыстым i думаў, што бяжыць здурнеўшы... Як i тады, калi яго засталi дома ў вёсцы немцы, - ён прыйшоў быў з Карчаватак. Немцы iшлi тады з лесу, а ён глядзеў з хаты ў акно, думаў, што яны паявяцца з грэблi...
Згледзеўшы iх ля ям, ён выскачыў з двара, перакулiўся цераз тын i пабег вулiцай - пасярод - у другi канец вёскi... Па iм пачалi страляць з аўтаматаў, а ён бег i бег пасярод вулiцы... Каб хоць прыхiнуўся дзе да вугла...
На пасецы ён зноў лучыў на лiнiю, угледзеўшы яе знянацку: мiльгануў збоку чысты прагал...
Боганчык тады зноў пабег расцяробам з пасекi, туды, дзе ў прагале за лесам была вiдаць белая ад сонца зямля. Задыхаўся, хаўкаў, як рыба на пяску, i рваў на грудзях рубашку... Расцяроб быў узараны яшчэ да вайны; сухi, жоўты, аж белы пясок выпетраў на сонцы i перасыпаўся пад нагамi, як попел. Ногi лезлi, што ў свежы снег, коўзалiся, i ён баяўся, каб не спатыкнуца: абвалiцца - не ўстане.
Пасля ён пачаў лучаць нагамi на траву - на сiвец, што рос кусцiкамi, як насаджаны рукамi. З сiўцом раслi зайцаў гарошак - сцялiўся па самай зямлi, па пяску; мучанiчнiк - спаўзаў на лiнiю з пасекi доўгiмi вусамi з лiсцем, што на бруснiчнiку; верас, сухi i ацярушаны, як стаптанае скацiнай ржышча; мятлiца - стаяла белая, што салома; высокая рабiнка з пакручаным лiсцем, што расце на пасеках на сухiм пяску ля пнеў; i крапiва - зялёная, старая, як дзе пад вуглом: па дзве, па тры дудкi ў кучы.
Расцяроб у самым канцы шырэў - на яго, мусiць, выходзiла аднекуль дарога - i быў вiдаць далёка, ля самай ракi чысты лог. За логам, за ракой, пачыналася Краснае...
Боганчык пазнаў, што бяжыць якраз на выган - да млына...
На выгане за ракой быў вiдаць дот - ляжалi павыварочваныя з зямлi белыя груды... Немцы ўзарвалi ўсе доты ля Краснага. Узрывалi сёлета вясной, яшчэ маразамi, i было добра чуваць аж у Дальве...
Убачыўшы дот, Боганчык страпянуўся, i ў яго заныла ўсярэдзiне. Падкасiлiся ногi...
Зноў засмярдзела дымам, як i дома ля грэблi. Пасля Боганчык убачыў, як далёка за ракой у Красным нешта гарэла - у тым баку ўсё было заслана дымам...