Змагарныя дарогi
Шрифт:
– Бачыш, дрэнi, ледзь нас не накрылi.
– I як то яны падпаўзьлi зусiм так незаўважанымi.
– Добра сталася, што наш патруль у той час выйшаў.
– I яшчэ як добра.
Ня было найменшых сумлеваў, што калi-б патруль выйшаў на пару хвiлiн пазьней... але тады зусiм ня выйшаў-бы. Два панцырфаўсты замянiлi-б хату ў вялiкае полымя. Iм дапамаглi-б гранаты. Калi-б немцы заатакавалi згодна з плянам - можна было надвое варажыць, цi ўратаваўся-б хто з ПАП.
Два днi пасьля зь нямецкага боку прыйшлi два жаўнеры. У палон зьявiлiся самахоць, бачачы бессэнсоўнасьць безнадзейнага змаганьня. Ад iх палякi даведалiся, што дваццацiасабовы патруль, заданьнем якога было зьнiшчэньне ПАП, зь вялiкiм перапалохам уцёк з-пад граду агню. Было трое параненых. Камандзер яго,
IX
На працягу сакавiка й пачатку красавiка хаўрусьнiцкiя адзьдзелы папаўнялiся рэзэрвамi людзей i матэрыялаў. Асфальты гладкiх дарог угiналiся пад цяжарам шматтонных вазоў, калечылiся гусенiцамi танкаў. Зьявiлiся дадатковыя сотнi цяжкiх i лёгкiх гарматаў, танкаў, кулямётаў, амунiцыi, тысячы новых людзей. Ярка-зялёныя галiнкi садоў хавалi замаскаваныя даўгiя й тоўстыя жаролы артылерыi, што неўзабаве агнём i жалезам мела зьмянiць карту Апенiнскага паўабтоку.
Калёны ангельскiх танкiстаў пры дарозе спынялi свае "чэрчылi" й "кромвелi", каб не праваронiць "ты тайм" (гарбатны перапынак). Вайна цi мiр, а жыхар Ёркшыра цi Ланкашыра трымаўся сваiх звычак i традыцыяў. Вылазiў зь пяцiдзесяцiтонных стальных пудзiлаў, распальваў польны прымус i спажываў гарбату з малаком i бiсквiтамi. Цяпер-жа й перашкодаў ня было: двухкрылыя машыны маршала Гэрынга з недахопу палiва ржавелi на паўзьнiшчаных лётнiшчах, а хаўрусьнiцкая авiяцыя была поўным гаспадаром неба.
Сямнаццаты батальён шостай Львоўскай брыгады сабраўся ў вялiкiм тэатры места Фаэнцы. Камандзер батальёну гаварыў аб дысцыплiне, п'янстве, вэнэрычных хваробах, карным кодэксе. Гаварыў аб неабходнай жаўнерскай маралi, аб тым, што Андэрсаў корпус стаiць напярэдаднi апошняга бою. Хутка мае распачацца наступ, што выкiне гiтлераўцаў з паўдзённага боку Альпаў. Камандзер гаварыў, што ў немцаў, паводле здабытых разьведкамi вестак, бракавала алiвы да гарматаў, палiва, харчоў, медычных прыпасаў, амунiцыi, транспарту, людзей. Камандзер запэўнiваў, што дарога ад Сэньё да Балёнii будзе шмат лягчэйшай, чымся тая, якой прыйшлi яны на поўнач ад падножжа iтальянскага бота. Жаўнеры слухалi й напаўнялi вялiкую тэатральную залу густым блакiтным дымам сотняў цыгарэтаў. Што-ж iм? Так цi iнакш пачатае давядзецца скончыць. Хоць Сталiнавы янычары ўжо панавалi ў Варшаве й Кракаве, хоць колiшняя мэта - вольная й незалежная Польшча - даўно пахаваная была ў кучы ялцiнскiх папераў, хоць зьнiклi й спапялiлiся тысячы надзеяў, дарма страчаны дзесяткi тысячаў маладых жыцьцяў пачатае трэба скончыць.
На гэнай зборцы Сымон не дашукаўся сваiх найблiжэйшых сяброў - Кастуся Дзежкi й Вiктара Караткевiча. Згодна ранейшага загаду, паехалi яны на кароткатэрмiновыя курсы дзесь у паўдзённую Iталiю. Туды-ж накiраваўся й Аляксандр Лабун. Сымонава пасьпяховая здача экзаменаў у Сан-Базыльё спрычынiлася, мусiць, да таго, што быў пакiнуты на фронце. Апошнiмi днямi прыдзелены быў да трэцяга зьвязу свае роты, дзе зь менскiх сяброў знайшоў Ялонскага й Ялушэвiча. Было крышку весялей - усё-ж час ад часу колькiмi роднымi словамi з другiмi перакiнуцца можна будзе.
Спарыш атрымаў "п'ят" i двух амунiцыйных на помач. "П'ятам" называлася кароткая, на мэтр даўжынi, супрацьтанкавая стрэльба. Дакладней кажучы, цяжка было назваць яе стрэльбай. Трэцюю частку даўжынi складаў паўадкрыты кодаўб, куды заладоўвалася шасьцiфунтавая бомба. У даўгi й вузкi нос бомбы ўкладаўся запальнiк, i яна тады называлася завостранай, а сама аперацыя - вастрэньнем бомбы. Другой часткай "п'ята" была даўгаватая, мо на сантымэтраў дзесяць у дыямэтры труба, закончаная паўкруглым прыкладам. У сярэдзiне мэталёвай трубы была доўгая й тоўстая пружына, якая пры нацiску курка пускала ў рух адбой, што дэтанаваў капсуль таўставатага патрона ў хвасьце бомбы. З "п'ята", пастаўленага на кароткай ножцы, стралялi лежачы. Меў максiмальны засяг на сто дваццаць мэтраў, але толькi на дзевяноста мэтраў стралец мог мець шансы трапiць у мэту. Пры выстрале прыклад "п'ята" з вялiкай сiлаю таўхаў у плячо, а паўадкрыты кодаўб, у якiм ладаваўся снарад, зусiм не заглушаў дэтанацыi патрону, пры дапамозе якога ладунак зь вялiкiм цiскам выкiдаўся да мэты.
Неяк у адзiн дзень, пры баявых практыкаваньнях з п'ятам" недалёка ад франтавой лiнii, Сымон выстралiў дваццаць адзiн снарад. Пасьля гэтага, асаблiва-ж пасьля начнога адпачынку, надта разбалелася правае плячо. Ня мог бяз болю паварушыць рукой, а ў вушах шумела й зьвiнела цэлыя наступныя тры днi. Адылi й да гэтага трэба было прывыкаць.
"П'ят" важыў звыш трыццацi фунтаў. На час акцыi прыдзялiлi Сымону двух амунiцыйных. Кожны зь iх меў насiць па шэсьць снарадаў. Ляжалi яны па тры штукi ў кантэйнеры, што меў палатняны пасак дзеля перавескi цераз плячо. Калiсьцi ў трыццатай дывiзii на эльзаскiм фронце вартаваў Сымон у акопах з нямецкiмi панцырфаўстамi, цяпер-жа быў таксама супрацьтанкавым стралком з ангельскiм "п'ятам". Паўставала адно пытаньне, цi будзе ў што страляць, цi мелi немцы на фронце танкi, а калi мелi, дык цi было палiва й алiва для iхняга ўжытку? Сымон пацяшаў сябе, што неабавязкова страляць у танкi; ня толькi можна, але, пэўна-ж, i трэба будзе зьнiшчаць кулямётныя гнёзды ў бункерах, акопах цi мурах. Для гэтага ж "п'ят" надаваўся зусiм ня горш, чымся для лiквiдацыi панцырнай зброi.
НАСТУП МIЖ ЦЬВIТУЧЫХ САДОЎ
I
Цудоўны сонечны вясеньнi дзень 9 красавiка 1945-га году запачаткаваў апошнi разьдзел хаўрусьнiцкай ваеннай кампанii ў Iталii. Неўзабаве пасьля абеду блакiтнае бясхмарнае неба загрымела тысячамi цяжкiх ангельскiх i амэрыканскiх бамбавiкоў. Яны плылi на поўнач, каб зьнiшчыць пульс жыцьця ворага: пусьцiць з агнём ваенныя склады, чыгуначныя станцыi, раськiдаць i спапялiць канцэнтрацыйныя пункты армiй фон Кэсэльрынга...
У праменьнях мякка-цёплага й вясёлага вясеньняга сонца зьзялi смертаносныя магутныя птушкi, напаўняючы жыцьцядайнае неба злавесным рэхам маторных грымотаў. Iх былi сотнi, а мо тысячы. Плылi роўненька й паволi. Здавалася, што нiякая сiла ня здольная зьмянiць iхняга курсу, перашкодзiць цi не апошняму ўжо падарожжу туды, дзе пасеюць сьмерць i руiны. Сымон нiколi ў сваiм жыцьцi ня бачыў столькi самалётаў. Помнiў нямецкi наступ на ўсход. Тады таксама немцы амаль закрывалi неба. Але зь цяперашнiм ня было параўнаньня. Здавалася, што ўся плошча неба была занятая, кожная вышыня над зямлёю раўла тысячамi матораў.
З жаролаў дзесяткаў тысяч гарматаў ад Генуйскай затокi да Адрыятычнага мора артылерысты здымалi маскаваньнi й ахоўныя чахлы. А трэцяй гадзiне прыйшоў сiгнал, i хвалiстая стужка хаўруснiцкай лiнii пачала шпурляць стальлю й полымем на поўнач. Крышылiся аслабленыя нямецкiя ўмацаваньнi, пражылася зямля, й ападалi ў магутным дрыжэньнi кволыя пялёсткi кветак у цьвiтучых садах. Дбайлiвая й працавiтая пчолка, зьбiраючы мёд, губiла шлях у свае вульлi, слабы матылёк сьляпiўся пылам i дымам з разьдзiраных грудзей зямлi. Здавалася, што сатана раздзьмухаў усе вогненназьнiшчальныя моцы пекла.
Ёсьць нешта над меру магутнае й натхняючае ў гуле й грымотах тысячаў чародных гарматных залпаў. Трэба ўявiць, што стрэлы былi настолькi густымi й частымi, што ня было мiж iмi нiводнага, хаця-б найкарацейшага перапынку. Гул гэткi ўлiвае сiлу й падымае з пасьцеляў фiзычна аслабленых i вычарпаных старых жаўнераў, змушае iх да самых крайнiх натугаў, улiвае моц i дынамiчнасьць у змучаныя арганiзмы, дэмаралiзуе й паралiзуе тых, што бароняцца. Трэба мець сталёвую сiлу волi й жалезныя нэрвы, каб, апынуўшыся пад такiм лiўнем бомбаў i агню, ператрываць колькi гадзiнаў, захаваўшы спакой i здольнасьць супрацiву.
Зьвяз i рота, да якой прыдзелены быў Сымон, былi ўчора адклiканыя з фронту й знаходзiлiся ў адлегласьцi мо трох кiлямэтраў ад яго на хутары паблiзу вёскi Санта-Лючыя. Адсюль франтавая лiнiя ва ўсходнiм кiрунку вiдаць была на дзесяткi кiлямэтраў.
Цiкава было назiраць, як густая лавiна перамешанага з дымам сiнявата-шэрага пылу хутка расла, буйнела ўшыр i ўвышкi ды паволi пасоўвалася ў паўдзённым кiрунку. За пару гадзiн яна зусiм пакрыла паўночны небакрай, даплыла й густой павалокай апранула вёску Санта-Лючыя, замурзала, а пасьля амаль зусiм схавала сонца, што хiлiлася за грэбень Апэнiнаў.