Уліс з Прускі
Шрифт:
На шыі ў Букера завязана чырвоная хусцінка з нейкімі жоўтымі плямамі. Лявонка заўважыў, што яго сябар любіў апранацца страката, мусіць, каб на яго звярталі ўвагу. На нагах, праўда, усё тыя ж грубыя, цяжкія чаравікі, якія ён насіў кожны дзень. Перад падарожжам у Маршалтаўн Букер ачысціў іх ад насохлага гною. Гэты раз Лявонка таксама дастаў з сундучка і апрануў свежую сарочку і касцюм, куплены ў Нью-Йорку, абуў туфлі.
— О'кэй! — сказаў Букер і паказаў вялікі палец. Выглядаеш, маўляў, на ўсе сто.
Прускавец пасміхнуўся.
Выйшлі на дарогу. Каля іх, у напрамку Маршалтаўна, узнімаючы
— Эх, праехацца б на аўтамабілі! — з зайздрасцю прыцмокнуў тоўстымі губамі Букер.
Лявонка таксама пра гэта падумаў, але ўголас сказаў:
— Купі, і мяне пракоціш.
Букер зарагатаў:
— Можна было б, калі б містэр Грэц крыху больш плаціў. Замест Грыцько, ці Грыц — як называлі гаспадара — негр вымаўляў Грэц, хоць той не раз настойліва яго папраўляў.
Букеру не надта шанцавала ў жыцці. Ён не раз расказваў свае бясконцыя гісторыі, як з ім дрэнна абыходзіліся. Аднойчы ён наняўся сезонным работнікам да аднаго багатага фермера ў штаце Місісіпі ўбіраць пшаніцу. Там было ўжо шмат такіх, як ён. Жылі ў бараку пад замком, працавалі пад наглядам. Белы гаспадар быў нядобры чалавек, — моршчыўся, успамінаючы, Букер. Ён трымаў лаўку, у якой рабочым выдавалі тавар па ўтроенай цане пад распіску. Даводзілася браць — куды дзенешся. Нарэшце скончылі справу з пшаніцай і хацелі развітацца з гаспадаром. «Пачакайце, — кажа ён, — трэба хмель сабраць». К таму часу якраз хмель паспеў. «Як хмель, калі дамаўляліся толькі на пшаніцу?» «Дык вы, — кажа, — вінаватыя мне па шэсць даляраў і трыццаць цэнтаў. Тавар бралі?» Выходзіла, не ён ім павінен заплаціць, а яны яму вінаватыя. Букер і яшчэ двое ўцяклі і вырашылі звярнуцца да суддзі. Той іх выслухаў, надзеў ім наручнікі і вярнуў назад.
«Верыць ці не верыць гэтаму Букеру?» Адно відавочна было: чалавечая годнасць негра прыніжалася тут у параўнанні з іншымі амерыканцамі.
…Маршалтаўн сустрэў іх гаманой выхаднога дня. Букер, як бы спяшаючыся, падаўся ў сваю царкву. Лявонка перш за ўсё наведаўся на пошту, каб дазнацца, ці няма ліста з дому. Ён заўважыў, што людзі пасміхаюцца, убачыўшы іх побач — белага і негра. Ва ўсмешках пракідалася, як яму здавалася, якаясьці незразумелая зласлівасць.
Нейкі бамбіза ў высокім шэрым капелюшы, увайшоўшы на пошту следам за Лявонкам, запытаў, скрывіўшы губы і не гледзячы ў яго бок:
— Што гэта ты ўвесь час з гэтым чорным? — і, не чакаючы адказу на сваё запытанне, працадзіў скрозь зубы: — Запомні: негр — гэта не чалавек, і беламу нельга з ім сябраваць!
Лявонка, калі па шчырасці сказаць, не вельмі ўцяміў яго словы і не надаў ім значэння. Выйшаўшы з будынка пошты, прысеў на лаўку пад нейкім дрэвам і пачаў чакаць Букера, каб пайсці разам куды-небудзь выпіць піва і вяртацца дадому. Гэта быў сквер у цэнтры горада. Вакол шмат народу, асабліва жанчын. Прастытуцыя ў Амерыцы наогул забаронена, аднак нават у такім горадзе, як Маршалтаўн, можна сустрэць не толькі жанчын з зазыўнымі агеньчыкамі ў вачах, але і, кажуць, пры жаданні, патрапіць у публічны дом. Як бы патаемны. Аднак пра гэта прускавец не думаў. Няёмка было перад той, якую аддзяляў ад яго толькі акіян, але якая была заўсёды побач.
Вярнуўся, нарэшце, Букер. Аднак ісці ў салун,
Гэта быў звычайны сапун з півам, віскі і бутэрбродамі. У выхадныя і вечарамі тут збіраліся навакольныя фермеры. І цяпер было поўна народу. Некаторыя з прысутных, калі Лявонка з Букерам увайшлі ў салун, дэманстратыўна пакінулі памяшканне, але прускавец не надаў гэтаму значэння.
— Што будзем піць? — паглядзеў на яго буфетчык, кінуўшы позірк і на негра, які стаяў трохі ззаду.
Лявонка загледзеўся на буфет, застаўлены бутэлькамі рознай формы з каляровымі этыкеткамі.
— Два віскі.
— Бербон-віскі? — удакладніў буфетчык.
Лявонка кіўнуў галавой:
— Бербон-віскі і піва.
Буфетчык разліў па шклянках бербон-віскі, дабавіў туды імбірнага піва, падсунуў бліжэй да кліента і паклаў на прылавак два сандвічы з сырам. Лявонка расплаціўся і са шклянкамі ў руках накіраваўся да аднаго са столікаў, што стаяў ля сцяны. Букер прынёс сандвічы і два куфлі піва. Чокнуліся шклянкамі, адпілі па палавіне, закусілі сандвічамі. Няблага…
Лявонка азірнуўся. Ля стойкі круціліся дзве жанчыны ў стракатых сукенках. Апроч густой касметыкі і распусты, на іх тварыках нічога нельга было ўгледзець. За столікамі ля супрацьлеглай сцяны гаманіла кампанія нейкіх страката апранутых мужчын у ссунутых на патыліцу капелюшах. Сярод іх — прускавец заўважыў — быў і жаніх Анет — Пітэр. На шыі ў яго была павязана зялёная ў белы гарошак хусцінка. Яны з важным выглядам сядзелі вакол стала, пілі і закусвалі, пры гэтым ігралі ў карты і шумна гаманілі, час ад часу аклікаючы буфетчыка, і той падносіў ім яшчэ нешта з яды і пітва. Лявонка не звяртаў на іх увагі, як бы прыслухоўваючыся да сябе, адчуваючы, як алкаголь пранікае ў жылы, узнімае настрой. Пасля віскі яны з Букерам прыступілі да піва. Негр некалькімі магутнымі глыткамі за адзін раз асушыў увесь куфель. Прускавец ажно раскрыў рот ад здзіўлення. Такога ён яшчэ не бачыў. Дамовіліся ўзяць яшчэ па куфлі.
— Гаспадар, два піва! — гукнуў пасмялелы Лявонка ў бок буфета, як гэта рабілі людзі за суседнім столікам.
— Гэй ты, грынэр! — пачулася адтуль.
Прускавец не адразу зразумеў што гэта магло адносіцца да яго, але адзін з тых бамбізаў, што сядзелі за суседнім столікам, аддзяліўся ад кампаніі і падышоў да яго. Ён быў у нейкім рудым капелюшы з выгнутымі палямі і цёмна-чырвонай кашулі ў вялікую клетку. На поясе целяпалася кабура. Ад яго добра-такі патыхала джынам. Кінулася ў вочы зняважлівая складка ля губ.
— Твой брат? — ён кіўнуў на Букера, які сядзеў, угнуўшы галаву.
Пытанне было з тых, якія здаўна называюць рытарычнымі. Лявонка адчуў нядобрае.
— Гэта яшчэ невядома, чаму яны ўвесь час разам, можа, яны таго… — данеслася з-за суседняга століка. Там зарагаталі.
Прускавец прамаўчаў, нічога не адказаў. Іх было больш, і яны былі мацней. Па спіне прабег непрыемны халадок. Калі што-якое — за яго няма каму заступіцца. Хіба што Букер.
Чалавек у рудым капелюшы стаяў, п'яна пахістваючыся, ля іх століка, як бы чакаў адказу, потым тупа паглядзеў на Букера. Той яшчэ больш угнуўся.