Тры таварышы

Ремарк Эрих Мария

— Скажы мне, Робі, — спытала Пат неўзабаве, — што гэта за кветкі там, каля ручая.

— Анемоны, — адказаў я, не гледзячы.

— Ну што ты, дарагі! Гэта не анемоны. Анемоны маленькія, акрамя таго, яны цвітуць толькі вясной.

— Правільна, — сказаў я. — Гэта буйміна лугавая.

Яна пахітала галавой.

— Буйміну я ведаю. Яна выглядае зусім інакш.

— Тады гэта цыкута.

— Што ты, Робі? Цыкута ж белая, а не чырвоная.

— Тады я не ведаю. Да гэтага часу, калі ў мяне пыталіся, я абыходзіўся гэтымі

трыма назвамі. І заўсёды адной з іх верылі.

Яна засмяялася.

— Шкада. Каб ведала, задаволілася б анемонай.

— Трэба было спыніцца на буйміне, — сказаў я. — З ёй у мяне часцей за ўсё бываў поспех.

Яна села.

— Вось гэта здорава! І часта ў цябе пыталіся?

— Не вельмі. І пры розных акалічнасцях.

Яна ўперлася далонямі ў зямлю.

— Шчыра кажучы, гэта ганьба, што мы ходзім па зямлі, амаль нічога не ведаючы пра яе. Не ведаем нават назваў, якіх не так шмат.

— Не перажывай, — сказаў я. — Яшчэ большая ганьба, што мы не ведаем, чаго ходзім па зямлі. Таму ведаць на некалькі назваў больш ці менш нічога не значыць.

— Не кажы так! Але мне здаецца, што ты гаворыш так толькі ад ляноты.

Я павярнуўся.

— Вядома. Лянота таксама яшчэ грунтоўна не асэнсавана. Яна — крыніца шчасця і канец філасофіі. Хадзем, ляж на сваё месца. Чалавек занадта мала ляжыць. Ён увесь час стаіць ці сядзіць. Гэта шкодна для жывёльнага самаадчування. Толькі лежачы, цалкам прыміраешся з самім сабой.

Загудзеў матор, міма праехала машына.

— Маленькі «мерседэс», — сказаў я, не ўстаючы. — Чатырохцыліндровы.

— Яшчэ адна ідзе, — падказала Пат.

— Так, я ўжо чую. «Рэно». Радыятар, як свіное рыла?

— Так.

— Тады гэта «рэно». Але паслухай, што за штуковіна ідзе цяпер. «Ланча»! Яна, напэўна, гоніцца за гэтымі дзвюма, як воўк за парай ягнятак. Паслухай толькі, як спявае матор! Як арган!

Машына праімчалася міма.

— Тут ты, мусіць, ведаеш больш за тры назвы? — спытала Пат.

— Вядома. І нават правільна.

Яна засмяялася.

— І гэта сумна ці не?

— Чаму сумна. Гэта нармальна. Мне бывае даражэй адна машына, чым дваццаць квяцістых лугоў.

— Тыповы сын дваццатага стагоддзя! Сентыментальнасці няма ў цябе ні кроплі…

— Ёсць, ты ж чуеш, у адносінах да машын…

Яна зірнула на мяне.

— Як і ў мяне, — сказала яна.

У ельніку закукавала зязюля. Пат пачала лічыць.

— Навошта ты гэта робіш? — спытаў я.

— А ты не ведаеш? Колькі разоў яна пракукуе, столькі гадоў мне застанецца жыць.

— Ах, вось што. Але тут ёсць яшчэ нешта. Калі кукуе зязюля, трэба трэсці грошы. Тады яны будуць весціся. Я дастаў з кішэні дробязь і пачаў трэсці яе ў жмені.

— Вось ты які, — сказала Пат і засмяялася. — Я хачу жыць, а ты хочаш грошай.

— Каб жыць, — адказаў я. — Сапраўдны ідэаліст імкнецца мець грошы. Грошы — гэта свабода. Свабода — гэта жыццё.

— Чатырнаццаць, —

налічыла Пат. — Аднойчы ты казаў пра гэта інакш.

— Гэта было ў змрочную пару майго жыцця. Пра грошы нельга гаварыць з пагардай. Многія жанчыны нават кахаюць за грошы. І наадварот, у шмат якіх мужчын каханне выклікае цягу да грошай. Грошы, такім чынам, параджаюць ідэалы, каханне ж, наадварот — матэрыялізм.

— У цябе сёння ўдалы дзень, — сказала на гэта Пат. — Трыццаць пяць.

— Мужчына, — разважаў я далей, — робіцца сквапным на грошы толькі праз жаданні жанчын. Калі б не было жанчын, не было б і грошай, і мужчыны хадзілі б усе героямі. У акопах не было жанчын, таму і не надавалася значэння, хто чым валодае, глядзелі толькі, што ты за чалавек. Гэта я кажу не ў абарону акопаў, а толькі каб высветліць, што такое каханне. Яно абуджае ў чалавеку горшыя інстынкты — прагу штосьці мець, нешта значыць, зарабляць, не хвалявацца. Нездарма дыктатары любяць, каб іх памагатыя мелі сям'ю, — тады яны не такія небяспечныя. І нездарма каталіцкія духоўнікі не маюць жонак, інакш яны не сталі б адважнымі місіянерамі.

— У цябе сёння нават незвычайны дзень, — сказала Пат лагодна. — Пяцьдзесят два.

Я схаваў дробязь у кішэню і запаліў.

— Ці не пара табе ўжо перастаць лічыць? — спытаў я. — Табе ўжо за семдзесят.

— Сто, Робі. Сотня — добрая лічба. Я хачу дажыць да ста.

— Малайчына! Вось гэта — мужнасць! Але навошта табе такое доўгае жыццё?

Яна кінула на мяне беглы погляд.

— Будзе відаць. Я на гэта гляджу інакш, чым ты.

— Ну, вядома. Між іншым, найцяжэй жыць толькі першыя семдзесят гадоў. Потым, як кажуць, будзе лягчэй.

— Сто! — заявіла Пат, і мы ўсталі.

Мора набліжалася, як вялізны срабрысты ветразь. Ужо здалёку мы адчулі яго салёнае дыханне. Гарызонт пашыраўся і святлеў, і раптам яно адкрылася перад намі — неспакойнае, магутнае, бясконцае.

Дарога, зрабіўшы дугу, падбегла да самага берага. Потым з'явіўся лес, а за ім — вёска. Мы знайшлі дом, дзе думалі жыць. Ён стаяў крыху ў баку ад вёскі. Адрас нам даў Кёстэр. Ён жыў тут каля года пасля вайны.

Гэта была невялічкая адзінокая віла. Я, зрабіўшы на сваім «сітраэне» элегантны разварот, спыніўся і пасігналіў. У адным акне з'явіўся шырокі твар, невыразна зыркнуў на нас і знік.

— Будзем спадзявацца, што гэта не фройляйн Мюлер, — сказаў я.

— Ці не ўсё роўна, як яна выглядае? — сказала Пат.

Дзверы адчыніліся. Ну, дзякуй богу, гэта была не фройляйн Мюлер. Гэта была служанка. Фройляйн Мюлер, гаспадыня дома, з'явілася праз хвіліну. Гэта была манерная старая дзева з сівымі валасамі. На ёй была закрытая чорная сукенка, а замест брошкі — залаты крыжык.

— На ўсякі выпадак надзень зноў панчохі, Пат, — прашаптаў я, глянуўшы на крыжык.

Я выйшаў з машыны.