Шрифт:
Валянцiн Акудовiч
Эгаiзм
Мне кажуць (сёньня я чую гэта з усiх бакоў), што Я - найвялiкшая каштоўнасьць. Большая за дзяржаву, нацыю, рэлiгiю i, магчыма, нават за самога пана Бога.
Ня ведаю, можа, якi iншы чалавек i зьяўляецца такой значнай цацай, толькi ня я. Я ня бачу асаблiвай цаны ў нейкай колькасьцi арганiкi, выдзеленай з агульнага кантэксту "жывога рэчыва" даўно набытымi нагавiцамi i зацыраваным швэдарам.
Я - гэта семдзесят кiло костак, тлушчу, цяглiц i вадкасьцi чырвонага колеру, зьмешчаных у колькi там квадратных мэтраў бляклай скуры. Дадайце сюды трошкi
А мне i згэтуль i адтуль: ты цэнтар сусьвету, апiрышча быцьця i, зусiм верагодна, ягоны сэнс.
Я торгаю вуха, ушчыкваю клуб i як той андэрсанаўскi хлопчык, толькi ня весела, а з сумам, пярэчу: "Чалавек голы".
Я ганарлiвы, як засьцянковы шляхцюк, але гэта ўжо занадта. Што, я сябе ня ведаю? Зь якой-такой ласкi - найвялiкшая каштоўнасьць, за што такая пашана?
Магчыма, iншых гэта не цiкавiць, а мяне дык надта: як раб божы стаўся самакаштоўнай цацай? Калi чалавек спрычынiўся да сэнсу быцьця, чаму ссунуў на сябе гэты сэнс?
А было нават так: "I паказаўшы рукою Сваёю на вучняў Сваiх сказаў: вось мацi Мая i браты Мае: бо хто будзе выконваць волю Айца Майго, Якi ёсьць у нябёсах, той Мне брат i сястра, i мацi".
Гэта нават больш за адмаўленьне ад сябе - адмаўленьне ад мацi дзеля прыналежнасьцi да iдэi.
Iдэя, сэнс i сутнасьць быцьця знаходзiлiся па-за асобай да той пары, пакуль ня ўзьнiкла пытаньне: цi вольны чалавек у сваiм зямным выбары, цi пан ён над сваiмi немудрагелiстымi ўчынкамi?
З гэтага пытаньня спакваля высьпеў гуманiзм.
Гуманiзм - гэта чалавек, вылуплены з-пад шкарупiны субстанцыi Бога.
Ува ўлоньнi гуманiзму канчаткова сфармаваўся эгаiзм.
Рэнэсанс, справакаваны iдэяй гуманiзму (цi наадварот?), паспрыяў разьняволеньню эгаiзму, надаў яму iмпульс для выяўленьня раней прытоенага патэнцыялу.
Сэнс чалавека - чалавек. Сам дзеля сябе, сабою цалкам i абсалютна завершаны. Найвялiкшая каштоўнасьць.
Наймагутную духоўную крызу не змаглi стрымаць нi контррэфармацыя XVI-XVII стагодзьдзяў, нi камунiзм XX. Зрэшты, чаму крыза?
Напэўна, ужо сёньня мы можам разглядаць гiсторыю чалавецтва як эвалюцыю эгаiзму. Ад iнстынкту самазахаваньня да пабытовага эгаiзму i далей праз гуманiзм да татальнай самадастатковасьцi.
Гуманiзм паступова выцiскае хрысьцiянства, як i ўсе iншыя не-эгаiстычныя канцэпцыi прысутнасьцi чалавека ў сьвеце. Апошняй яго ахвярай стаўся калектывiзм.
На зыходзе XX стагодзьдзя эгаiзм няўмольна датрушчвае тыя iдэi, якiя яшчэ месьцяцца па-за асобай. Чалавек перакулiў сьвет на сябе, i эгаiзм заняў мейсца пануючай духоўнай iдэi.
Ёсьць тое, што ёсьць, i калi эгаiзм перамог усе iншыя магчымасьцi быцьця, то, значыць, сапраўды няма ў прасторы i часе нiчога, што было б больш значным за чалавека. Значыць, i сапраўды няма нiчога больш важнага за гэтыя семдзесят кiло костак, тлушчу, цяглiц i вадкасьцi чырвонага колеру, зьмешчаных у колькi там мэтраў бляклай скуры.
Але, але... Рэч у тым, што асабiста я не хачу быць месьцiшчам абсалютнага сэнсу, бо ня бачу ў сабе, зь якога боку нi глядзеў, адпаведнага абсалюту зьместу. Больш таго, з кожным днём для мяне робiцца выразьнейшым разуменьне канчатковай бессэнсоўнасьцi асобнага чалавека, якая вынiкае зь яго неабавязковай прысутнасьцi ў жыцьцi.
Пакiнуўшы слоўныя мудрагельствы, сфармулюем гэта гранiчна проста, быў асабiста ты альбо цябе не было i нiколi ня будзе - усё адно. I таму ў сьветапоглядным сэнсе менш за ўсё мяне цiкавiць маё Я, а калi цiкаўнасьць усё ж узьнiкае, я адразу бачу, як з-пад яе покрыва вытыркаюцца рожкi эгаiзму.
Я - голы чалавек на скразьняках часу, i калi шукаць нешта вартае ў зьвязку з маёй асобай, то гэта ня я сам, а мой этнас ува мне.
Я - гэта колькi там тысяч год i колькi там соцень каленаў майго роду, i ўся мая каштоўнасьць - гэта каштоўнасьць скарбонкi, у якую ссыпаны скарб, набыты нястомнай працай на працягу невядома якога часу. I калi я прыходжу да высновы, што я ўсяго толькi месьцiшча, дзе мой этнас працягвае iснаваньне з усiмi сваiмi тысячагодзьдзямi i каленамi, то амаль мiжволi вымаўляю: мой бог мой этнас.
Пры ўсёй вiдавочнай дэкляратыўнасьцi гэтай тэзы, не абмiнем увагай i тое, што рытарычна аблегчаная фiгура хавае грувасткi падтэкст. Ён невымоўны, як i кожны падтэкст (трансцэндэнтны Бог - гэта таксама падтэкст iснага)...
Мой бог, у адрозьненьне ад трансцэндэнтнага, мае iнфарматыўны абрыс i лёгiку быцьця. Ён вынiк амаль паэтычнай мэтамарфозы. Рэальная гiсторыя этнасу ў пэрспэктыве часу ператвараецца ў iдэальную сутнасьць. У будучым рэалiстычнае мiнулае набывае iдэалiстычныя рысы. Падзея выкрышталiзоўваецца ў мiт i ў якасьцi мiту доўжыць сваё iснаваньне да верагоднамагчымай бясконцасьцi, вырастаючы зь першапачатковага драбка ў празрыста-важкую шматгранную друзу, кожная грань якой зiхацiць асобым сэнсам.
Мне любы мой бог сваёй дваiстасьцю, сваiм сымбiёзам рэальнага i iдэальнага, але я здагадваюся, што сапраўдныя вытокi маёй любасьцi ў iншым. Безь Яго я нiшто, камяк жывога рэчыва, адзiнае прызначэньне якога павялiчыць аб'ём бiясфэры на плянэце Зямля. А прыстаўшы да Яго, я сам раблюся iм.
Этнас - гэта я, памножаны на ўсю гiсторыю майго народа. Этнас - гэта мой адзiны прытулак пасьля сьмерцi, апошняя, хай сабе i даволi ўмоўная, надзея на несьмяротнасьць. Так я толькi памру, а калi ён зьнiкне, то зьнiкну i я.
Памерцi - гэта мая натуральная функцыя, усяго толькi драма майго асабiстага жыцьця. Зьнiкнуць - трагедыя.
Вось чаму мне страшэнна хочацца, каб мой этнас застаўся, бо тады застануся i я, як адна зь незьлiчоных прычынаў Яго.
Я спрычыняюся сваёй матэрыяльнай сутнасьцю да стварэньня яго iдэальнай iснасьцi i застаюся ў гэтай iснасьцi, як казюрка ў залатым бурштыне (прыгожае параўнаньне, але не дакладнае, бо застылае, нерухомае, не пульсуе).
Мяне вабiць магчымасьць тварыць творцу мяне. Трансцэндэнтны Бог статычны, ён дадзенасьць, завершаная i непахiсная ад пачатку да канца. А мой бог несупынны рух i памнажэньне ў часе i прасторы, ён тоесны працягласьцi аб'ектыўнай гiсторыi. Але гэта нiчога не тлумачыць у маiм выбары, i я павiнен сказаць, чаму мяне не задавальняе звыклы Бог. Тым болей, што тая безаблiчная вечнасьць, якую прапануе мне Этнас, значна саступае ў прывабнасьцi райскаму прытулку ягонага канкурэнта.