Круглы год. Хоку беларускiх паэтаў

Існуе безьліч паэтычных формаў, і кожным разам паэт выбірае адну-адзіную, каб менавіта ў яе пераліць уласныя пачуцьці. І можна ўявіць, як нячаста некалькі розных паэтаў абіраюць падобную форму і працуюць у ёй. Для эўрапейцаў традыцыйна абранымі былі трыялеты, актавы, санэты, але ў дадзеным выпадку мы прадстаўляем зборнік хоку.

Хоку — трохрадкоўе, якое бярэ выток у японскім вершаскладаньні. Разам з рубаі і танка хоку — гэта прыклад усходняй вершаванай мініятуры. Хоку пісалі вялікія старажытныя японскія паэты Басё, Бусон, Іса. У ХХ ст. гэтай мініятураю захапляліся Сікі, Кёсі, Дакоцу… Папулярнасьць хоку

выйшла за межы Японіі, трохрадкоўі пішуцца ва ўсім сьвеце. Да прыкладу, выдатныя хоку па-гішпанску складаў знакаміты аргентынец Хорхе Луіс Борхес:

Вось мая рука, Што некалі кранала Твае валасы.

Зборнікі хоку выдавалі паэты ў Францыі і ў Эстоніі. Што тычыцца тутэйшых умоваў, дык кніга хоку беларускіх паэтаў была падрыхтаваная яшчэ ў 1986 годзе, але не знайшла выдаўца, бо ў БССР нават нязвыклая форма ўспрымалася як дысыдэнцтва.

Кожная кветка красуе ў свой час. Праца над зборнікам паціху працягвалася. У пэрыядычным друку зьяўляліся публікацыі хоку. Побач друкавалася шмат іншых трохрадкоўяў і мініятур, але яны або не вытрымлівалі кананічную колькасьць складоў (5-7-5), або ігнаравалі абавязковыя для хоку эстэтычныя патрабаваньні. А тэкст хоку мусіць адпавядаць шматлікім характарыстыкам. Некаторыя зь іх былі кананізаваныя яшчэ да ХVІІ ст… ЮГЭН — запаветная прыгажосьць, глыбіня, неспазнанасьць да канца, існасьць, нязьменнасьць… МАКОТО — ісьціна, праўда, сапраўдная справа, сапраўднае слова… АВАРЭ — зачараваньне, чароўнасьць… МОНО-НО АВАРЭ — чароўнасьць рэчаў…

Пазьней Мацуа Басё распрацаваў дадатковыя эстэтычныя каноны складаньня хоку. На яго думку, верш мусіў увасабляць наступнае: САТОРЫ — азарэньне, прасьветленасьць, духоўнае абуджэньне, раптоўнае адкрыцьцё ісьціны, яднаньне душы чалавека і прыроды, адсутнасьць рацыянальнага элемэнту ў творчым працэсе… САБІ — паціна, сьлед мінулага, заміраньне, пацямненьне, згасаньне, адзінота, самота, прасьветленая адзінотнасьць, адчужанасьць ад штодзённай мітусьні, затуханьне сьвядомасьці… КАРУМІ — лёгкасьць… ХОСОМІ — тонкасьць, ломкасьць, крохкасьць, суперажываньне, зьліцьцё са сьветам, расплываньне ў сьвеце… СІОРЫ — гнуткасьць, маркота, сум, спачуваньне… ФУЭКІ-РЮКО — нязьменная зьменлівасьць, адзінства руху і спакою, хамэлеоннасьць… ФУГА-НО МАКОТО — сапраўднасьць прыгажосьці…

У часы Басё, калі складалася кананічная форма хоку, існавала нязьменная зьмена прыроды, паступовае й непераадольнае кола пораў году, за вясною прыходзіла лета, і пазначэньне сэзонаў было гэтаксама абавязковым. Цяпер, напрыканцы ХХ ст. з вынаходніцтвам хуткасных апаратаў для перамяшчэньня можна зьмяняць асабіста для сябе чаргаваньне пораў года, памяняць марозную зіму на сьпякотнае лета і сустрэць Новы год не ў засьнежаным Менску, а ў сьпякотным Бангкоку. Іншы час, новая нязьменная зьменлівасьць — ФУЭКІ-РЮКО — чакае сваіх паэтаў і сваіх канонаў хоку.

А зборнік з хоку беларускіх паэтаў — невялікі востраў у плыні сучасных нязьменных зьменаў.

Уладзімір Адамчык.

Рэкі, як людзі, сьпяшаюцца да акіяну — сваёй нірваны. Неразлучнымі толькі пакінуў нам Буда Жыцьцё і Сьмерць. Бічую, бы Ксэркс, мора за разьбітыя мае караблі. — У будучыню ды на раскрышаных крылах? — сьмяецца сьлімак. Быццам той алень, што згубіў панты, бягу і падаю. Набыў ракаўку. Цяпер я — не самотны. Гавару з морам. Над Фудзіямай — драконы бліскавіцаў. Цьвіце сакура. Пацеркі пэрлаў — сьлёзы асірацелых рыбацкіх удоў. Грэйся, яшчарка, паміж цёплых камянёў. Доўжыцца жнівень. Маленькі сьлімак задумаўся пра вечнасьць на цёплай рэйцы. Няўжо, крыніца, ты дасюль ня ведаеш, як мяне завуць? Узгорак, белы ад дзьмухаўцовых куляў, глядзі, не ўзьляці. Там, на гарышчы ў пушцы з жаўнерыкамі жыве маленства. Чаму ты маўчыш, зязюля-прарочыца, у маім садзе? Дзьмухаўцовы пух у тваёй жарай грыўцы. Скончыўся травень. Пялёсткі вішняў прыплылі па рачулцы з майго дзяцінства. Зялёны вецер прынёс з таго берага згадкі пра цябе. Пярсьцёнак-зьмейка, толькі ён застаецца берагчы цябе. Лесьвіца. Дзьверы. Доўга стаю. Слухаю. Мама сьпявае. Вочы заплюшчыў — пах лістоты ў пакоі, вецер за вакном.