Тры таварышы
Шрифт:
На павароце зад машыны занесла. Я некалькі разоў ірвануў руль у адваротным напрамку і зноў даў газу. На нейкі момант машына завісла, як паветраны шар, потым зноў набыла ўстойлівасць.
— Добра, — сказаў Кёстэр.
— Трапілі на мокрае лісце, — адказаў я і адчуў цеплыню палёгкі, якая заўсёды прыходзіць пасля небяспекі.
Кёстэр кіўнуў.
— Такая д'ябальшчына здараецца восенню на паваротах у лесе. Даць запаліць?
— Давай, — сказаў я.
Мы спыніліся і запалілі.
— Цяпер можна вяртацца, — сказаў потым Кёстэр.
Мы прыехалі ў горад, і я выйшаў з машыны.
— Добра, што
— Наступны раз я табе пакажу яшчэ адзін спосаб упісвацца ў паварот, — сказаў ён. — Паварот з адначасовым тармажэннем. Але гэта робіцца толькі на сухой дарозе.
— Цудоўна, Ота. Дабранач.
— Дабранач, Робі.
«Карл» імкліва знік. Я пайшоў у дом. Я вельмі замарыўся, але супакоіўся. Сум мой прайшоў..
XXIII
У пачатку лістапада мы прадалі «сітраэн». Грошай хапіла, каб яшчэ нейкі час трымаць майстэрню, але наша становішча з кожным тыднем пагаршалася. Людзі на зіму ставілі машыны ў гаражы, каб зэканоміць на бензіне і падатках. Рамонт перападаў нам усё радзей. Праўда, мы так-сяк перабіваліся заробкамі на таксі, але грошай не хапала. Таму я вельмі ўзрадаваўся, калі гаспадар «Інтэрнацыяналя» прапанаваў мне са снежня пачаць зноў іграць у яго вечарамі на піяніна. Яму ў апошні час пашанцавала: саюз жывёлапрамыслоўцаў праводзіў свае штотыднёвыя сустрэчы ў адным з задніх пакояў «Інтэрнацыяналя»; іх прыклад пераняў саюз гандляроў коньмі, а потым, нарэшце, і таварыства па крэмацыі ў імя агульнаграмадскай карысці. Такім чынам, я мог пакінуць таксі Ленцу і Кёстару, а мне і так добра было — я часта і без таго не ведаў, як мне забавіць вечар.
Пат пісала рэгулярна. Я чакаў яе пісьмаў, але не мог уявіць сабе, як яна жыве, і часам у змрочныя гразкія снежаньскія дні, калі нават аполудні не было па-сапраўднаму светла, мне здавалася, што я ўжо даўно страціў яе, што ўсяму канец. Здавалася, што з дня яе ад'езду прайшло бясконца шмат часу, і я не мог уявіць сабе, што яна вернецца. Потым надыходзілі вечары, напоўненыя цяжкой, дзікай журбой, калі нічога не дапамагала. Заставалася толькі сядзець і піць да раніцы з прастытуткамі і гандлярамі скацінай.
Гаспадар «Інтэрнацыяналя» атрымаў дазвол не зачыняць кавярню і на куццю. Халасцякі ўсялякіх таварыстваў адзначалі вялікае свята. Старшыня саюза гандляроў жывёлай, свінагандляр Стэфан Грыгаляйт ахвяраваў на свята двух малочных парасят і некалькі кумпякоў. Грыгаляйт — добрая душа — ужо два гады быў удавец. Яму захацелася правесці калядны вечар у кампаніі.
Гаспадар прыдбаў ёлку вышынёй у чатыры метры, якую паставілі побач са стойкай. Роза — аўтарытэт па стварэнні ўтульнай даверлівай атмасферы — узялася ўпрыгожваць ёлку. Ёй дапамагалі Марыон і Кікі, які ў адпаведнасці са сваімі схільнасцямі таксама меў адчуванне прыгожага. Гэтыя трое пачалі сваю працу аполудні. Яны навешалі процьму стракатых шароў, свечак і бліскучай паперы — дрэва ўрэшце выглядала шыкоўна. У знак асаблівай павагі да Грыгаляйта яны павесілі яшчэ шмат ружовых свінак з марцыпана.
Паполудні я прылёг на гадзінку-другую паспаць. Калі я прачнуўся, было цёмна. Я не адразу ачомаўся, каб зразумець: вечар цяпер ці раніца? Штосьці мне прыснілася,
— Хто там? — адазваўся я.
— Я, пан Локамп.
Я пазнаў голас фраў Залеўскі.
— Заходзьце, — крыкнуў я. — Дзверы адчынены.
Клямка забразгала, і ў дзвярах я ўбачыў фраў Залеўскі, асветленую жоўтым святлом з калідора.
— Фраў Хасэ з'явілася, — прашаптала яна. — Хадзем хутка. Я не магу ёй сказаць.
Я не паварухнуўся. Мне трэба было зарыентавацца.
— Пашліце яе ў паліцыю, — сказаў я потым.
— Пан Локамп! — Фраў Залеўскі ўзмахнула рукамі. — Больш нікога няма. Вы мусіце дапамагчы мне. Вы ж хрысціянін!
У чатырохкутніку дзвярэй яна была як чорны цень, які танцуе.
— Перастаньце, — незадаволена сказаў я. — Зараз іду.
Я выйшаў. Фраў Залеўскі чакала мяне ў калідоры.
— Яна ўжо што-небудзь ведае? — спытаў я.
Яна пахітала галавой і прыціснула хусцінку да вуснаў.
— А дзе яна?
— У былым сваім пакоі.
Каля дзвярэй кухні стаяла Фрыда, узмакрэлая ад хвалявання.
— На ёй капялюш са страўсінымі пёрамі і брошка з брыльянтамі.
— Сачыце, каб гэтая ідыётка не падслухоўвала, — сказаў я фраў Залеўскі і ўвайшоў у пакой.
Фраў Хасэ стаяла каля акна. Калі я ўвайшоў, яна імкліва павярнулася. Відавочна, яна чакала кагосьці іншага. Я паводзіў сябе як дурань: мой першы позірк мімаволі быў скіраваны на капялюш і брошку. Фрыда мела рацыю: капялюш быў шыкоўны. Брошка — больш сціплая. Кабета прыбралася, быццам жадаючы паказаць камусьці, як добра ёй жывецца. Увогуле яна глядзелася нядрэнна. Ва ўсякім разе лепш, чым раней.
— Хасэ, мусіць, працуе і на куццю? — з'едліва спытала яна.
— Не, — сказаў я.
— Дзе ж ён? У водпуску?
Яна падышла да мяне, круцячы сцёгнамі. У нос мне ўдарыў пах парфумы.
— А што вам трэба ад яго? — спытаў я.
— Упарадкаваць свае справы. Разлічыцца. Урэшце, мне належыць мая доля.
— Не турбуйцеся, — сказаў я. — Цяпер вам належыць усё.
Яна ўтаропілася на мяне.
— Ён памёр, — сказаў я.
Лепш было б сказаць неяк інакш. Не так паспешліва, падрыхтаваўшы. Але я не ведаў, як пачаць. Акрамя таго, мая галава была яшчэ пустая пасля сну. Пасля такога сну, прачнуўшыся, можна пакончыць жыццё самагубствам.
Фраў Хасэ стаяла пасярэдзіне пакоя, і, як ні дзіўна, у той момант, калі я ёй гаварыў, я вельмі яскрава бачыў, што яна, калі будзе падаць, ні аб што не ўдарыцца. Гэта было неверагодна, але я сапраўды больш нічога не бачыў і ні пра што не думаў.
Але яна не ўпала. Яна трымалася на нагах і пазірала на мяне.
— Так, — сказала яна, — так… — Толькі пёры на яе страўсіным капелюшы ўздрыгвалі. І раптам — я не заўважыў, як гэта адбылося, — на маіх вачах гэта расфранчаная, напарфумленая кабета пачала старэць. Здавалася, што час, нібы навальнічны лівень, зваліўся на яе і кожная секунда была роўная году. Напружанасць знікла, урачыстасць згасла, твар азыз. Зморшчыны напаўзлі на яго, як чарвякі, і калі яна потым, няўпэўнена мацаючы рукамі, ухапілася за спінку крэсла і села, нібы баючыся нешта разбіць, перада мной была іншая жанчына — змораная, надломаная, старая…