Шрифт:
Му?аддима
Одамон дар тули ?азорсола?о ба намуди транс гипнози дохил мешуданд. Дар бисер фар?анг?о ва дин?о ин як шакли муло?иза ?исобида мешуд. ?одугарони Форс ва Йогаи ?индустон ?азорсола?о бо ма?сад?ои дини гипнозро амали мекарданд ва бо ?ар як ?аракати ангушти худ худро ба транси экстази меандохтанд. ниго?и наздикро ба нуги бинии худ ниго? доред; аен аст, ки барои ба ву?уд овардани падидаи месмеризм ба таъсири экзотерики лозим нест. ?адафи асосии ?амаи ин раванд?о ташаккул додани одати абстраксия е тамаркуз мебошад, ки дар он мавзуъ пурра ба як идея е зан?ири ?оя?о ?ар? мешавад, дар ?оле ки у аз ягон объект, ?адаф е амали дигар бехабар е бепарво аст. Аввалин сабти тасвири ?олати гипнозиро дар осори Авиценна, табиби форс, ки дар бораи "транс" дар соли 1027 навиштааст, пайдо кардан мумкин аст. Гипнози муосир дар охири асри 18 ба ву?уд омадааст ва ба шарофати Франс Месмер, табиби олмони, ки ?амчун падари "гипнози муосир"маъруф шудааст, маъмул гаштааст. Дар он ва?т гипноз ?амчун "месмеризм" маъруф буд, ки Ба Номи Месмер номгузори шуда буд. Вай чунин мешуморид, ки гипноз як навъ ?увваи мистики аст, ки аз гипнозер ба одами гипнози мегузарад, аммо назарияи у аз ?ониби муна??идон рад карда шуд, ки мегуянд, ки дар гипноз унсури ?одугари ву?уд надорад.
Назария?ои
Усул?ои гипнозии табобати синдроми асабонии руда ва менопауза бо далел?ои во?еи тасди? карда мешаванд. Истифодаи гипноз барои табобати мушкилоти дигар нати?а?ои омехта ба монанди тарки тамокукаши ба бор овард. Истифодаи гипноз ?амчун як шакли терапия барои бар?арорсози ва ?амгироии осеби барва?ти дар ?араени илми ба?сбарангез аст. Тад?и?от?о нишон меди?анд, ки гипнози инсон метавонад ба ташаккули хотира?ои бардуру? мусоидат кунад ва гипноз ба одамон кумак намекунад, ки во?еа?оро да?и?тар ба ед оранд.
Гипноз ?олати хоси ба хоб наздик будани инсон ва ?айвоноти сутунму?ра?ои оли мебошад, ки дар асоси он падида?ои боздоштани ?исм?ои олии ма?зи сар ?ойгиранд. То сол?ои 60-уми асри 19 тасаввурот дар бораи гипноз ба фарзия?ои спиритуалистии "флюид?ои" махсус е мав??ои магнити, ?араен?ои махсус, ки гуе аз ?ониби гипнотизер па?н карда мешуданд, асос ефтааст. Тасаввуроти мистики дар бораи гипноз бо кор?ои олимони рус (В. М.Бехтерев, О. О. Мочутковский, А. А. Токарский ва ?айра) ва фаронсави (Н. Бернгейм ва Ж. Шарко) вайрон карда шуд. Бо ном?ои ин олимон о?ози та?ияи илмии мушкилоти ?олат?ои гипнози ало?аманд аст. Он?о а?амияти терапевтии гипнозро муайян карданд ва инчунин на?ши махсуси пешни?одкуниро ?амчун усули истифодаи омили психологи барои ма?сад?ои табобати муайян карданд. Аммо дар падида?ои гипноз ?ануз бисер чиз?ои номаълум бо?и мондаанд. Аз ?умла, гипноз ва пешни?од хато омехта карда шуданд. Тарафдорони равияи психологи ?оло ?ам мав?еи ку?на ва нодурусти Бернгеймро идома меди?анд, ки "гипноз ву?уд надорад, тан?о пешни?од ву?уд дорад, пешни?од худ пешни?од аст". Дар ?амин ?ол, ?одиса?ои гипноз ва пешни?од гуногунанд: агар ?олати гипноз ба инсон ва ?айвонот хос бошад, пас ?ассосият ба пешни?оди шифо?и тан?о хусусияти фаъолияти олии асаби инсон аст. ?ониби физиологии пешни?од дар таълимоти И.П. Павлов дар бораи функсияи сигналии нимкураи калон, дар бораи ?амкории система?ои сигналии якум ва дуюм дар асаби оли, фаъолияти инсон шар? дода шудааст.
И. П. Павлов Ва шогирдонаш гипнозро дар озмоиш?ои ?айвонот ва мушо?ида?ои одамон дар клиника боди??ат омухта, асос?ои илмии падида?ои гипнозро пешни?од карданд, ки ба фа?миши умуми?абулшудаи субъективи-психологии ?олат?ои гипнози зарбаи ?атъи заданд. Асоси назариявии ин аллакай бо таълимоти И.М. Сеченов дар бораи боздошти марказии ма?зи сар аз ?исм?ои поении системаи асаб омода карда шудааст. Дар асоси ?олати гипнози, мувофи?и таълимоти И. П. Павлов, раванди боздоштан, ки дар шакли хоби ?исман корки, ки бо па?ншавии нобаробар ва нобаробар дар сат?и ?абати нимкураи калони ма?зи сар ба ву?уд меояд, ?ойгир аст. Ин ма?дудияти фазоии иррадиатсия ва шиддати раванди боздоштан фар?и асосии хоби гипнози аз хоби табии, му?аррари мебошад, ки дар он боздоштан тамоми ?абати ма?зи сарро фаро мегирад (ба ташаккулебии зери?абати поени низ поен меравад). Дар ин боздошти ?исман одатан оча?ои ало?идаи сут-бедоршави ну?та?ои посбони, тавре Ки Павлов он?оро меномид, ниго? дошта мешаванд, ки имконияти ало?аи байни гипнозшаванда ва гипнозкунандаро таъмин мекунанд. ?амин тари?, шахсе, ки дар ?олати гипноз ?арор дорад, гуе аз ?ама ангеза?ои беруна му?офизат карда шудааст, пешни?оди шифо?иро ?абул мекунад. И.П. Павлов маънои бузурги калимаро ?амчун омили шарти, ки барои инсон хос аст, ?удо кард. Вай ?айд кард, ки калимаи гипнотизер аз як тараф/ дар ма?зи сар тормози рехташударо ба ву?уд меорад, аз тарафи дигар хашмгиниро дар ?исми муайяни ?абати нимкураи ма?зи сар мутамарказ мекунад. ?амин тари?, таъсири ра?обатии ?амаи дигар ангеза?ои беруна истисно карда мешавад.
Рушди гипноз раванди динамики, ки аз якчанд мар?ила иборат аст, ки бо шиддати гуногун ва чу?урии боздоштан хос аст. Асоси аз он?о: фазаи муодилави, ки новобаста аз ?увваи ангезанда ?авоб?ои рефлектори аз руи шиддат баробар карда мешаванд; фазаи парадоксали ангеза?ои заиф таъсири ?ави ва фазаи ?ави таъсири сустро ба ву?уд меоранд; фазаи ультрапарадоксали, ки дар он та?иребии вокуниш?ои рефлектори ба амал меояд таъсири мусбат аз ?ониби ангезаи манфии тормози ба ву?уд меояд, дар ?оле ки таъсири тормози аз ?ониби ангезаи мусбат ба ву?уд меояд. ?олати гипноз метавонад зери таъсири омил?ои мухталифе, ки ба системаи асаб таъсир мерасонанд, ба амал ояд. Гипноз ?ам аз таъсири нога?онии ангезандаи аз ?ад зиеди ?увваи беруна ва ?ам аз таъсири ангеза?ои хеле заиф ва якранги шунавои, бинои ва тактили ба ву?уд меояд. Аксар ва?т ?олати тормози ма?з бо таъсири чунин ангеза?ои заиф ва якранг инкишоф меебад. ?одиса?ои гипнозро дар инсон инчунин бо пешни?оди калимавии тасаввуроте, ки ?олати хоболудро ба ед меорад, ба ву?уд овардан мумкин аст. Аз руи зу?уроти беруна дар гипноз се мар?иларо ?удо кардан мумкин аст: якум хоболуди( инсон ба ороми ниез дорад ,вазнинии ?айриоддии бадан, кушодани чашмонаш душвор аст); дуюм гипотаксия (хоби сабук), ки дар он каталепсияи шадид (?олати чандирии муми, ва?те ки ба аъзои бадан ?ар гуна мав?еъ додан мумкин аст) ?айд карда мешавад, инсон ?обилияти хотираи та?риба?оро аз даст намеди?ад ва пешни?оди дар ин ?олат ба амал омада амали худро дар ?олати постгипнотики низ ошкор мекунад; мар?илаи сеюм сомнамбулизм е гипнози ами? аст, ки дар он гипнозшаванда аз ягон таассуроти ра?обатпазир пурра му?офизат карда мешавад ва тан?о бо гипнозер тамос мегирад; дар ин ?олат, пас аз бедор шудан, шахс одатан ?е? чизеро дар хотир надорад, ки ?ангоми хоби гипнози бо у руй дода буд. Дар мар?ила?ои аввали гипноз, ва?те ки дар инсон ва ?айвон тан?о чунин ?олати хоб ошкор карда мешавад, ташаккул ва муста?кам кардани ало?а?ои шартии нав имконпазир аст; дар мар?ила?ои ами?и гипноз раванд?ои му?аррар ва алалхусус муста?кам кардани ало?а?ои шартии нав хеле душвор мебошанд. ?амаи ин ?одиса?о, ки аз ?ониби фаъолияти олии асаб дар мар?ила?ои гипнози ошкор карда мешаванд, бо паст шудани ?ая?онбахшии ?у?айра?ои асаби ?абати нимкураи калони ма?зи сар ало?аманданд И.П. Павлов из?ор дошт, ки мо дар гипноз ва дар ?абати ма?зи сар о?анги мусбати пастшуда дар нати?аи ало?аи тормози радиатсиони дорем. Дар ?олати гипнози ами?, дар мар?илаи ба истило? сомнамбулизм, барои татби?и пешни?од шароити бе?тарин фаро?ам оварда мешавад. Дар ин мар?ила шумо метавонед ба бе?унбии комили инсон ноил шавед, шумо метавонед ба аъзоени худ ?ар гуна мав?еи ?айриодди, мав?еъ?ои гуногуни а?иберо ди?ед, ки гипнозшуда муддати тулони бе зу?уроти хастаги (?олати каталепсия ва кататония) ниго? медорад. Дар ?олати фазаи сомнамбулики баъзан та?йироти ами?и рафтори инсон ба ву?уд омада метавонад, ки дар имконияти ворид кардани галлюцинасия?о ва дигар та?йироти тасаввурот, инчунин амал?о ва амал?ое, ки ба синну соли пештара, ?атто ба кудакон мувофи?анд, зо?ир мешавад. Инчунин муайян карда шудааст, ки ба гипнозшуда та?риба?ои гуногун ворид кардан мумкин аст, ки боиси та?йиребии ?олати функсионалии баъзе система?ои узв-низм мешаванд, масалан, та?вият е суст кардани фаъолияти дил, та?йир додани функсия?ои мотори ва секретории ро?и меъда ва руда, баланд е паст кардани ми?дори шакар, липоид?о ва хлорид?о дар хун ва ?айра.?одиса?ои сомнамбулизм бо нобаробарии па?ншавии боздоштани ?абати нимкураи калони ма?зи сар вобаста аст. Дар ин ?олат, фар?ияти функсионалии байни минта?а?ои раванд?ои хашмгинкунанда ва тормози ба тавре ташаккул меебад, ки баъзе ташаккул?ои ма?зи сар пурра бо тормоз фаро гирифта шудаанд, баъзеи дигар тан?о ?исман боздошта шудаанд ва баъзеи дигар аз он комилан озод ва дар ?олати бедори ?арор доранд. ?ама падида?ои аксаран таъсирбахши гипнози инсон нати?аи ин е он та?симоти нимкура?ои калон ба ?исм?ои хоболуд ва бедоршуда мебошад. Гипноз дар шакли махсусан шадид метавонад бевосита ба хоб гузарад. Заифшавии ?олати хоб ва гузариш аз хоб ба бедори низ бо фаза?ои миенаи гипнотикии мувофи? ба таври мав?и сурат мегирад. ?одиса?ои гипнотики, махсусан дар шахсони гирифтори истерия, ки И.П. Павлов он?оро ?амеша дар мар?ила?ои гуногуни ?олати гипнотики ме?исобид, ба таври возе? мушо?ида карда мешаванд. Аммо, бо назардошти афзоиши назарраси беморони истерики, муайян кардани гипноз бо истерия нодуруст аст, тавре Ки Ж.Шарко ва пайравонаш, ки гипнозро истерияи сунъи ме?исобиданд. Дар ма?сад?ои табобати инчунин усули пешни?од кардани бедори, ки аз ?ониби В.М. Бехтерев, Ю. В. Каннябих ва ?айра та?ия шудааст, бомуваффа?ият истифода мешавад. Омузиши ?олати функсионалии ?абати нимкураи калони ма?зи сар ?ангоми гипноз И. П. Павловро ба эътирофи на?ши биологии боздоштани гипнози оварда расонд Ва имконият дод, ки гипноз яке аз рефлекс?ои худму?офизаткунанда бошад, ки аслан барои системаи асаб физиологи му?офизаткунанда аст тадбир.
"Стигма?о, стигма?о (аз юнони stigma, stigmatos зарба, захм, до?, аломат) сурхшавии пуст, хунрези е захм?о, ки дар бадани баъзе одамони ами?и диндор дар ?ой?ое, ки Тиб?и афсонаи китоби му?аддас, Масе? дар салиб захм?ои тер то?и нав ва нохун?о дошт, пайдо мешаванд. Пайдоиши стигмат?о аз ?ониби калисо ?амчун муъ?иза ба назар мерасид ва барои барангехтани фанатизми дини истифода мешуд. Илми муосир муайян кардааст, ки дар асоси стигматизатсия майли зиед ба худтаъсир ва ?ассосияти дарднок, ки ба беморони истерия хос аст, ?ойгир аст. ?олат?ои та?йиребии пусти пуст та?ти таъсири таъсиррасони ва худтаъминкуни (сухтани пин?они, захми пин?они ва ?айра) дар тиб маълум аст ва бо он шар? дода мешавад, ки ?ар як ?исми бадан тавассути гузариш?ои асаб тавассути ма?зи сар ва подкорка бо ?абати ма?зи сар пайваст аст. Дар шароити муайян та?йирот дар ?олати му?аррарии системаи асаб метавонад ба вайроншавии раванд?ои мубодилаи модда?о дар бофта?о, ки дар сурхшави е илти?оби пуст ва дигар аномалия?о ифода меебанд, оварда расонад. Ин механизм дар асоси стигмат?о низ ?ойгир аст (Тихомиров А.Е. пайдоиши калима?о ва аломат?о. Илм дар бораи хурофот, "Ridero", Екатеринбург, 2017, са?.138139).
Гипноз дар баъзе ?олат?о, ба монанди хоб, ба бар?ароршави, бе?тар шудани фаъолияти асаб мусоидат мекунад. Дар нати?аи ?олати куто?муддати гипнози фаъолияти ?абати ма?зи сар бе?тар мешавад, раванд?ои ассотсиатсиони осон мешаванд, функсия?ои ди??ат, хотира баланд мешаванд. Тормози гипнози ба бар?арорсозии раванд?ои ?аетан му?им дар бофта?о ва система?ои бадан мусоидат мекунад, ?обилияти кории мушак?ои хасташударо сан?ида мебарорад. Та?лили муфассали зу?уроти гипноз имкон дод, ки бори аввал зу?уроти ?аблан муаммоии ?олат?ои гипнози илман асоснок карда шаванд. Ошкор кардани мар?ила?ои гипноз ба фа?мидан ва табобати о?илонаи ихтилоли хоб, ки аксар ва?т дар бемори?ои гуногуни пас аз бемори мушо?ида мешавад, мусоидат кард. Таълимоти Павлов дар бораи хоб ва гипноз инчунин барои фа?миши дурусти ихтилоли ами?и фаъолияти олии асаб дар бемори?ои асаб ва равони заминаи илми фаро?ам меорад ва дар ефтани усул?ои самараноки табобати он?о кумак мекунад.
Гипноз метавонад дар табобати бемори?ои асосан функсионалии асаб бе осеб?ои органики дар системаи марказии асаб бо нати?аи мусбат истифода шавад. Ба он?о шароити васвоси, истерия ва ?айра дохил мешаванд. гипноз дар табобати майзадаги ва нашъаманди бомуваффа?ият истифода мешавад. Гипноз ?ангоми психоз?о, хусусан бо девонаги, инчунин ?ангоми мав?удияти майл ба гипноз, ки хусусияти патологи пайдо мекунад, зидди нишон дода шудааст. Пешни?оди гипнози дар амалияи акушери бо ма?сади рафъи дарди таваллуд, инчунин дар ?арро?и ва стоматология васеъ истифода мешавад. ?олат?ои мусоиди табобати баъзе бемори?ои пуст бо ерии пешни?оди гипнозии мувофи? тасвир карда шудаанд.
Усули гузаронидани гипноз бо ма?сад?ои табобати хеле гуногун аст. Бисери?о аз пасс?ое, ки дар наздикии че?раи гипнозшаванда гузаронида мешаванд, е аз латту куби сабуки че?ра ва бадан истифода мебаранд. Усули дигар ин аст, ки объекти дурахшонро бо чашми худ муддати дароз муста?кам кунед. Усули асоси бояд ба таври шифо?и пешни?од кардани тасаввурот дар бораи хоболудии инкишофебанда ?исобида шавад. Дар ин усул беморро бо овози ором, ?амвор ва якранг бовар кунонанд, ки у хоб меравад, уро ба хоб мекашад, хоб меравад.
Аз таърихи гипноз
Калима?ои гипноз ва гипноз ?арду аз истило?и нейрогипноз (хоби асаб) сарчашма мегиранд, ки ?амаи Он?оро Этьен Феликс Д'энен де Кювилье дар сол?ои 1820 ихтироъ кардааст. Истило?и гипноз аз юнони ?адим????? hypnos, спать ва суффикси-????-osis, е аз????? hypnooo, усыпл (асоси аорист hypnos-) ва суффикси-is сарчашма мегирад. Ин калима?о дар забони англиси аз ?ониби ?арро?и шотланди ?еймс Брейд (ки баъзан он?оро хато нисбат меди?анд) та?рибан соли 1841 маъмул карда шуданд. Брейд амалияи худро ба усули Та?иякардаи Франц Месмер ва пайравони У (ки онро "месмеризм" е "магнетизми ?айвонот" меномиданд) асос гузошт, аммо бо назарияи худ дар бораи он, ки чи гуна тартиб кор мекунад, фар? мекард. Дар Руссия дар ?адим гипнозро чары меномиданд ва одамони гипнотизатсияшударо очарованные е зачарованные меномиданд.