Шрифт:
Пра гэта, відаць, можна было-б пісаць зьявамі, як у сцэнічных абразох, ці што…
Давялося мне зьведаць бальшыню беларускіх эміграцыйных асяродкаў, амаль тых прыказачных "куткоў выгнаньня"… Шмат суродзічаў прыгадваю з выгляду. Некаторых, што так ці накш цягнуць ці падпіхаюць цяжкі й скрыпучы воз беларускага вызвольнага змаганьня, ведаю бліжэй. Пра іх варта згадаць.
Макулінкі ў жыцьці, кроплі ў моры. Сваё, тое, што Беларусяй жыве, дыхае й для яе няспынна працуе. За межамі паняволенай і запрыгоненай бацькаўшчыны. Кроплі поўныя й сакавітыя. Людзі сьпелыя, якія ведаюць, што сьведама робяць. І ў сваей поўнай адданасьці
Сяргея Гутырчыка можна было-бы назваць чалавекам ізь бел-чырвона-белым сьцягам. Вэтэран Беларускай Самааховы, пазьней Беларускай Краёвай Абароны. Здаецца, што думаў удома й думаў тут, у Злучаных Штатах, найбольш жаўнерскімі катэгорыямі. Дзесьці пачынаючы зь пяцідзесятых гадоў групу Беларуска-Амэрыкамнскіх Вэтэранаў зь Ню Брансвіку й ваколіцаў пару разоў на год бачыце ізь сьцягамі — беларускім, амэрыканскім і вэтэранскім — на вуліцах гораду ў маршы. Звычайна гэта было на Дзень Памінак а іншы раз увосень, на Парадзе Сьцягоў. А пазьней пабудавалі помнік Беларускі Гэроям на могільіку ў Іст Брансвіку, і пачалі там-жа, заўсёды ізь сьцягамі, кажны год у дзень гэрояў ушаноўваць памяць паўшых у змаганьні за вольнасьць і незалежнасьць Бацькаўшчыны…
Ушаноўваючы традыцыі змаганьня беларускага народу за сваю вольнасьць і незалежнасьць, ды адзначаючы 25-я ўгодкі існаваньня беларускае вэтэранскае арганізацыі, губэрнатар штату Ню Джэрзі Вільям Т, Кагіл праклямаваў дзень 3-га сьнежня 1972 году Днём Беларуска-Амэрыканскіх Вэтэранаў у штаце Ню Джэрзі.
Можа для кантрасту, каб лепш прадставіць вам Сяргея Гутырчыка, дамо слова Сытому Язэпу. Вы не сустракалі такога? А вось ён перад намі, зірнеце на яго: вырас, як казалі дома, аж пад неба… Найбольш любіць дзьве дзейнасьці, ці, лепш сказаць, бязьдзейнасьці — жраньне й абломаўшчыну. Таму не зьдзіўляйцеся, што сьпераду жывот-мех, як туга напханая падушка. Аж сапе, як ідзе. Сыты Язэп жыве ў краіне вялікіх вольнасьцяў, таму і ўяўленьню свайму і языку дае вялікую волю. Ён усё ведае, ён поўны цынізму, ён думак і разважаньняў махляр. І вось ён:
— Гутырчык? Фэ! Падумаеш, гярой які! Што ён із гэтым сваім сьцягам тут выхадзіць? Патрыёт! Унь калі за Беларусь змагацца, дык чаму дома не астаўся й ні змагаецца! Хэ-хэ…
Чуючы такое, сьвярбіць рука. Але разважаеш сабе так: Бог побач добрага, сатварыў і благое. А Сыты Язэп, із дурной усьмешкай на тучным твары, далей заганяе кол:
— Што вы тутака такія, як ты й Гутырчык, Беларусь збудуеце?
Гэтаму, што "вырас аж пад неба" можа й няведама, што ніхто адзін вольнай Беларусі ня збудуе, але кожны павінен сваю долю ўлажыць.
І зьява ў Гутырчыкавай хаце — шасьціпакоевым "бангалоў" на ціхай, абсаджанай яварамі, вуліцы Самэрсэту. Ягоная гасьцінная, стрыманая й ветлівая жонка Літвінка ўсю ўвагу прысьвячае гасьцям і мужу. А Сяргей прынёс сьцяг Беларуска-Амэрыканскіх Вэтэранаў, разглядае яго як нейкую важную гістарычную рэліквію.
— Глянь, Кастусь, ужо маем чатыры істужкі — узнагароды ад Амэрыканскага Легіёну за нашы парадныя маршы. Мы-ж кажны год, і ня раз на год ходзім. І заўсёды побач вось гэтага, вэтэранскага, лунае й наш беларускі, бел-чырвона-белы сьцяг. І гонар нам ад чужых. Знеш, гэта як рэкляма, а Амэрыканцы-ж ня могуць безь яе. Значыцца ў гэтых нашых сьцягох ды ў нашых маршах жывець Беларусь.
Сяргей скупы на словы, ці, дакладней, не красамоўны. Слоў дарэмна не раськідае. У ягоных вачах гордасьць. І ўяўляеш сабе, што калі-б ты апынуўся ў цяжкім баі, хацелася-б мець побач Сяргея. Калі-б у цябе да кулямёта не хапіла амуніцыі, Сяргей выкапаў-бы яе спад зямлі, ды, падбадзёрваючы цябе, памог-бы, каб раўней ішла кулямётная істужка, каб ямчэй касіць агнём нікчэмнікаў… А ў выпадку няшчасьця, калі-б аслабеў ты ад ранаў, ён падзяліўся-б з табой сваёй крывёю.
Тыя з нас, што добра ведаюць эміграцыйную рэальнасьць, дзе шмат нашых людзей "стаіць на плошчы 25-га Сакавіка" ды зусім наперад ня рухаецца, добра цэняць такіх, як Сяргей. Нялёгка арганізаваць "вольных" Беларусаў. Колькі-ж нэрваў і намаганьняў трэба.
А вы зірніце на Сяргея й Беларуска-Амэрыканскіх Вэтэранаў. Яны ўжо гадамі носяць нашы сьцягі на вольнай зямлі Вашынгтона. Падчас Амэрыканскае Рэвалюцыі ў гэтых ваколіцах праславіўся вялікі Літвін Тадэвуш Касьцюшка, а цяпер гэнай самай, Касьцюшкавай зямлі нашчадкі прадаўжаюць свой марш да вольнасьці. І лунае бел-чырвона-белы сьцяг на вуліцах Ню Брансвіку. Каб жыла Беларусь!
У суме нашай агульнасй нацыянальна-вызвольнай працы можа гэта й няшмат. Ды нас-жа жахліва мала. І як хораша сябе адчуваеш, калі ведаеш, што нехта з году ў год амаль літаральна стаіць на варце, ды не зважаючы на ніякіх сытых язэпаў горда нясе наш сьцяг. І гэта на чужыне, якая ўжо для дзяцей ягоных, роднай маткай сталася. І дзеці ад бацькоў пераймаюць, багацейшымі самі робяцца й сваю бацькаўшчыну ўзбагацяць.
Параўнайце гэту групу нашых вэтэранаў, ды іхную на выгляд сьціплую працу із тымі гультаямі, што даўно "распакаваліся", ці хаця-б з тымі "працэнтамі лювэнскага капіталу", якім Бог куды больш даў, ды якія жывуць адно для сябе.
Гутырчык і Кажура, Стагановіч і Даніловіч, Субота і Дубяга, Машанскі і Напеін, і іншыя…
Яны з нашымі сьцягамі, дый ці толькі зь імі. Яны й цімала папрацавалі, каб трымалася беларуская вайсковая традыцыя ў вольным сьвеце сярод нашых суродзічаў, што прыйшлі з раськіданых гнёздаў. Безь яе, традыцыі, няма вольнага народу.
Схіляю перад вамі галаву, шаноўныя вэтэраны. Вялікая вам за працу пашана!
Увесь час майго трохтыднёвага побыту ў Аўстраліі дакучала сухая сьпякота. А ў тыя дні адбывалася сустрэча Беларусаў Аўстраліі і ў Беларускім Грамадзкім Доме, па сваіх разьмерах ня вельмі прасторным, было даволі цесна. Гарачыня дакучала і на дварэ. Навокал ніводнага дрэўца.
У куце я спасьцярог кніжны стол, ля якога было куды больш вольнага месца, чымся каля буфэту з напіткамі й закусяй. Я накіраваўся туды. Із сабой, памятаю, меў невялікую валізку з кніжкамі, між якіх быў і нядаўна выданы царкоўны "Службоўнік". Я быў перакананы, што бальшыня прысутных суродзічаў калі й чула пра гэтую кнігу дык яе яшчэ ня бачыла. Вось чаму, доўга ня думаючы, я выняў з валізкі й палажыў на пярэднім краю стала некалькі штук "Службоўніка".
— Спадар Акукла, вы тут мне ці ня думаеце загаспадарыць? Ваш стол у Тароньце, а тут мой…
Побач мяне стаяў, із вымушаным сур'ёзным відам, Мікола Нікан. Заўсёды ветлівы, руплівы й надзвычайна ахвярны ў працы.
— Прабачце, спадар Нікан, я не хачу забіраць у вас бізнэсу, але…
— Ну, ну, глядзіце, — дакараў мяне з усьмешкай Нікан, — а то як не зараблю, дык голадам буду марыццца. А гэта ў вас што? "Службоўнік"? Пакіньце, я дагледжу.
Апроч сваей вялікай арганізацыйнай нагрузкі працы, Мікола Нікан вось ужо дзясяткі гадоў возіцца з кніжнымі сталамі, зьбіраше падпіску на пэрыёдыку, рассылае яе. Цяжкая і надта няўдзячная гэта праца, але дзякуючы такім выдатным людзям, як Мікола Нікан, расьце на эміграцыі беларуская літаратура й друкаваная пэрыёдыка.