Зацюканы апостал

Макаёнак Андрэй

Сястрычка! Глядзі!

Дачка. Мне нецікава. Не буду глядзець.

Малы напампоўвае. Ён ужо спацеў. А перад намі — адна з «жамчужын» цывілізацыі: надзімная гумавая жанчына без ніякай маскіроўкі — галыш. Малы вымае шланг насоса. «Жанчына» зашыпела. Малы затыкае адтуліну, праз якую напампоўваў паветра.

Сын. Не шыпі! Ты яшчэ мне не жонка! (Ставіць ляльку на ногі.) Во ты якая! Сястра! Агляніся ў гневе! (Разглядае ляльку.) Як жа вас завуць,

мілэдзі? Эсфір? Сястрычка! Між іншым, усіх жанчын надуваюць. I хто іх толькі не надувае. Дома — дзеці і муж. На службе — падначаленыя. Настаўніц — вучні. Прадаўшчыц — пакупнікі. А ты хто? Што ўсміхаешся? Табе весела? Дурната!

Дачка (крадком павярнулася, глянула. Здзівілася). Як табе не сорамна?

Сын. Мне? А чаму мне, а не дарослым? Яе не я зрабіў.

Дачка (скрозь зубы). Ну, што гэта такое? Як гэта можна? Што гэта, што гэта, што гэта???

Сын (сур’ёзна, не па гадах сур’ёзна). Гэта? Цацка на забаву дарослым.

Дачка. Як ім не брыдка? Як ім не сорам?!

Сын. Чаго ж ім саромецца, калі ў самой Бібліі запісана ім апраўданне.

Дачка. У Бібліі сказана: «Не открывай наготы!»

Сын. А ў другім месцы сказана: «И нашёл я, что горче смерти — женщина, потому что она — сеть, и сердце её — силки, и руки её — оковы; добрый перед богом спасается от неё, а грешннк будет уловлен ею».

Дачка. Брацік! Ты мяне крыўдзіш!

Сын. Я? Я цябе ніколі не пакрыўджу. А вось другія… Падрыхтуйся, сястрычка! Запасайся цярплівасцю. Наперадзе ў цябе многа выпрабаванняў. Жыццё будзе табе прыносіць і гэта (дае ляльцы аплявуху), і гэта (шкуматае, піхае, заціскае пад пахай, цягае, пінае, згінае), і гэта, і гэта… I ты будзеш мірыцца, цярпець. Цябе ветліва будуць запрашаць на танцы, каб і тут прынізіць цябе… тваю асобу. Во так! Модна! Сучасна!

Малы пачынае танцаваць з лялькай, парадзіруючы твісты, рок–н–ролы, падкрэсліваючы, утрыруючы іх пошласць.

Дачка (крычыць). Брацік! Даволі! Перастань! Хо–опі–іць!!

Малы вышморгвае затычку і выпускае з лялькі дух.

Заслона

Дзея другая

Карціна трэцяя

Той жа пакой. Той жа стэлаж. Толькі на кніжных паліцах дзе–нідзе павыманы кнігі. Гэта малы вымаў кнігі сваім блізкім. Пад столлю падвешаны самалёцікі самых разнастайных марак і канструкцый: бамбардзіроўшчыкі і знішчальнікі, транспартныя і перахватчыкі, нават верталёты. Самалёцікі малы прыстроіў на дроціках так, што ў любы момант можна спусціць на брыючым палёце над сталом, за якім будзе сядзець патэнцыяльны «праціўнік». Ствараецца поўнае ўражанне, што самалёт пікіруе. Калі малы захоча, яго самалёты могуць бамбіць… каб застрашыць.

Ён часта карыстаецца гэтай сілай.

Малы зараз заклапочаны, хмуры, ходзіць па пакоі ад сцяны да сцяны. На яго чале вялікая заклапочанасць, ну нібыта ўсе беды свету, увесь сум людскі, усе клопаты — на ім. Ён часам спыняецца, як

статуя — выліты Напалеон, — рукі скрыжаваў на грудзях. А то прысядзе — і зноў жа — не проста, а ў позе радэнаўскага «Мысліцеля». А бывае — спыніцца і пашле свой погляд у глыбіню стагоддзяў, а вось якіх, — будучых ці мінулых — няясна пакуль што.

Сястрычка яго з нейкай напружанай цікаўнасцю назірае за ім, не адводзячы вачэй.

Дачка. Што здарылася, малыш?

Сын. Адчапіся.

Дачка. Ты нейкі сам не свой.

Сын. Адчапіся, я сказаў!

Дачка. Бяда якая, ці што?

Сын. Горш.

Дачка. А што такое? Што?

Сын. Не знаю. Сябе не знаю.

Дачка. Сябе? Ты ніколі такім не быў. Што цябе мучае?

Сын. Сумненні.

Дачка. Што–о?

Сын. У цябе былі калі–небудзь сумненні? Ты ведала іх?

Дачка. Сумненні? Не–е–е. Не ведала. Якія сумненні?

Сын (наважыўся растлумачыць). Што я ведаю? Што? Я знаю — што я ведаю. А што ўмею? Што сумею? Не знаю. Я знаю, чаго хачу. Але не знаю, ці змагу я. А як праверыць? Як прайсці выпрабаванне? А? Ці годны я? Ці адпавядаю я той ролі, якую выбраў сабе? Як узяць пробу?

Дачка. Што праверыць? Якое выпрабаванне? Якая проба?

Сын. Я паставіў перад сабой вялікую задачу: стаць на чале дзяржавы, стаць правадыром нацыі, стаць цэзарам, папам рымскім ці Ісусам другім… Для гэтага ў мяне веды ёсць, чужога вопыту хопіць. (Паказаў на кнігі) А ці ёсць у мяне патрэбныя рысы характару? Ці хопіць іх у мяне? Асабістыя якасці характару…

Дачка. Якія? Можа, я табе скажу — ёсць ці няма.

Сын. Не ты… Я сам павінен выявіць іх у сябе… А калі няма — вырасціць іх, выхаваць, выпеставаць.

Дачка. А якія якасці характару трэба? Для тваёй ролі — цэзара?

Сын. Сучасны цэзар павінен умець быць абаяльным, каб выклікаць пачуцці прыязнасці ва ўсіх, хто хоць раз пабачыцца з ім. Павінен умець прыкідвацца праўдзівым, калі нахабна хлусіць, прыкідвацца чэсным, калі беспардонна ашуквае, шчырым, будучы фальшывым, цвёрдым і ўпэўненым, нават калі грызуць сумненні, прыкідвацца добрым і ласкавым, падпісваючы смяротны прыгавор. Пачаўшы вайну, трэба ўмець пераканаць людзей, што вядзецца яна ў інтарэсах міру, а гарады бамбяць — дзеля іх абароны. Я павінен навучыцца памірыць заклятых ворагаў і ўмець пасварыць закадычных сяброў; павінен умець выкарыстоўваць для сябе і высакародны чалавечы парыў і такую чалавечую загану, як зайздрасць. Для веруючых я павінен быць апосталам, а атэісты хай спадзяюцца, што я — бязбожнік. Я павінен сумець пераканаць людзей рабіць тое, што мне трэба, але каб ім здавалася, нібыта яны самі таго хочуць, а я толькі разумею іх патрэбы. Я павінен умець пераканаць бацьку пайсці супроць сына, а дачку — сведчыць супроць маці, калі мне гэта спатрэбіцца. Я павінен умець узбунтаваць, уздыбіць натоўп, давесці да экстазу, да барыкад. Але я павінен умець і ўціхамірыць раз’юшаны натоўп, калі бунт прынёс ужо ўсё, што мне трэба было. Я павінен умець быць літасцівым і міласэрным да заклятага ворага, каб усыпіць яго пільнасць і быць бязлітасным да роднага брата, бацькі, нават маці, калі заўважу змову, каварства і здраду. Я павінен умець, не раздумваючы, бязлітасна: халаднакроўна прыбіраць з маёй дарогі супернікаў.