Хрыстос прызямліўся ў Гародні
Шрифт:
РАЗДЗЕЛ LІV СІНЕДРЫЁН
Я малю аб адным: малю цела сваё, якое знаходзіцца ва ўладзе катаў, зберагчы сілы і вытрымаць пакуты, прызначаныя яму, каб я быў у змозе крыкнуць на эшафоце: «Смерць уладарам! Смерць падманшчыкам! Смерць гандлярам верай! Хай жыве свабода!»
Адказ Альгіяці* суду
* Альгіяці — забойца міланскага тырана Сфорца (1478 г.).
І зноў ён стаяў у той самай вялікай суднай зале, дзе калісьці яго прымушалі быць Хрыстом. Тыя самыя былі гатычныя
Біскуп Камар чытаў абвінавачванне:
— «…імя госпада нашого собе прыпісаў і прыўлашчыў, і святую царкву ў зман увёў. І таму сей як бы Хрыстос як ложны прарок і спакушнік аддаецца суду царквы, імя якой як Хрыстос спаганіць хацеў».
— Прыпішы: «У еллінскае рассеянне хацеў ісці», — сказаў Лотр. — Народ гэта любіць, незразумелае.
«Ану іх да д'ябла. Не варта і слухаць. Адны морды вакол… Цікава, дзе зараз Анея, хто ўратаваўся? Толькі не думаць, што пасля суда зноў катаванні, яшчэ страшнейшыя, апошнія, што будуць вырываць агнём імёны ўсіх, каго ведаў у жыцці і каго тым самым мог «заразіць скажонымі, няправільнымі, памылковымі думкамі, якія — ад д'ябла». Ну не. Ужо гэтага задавальнення ён пастараецца ім не даць. Смяяцца трэба, здзекавацца, каб аж заходзіліся са злосці, каб год на дзесяць наблізіць кожнаму канец».
— Што скажаш, ілжэ-Хрыстос? — даляцеў да яго Лотраў голас.
Ён сказаў без усякага пафасу:
— А чаго казаць? Мог бы напомніць, як вы мяне ім зрабілі. Але глухі той, хто не хоча чуць. Бяспамятны той, хто хоча засудзіць. А вы ніколі нічога іншага і не хацелі. Абы давесці, насуперак праўдзе, што заўсёды маеце рацыю. І не за самазванства вы мяне судзіце, а за тое, што я, махляр, валацуга, шалбер, перастаў быць махляром, стаў тым, кім вы мяне зрабілі, кім баяліся мяне бачыць. Уваскрэсні зараз Бог, уваскрэсні той, з каго пачалася ваша справа, вы і з ім зрабілі б тое, што са мной. Нашто ўправіцелям і халуям, каб гаспадар вярнуўся ў дом? Яны ж рабуюць.
— Блюзнерыць! — залямантаваў раптам Жаба. — Чуеце! Ён зневажае Бога!
Магнат, завёўшы вочы, ірваў на сабе чугу. Камар таропка рыпеў пяром.
Папрасілі сведак. Першай увайшла жанчына пад чорным плашчом з капюшонам. Сэрца Братчыкава апусцілася. Ён пазнаў.
— Марына Крывіц, — сказаў Лотр, — адказвай, ці чула, як пахваляўся незвычайнасцю нараджэння?
Магдаліна маўчала. Братчык бачыў толькі вочы, якія глядзелі на яго праз шчыліну ў капюшоне з умольнасцю і тугой. Маўчала. І з кожным імгненнем усім членам найпадлейшага сінедрыёна рабілася непамысней і непамысней.
— Цікава, чаму гэта вы ўзялі яе сведкай і, усуперак свайму звычаю, не прыцягнулі да справы? — шэптам спытаў у Басяцкага Юстын.
— А вы што, хацелі б мець такога моцнага ворага, як Наваградскі ваявода? Дык вось, яна без некалькіх дзён ягоная жонка.
— Мартэла Хрыбтовіча? Ён што, аўдавеў?
— Чаму Мартэла? Радшы.
— А Мартэл?
— Выправіўся да продкаў.
— Як гэта так?
— А так, — усміхнуўся Басяцкі. — Паехаў піць да ворага «кубак прымірэння»,
— Чым?
— Ды «кубкам прымірэння» і праламалі.
— Славянская дыпламатыя, — сказаў Юстын.
Братчык бачыў вочы і разумеў, што яна і прыйсці сюды згадзілася, толькі каб паглядзець на яго. Сэрца ягонае шчымела. Шмат бы ён аддаў, каб яна не пакутавала па ім.
Маўчанне трывала. Лотр паўтарыў пытанне.
— Не, — рэзка сказала яна. Адвязалася, каб на яго глядзець.
— Ці крэсліў знакі і пентаграмы, што адпалохваюць д'ябла, на дзвярах тых месцаў, што з'яўляюцца ўлюбёным яго прытулкам, як: дамы тых, хто мудрагеліць, дамы паэтаў, што не пішуць псалмаў і од, могілкі самагубцаў, мячэці, сінагогі, разбойнічыя прытоны, хаты анатамаў і філосафаў…
— Цэрквы і касцёлы, — уставіў Хрыстос.
Ён хацеў даць зразумець Магдаліне, што ён ведае, які лёс яго чакае, мужна глядзіць яму ў вочы і не шкадуе ні аб чым.
— Зневажае Бога! — загарлаў Жаба.
— Ведаю адно, — сказала яна. — Змучылі вы цела маё і душу. Сілком штурхнулі да яго. А я менш за ўсё хацела б шкодзіць яму. А за мінулае прашу ў яго даравання.
«Божа, яна яшчэ хоча ўмацаваць маю мужнасць! Дарагая мая! Добрая! Бедная!»
— Крэсліў ці не?
— Не.
— Зразумела, — сказаў езуіт. — Ён сам сказаў: «Цэрквы». Ён, значыцца, не крэсліў на іхніх дзвярах знакаў, што адводзяць сатану. Пішы: «Царквы Божай ад сатаны не бараніў, пранікненню сатаны ў яе не перашкаджаў».
— А нашто? — спытаў Хрыстос. — Ён, сатана, даўно ўжо там. І калі ўжо ставіць знакі на царкоўных дзвярах, дык ставіць іх знутры. Каб не вырваўся сатана вонкі.
— Адказвай, жанчына, што ведаеш яшчэ? — спытаў Лотр. — Ці не бачыла на плячы гэтага сатанінскага адроддзя след кіпця, а на лапатцы — следу ад агнявой дзіды, якой скідвала яго ў пекла нябеснае воінства?
— Не.
— Што можаш сказаць пра яго?
Жанчына выпрасталася і ўздыхнула:
— Што? Хацелі слухаць? Дык слухайце.
Яна глядзела на яго:
— Ніколі, ніколі ў жыцці я не бачыла лепшага чалавека. Таму вы і судзіце яго. А на ягоным месцы стаяць бы вам. Усім вам… Братчык, слухай мяне і даруй. Я выходжу замуж. За гэтую тваю сілу на паскудным гэтым судзе я яшчэ больш кахаю і люблю цябе. Але я выходжу замуж. За моцнага чалавека. За таго, які дазволіць мне рабіць усё. Таму і выходжу. Я не магу вызваліць цябе ад пакуты і смерці, не магу даць сваёй цеплыні, ды яна і непатрэбная табе. Даруй. Але затое я магу даць тваёй душы на небе асалоду справядлівасці помсты. Яны яшчэ не ведаюць, якога яны ворага прыдбалі сабе. Апошняга. Запеклага. Таго, які ні на хвіліну, нават у сне, не забывае пра помсту.
Маўчанне.
— Памры спакойна, сэрца маё, святло душы маёй, лепшы на зямлі чалавек. Не жыць табе ў гэтым паршывым свеце. Добрым — не жыць.
— Гэта не вечна. — Даўкі яблык стаяў у Хрыстовым горле. — Дзякуй табе. Я люблю цябе.
І тут жанчына раптам упала. Нешта як падсекла ёй ногі.
— Даруй. Даруй. Даруй.
Яна папаўзла была на каленях. Два вартавыя падхапілі яе пад рукі, узнялі, павялі да дзвярэй. На парозе яна змаглася, выпрасталася:
— За гэтую хвіліну маёй слабасці яны заплацяць стакрот. Яны памруць, Братчык. Клянуся табе, Юрась. Памры спакойна.