Кветкi па сезону

Моруа Андре

Гэта стала ў iх як абрад. Яна прыязджала на вулiцу Помп з кветкамi на каленях, ён стаяў на ганку з букетам у руцэ. Таксi спынялася, Эцьен садзiўся. Яны вырашылi не даязджаць да брамы могiльнiка, а выходзiць на рагу, дзе iх не маглi бачыць вартаўнiкi. Яны iшлi паасобку, на пэўнай адлегласцi, перад гэтым па-змоўнiцку шапнуўшы адно аднаму "да скорага пабачэння".

Пасля некалькiх сумесных падарожжаў яны гаварылi ўжо аб усiм. Спачатку тэмай для размовы былi кветкi. Абое любiлi летнiя, асаблiва набор палявых васiлькi са сцяблiнкамi зялёнага аўса. Цяпер яны складалi

букеты для сваiх нябожчыкаў, вядома, i, мабыць, крыху для самiх сябе.

Эцьен, якi, займаючыся крытыкай, павiнен быў многа чытаць, памагаў маладой жанчыне павышаць адукацыю, даставаў i прыносiў ёй патрэбныя кнiгi. Калi яна iх аддавала, ён дзiвiўся дакладнасцi яе тлумачэнняў. Яна была больш сур'ёзная, чым Люсiль. Але, злавiўшы ў сабе гэту думку, ён тут жа папракнуў сябе.

Па ўзаемнай згодзе яны ўсё лета заставалiся ў Парыжы, калi не лiчыць кароткатэрмiновых паездак да сваякоў у правiнцыю. Гадавiна смерцi Люсiлi прыпадала на лiпень. Яго глыбока кранула, калi на жалобнай iмшы ў касцёле ён убачыў у куточку ў апошнiм радзе Габрыелу Канстан. Цяпер ён ужо ведаў iмя дамы ў чорным.

– Мне не падабаецца гэта iмя, - сказала яму Габрыела, - але ў нашай сям'i яно традыцыйнае.

У жнiўнi, калi стала асаблiва горача, яна змянiла колер на чорна-белы.

– Антуан не любiў бачыць мяне ў чорным, - растлумачыла яна, крыху саромеючыся.

Аднаго разу вечарам ён запрасiў яе паабедаць за горадам на вольным паветры.

– Антуан з прыемнасцю абедаў у Булонскiм Лесе, там сапраўды цудоўна. Парыж, перамешаны з дрэвамi... Часта, вярнуўшыся з канторы, ён раптоўна прапаноўваў: "Слухай... Хадзем у Лес..." Слаўны быў муж!

– Гэта не вельмi цяжка з такой жанчынай, як вы.

– Чаму?

– А таму, што ў вас ёсць усё: прыгажосць, розум, лагодны характар.

– Не спяшайцеся з вывадамi. Вы мяне не знаеце. Беднаму Антуану я калiсьцi рабiла жудасныя сцэны.

– Няўжо? Нешта не магу вас уявiць у такой ролi.

Яна засмяялася, але, схамянуўшыся, зноў напусцiла на сябе смутак.

– Так, так! Бедны Антуан... Ён быў надзвычай раўнiвы... Упэўненая ў сваёй вернасцi, часам я жартавала з агнём. Мой муж злаваўся; я гэтак жа не давала спуску. Шкадую, што парой крыўдзiла яго... Але часта ён сам быў вiнаваты.

Раптам, у парыве раскаяння, зiрнула на Эцьена са страхам, спадзяваннем i любоўю.

– Божа мой, нашто я вам гэта гавару? Забудзьце... Гэты дзiвосны вечар абуджае давер'е, нават рызыкоўнае... Мне так быў патрэбен, - прамовiла яна з адчаем, - гэтакi вечар, каб ён быў тут... са мною...

У цемнаце пацяклi слёзы. Яна адвярнулася i выцерла вочы.

– Урэшце я маладая, зусiм маладая, i жыццё маё скончана... Я самая няшчасная з жанчын.

Эцьен дакрануўся да яе рукi:

– Не, няпраўда, што для вас усё скончана... Жыццё не такое... Вясна вяртаецца... На кожную пару - свае кветкi... Аддавацца цалкам мiнуламу шкодна для здароўя i неразумна. Гэта значыць, пазбаўляць успамiны iх гуманiстычнай сутнасцi. Толькi так. Бо iх прызначэнне - падтрымлiваць нас у жыццi, а не перашкаджаць

нам, умацоўваць наш дух, а не расслабляць яго... Паколькi вы i я, мы абое, былi ў шлюбе шчаслiвыя, мы ведаем добра, што гарманiчны шлюб магчымы... Вы не верыце?

Яна не адымала рукi, глядзела на яго мокрымi ад слёз вачамi, нiбы пыталася, потым закiвала галавой:

– Не, я не веру... Сумна не тое, што адчуваеш сум, а тое, што можна i не сумаваць... Я дала слова быць вернай.

– Я таксама!
– адказаў ён жорстка.
– Вось таму i боль, што любiм.

Афiцыянт запытаўся, што падаць на дэсерт. Яна заказала трускалкi з цукрам i перавяла размову на тэмы нейтральныя.

Назаўтра яна з'явiлася, як заўсёды, каб разам ехаць на могiлкi. Усю дарогу iм было не па сабе. Шафёр папаўся зласлiвы i гаваркi, увесь час бурчаў на прахожых, на палiцыю, на пагоду. Паглыбленыя ў свой роздум, яны даўжэй, чым звычайна, затрымалiся каля магiл. Выйшаўшы з алеi, яны прайшлi каля кучы камення - мiма разбiтых абелiскаў i плiт, дзе яшчэ можна было прачытаць: "Вечная па...", "Дарагой жон..." Габрыела спынiлася.

– Гэта ўсё з тых участкаў, якiя не даглядаюцца, - сказаў Эцьен.
– Калi нябожчыка нiхто не наведвае на працягу пэўнай колькасцi год i магiла разбураецца, яе лiквiдуюць, каб ачысцiць месца для iншых.

– Эцьен, - яна ўпершыню назвала яго па iменi.
– Як гэта сумна! Мёртвыя, у якiх нiкога няма, якiх нiхто не шкадуе, памiраюць яшчэ раз.

Ён узяў яе за руку, i яна прытулiлася да яго.

Калi яны вярталiся ў таксi, ён успомнiў пра кнiгу, якую абяцаў ёй даць, i прапанаваў зайсцi да яго. За ўсё iх знаёмства яна толькi цяпер пабачыла яго кватэру. Усюды былi фатаграфii Люсiлi: на сценах, на этажэрцы, на пiсьмовым стале.

– Цi адчуваеце вы, што гэты мёртвы дом ажыў з вашым прыходам?
– прамовiў Эцьен.

Яна здагадалася, што ён збiраецца прасiць яе стаць яго жонкай, i падумала, што ў пакоi, дзе яўна прысутнiчае другая, гэта не зусiм зручна.

– Што вы робiце сёння ўвечары?
– запытала яна.

– Асаблiвых планаў у мяне няма. Хочаце, паабедаем разам?

Яна кiўнула ў знак згоды, працягнула руку, якую ён пацалаваў, i ў момант знiкла.

Застаўшыся адна, яна доўга блукала па вулiцы, анi не спяшалася дадому. Усхваляваная, шчаслiвая, яна дзiвiлася, што так прагна хапаецца за жыццё.

"Напэўна, - разважала яна, - Антуан не пажадаў бы, каб у мае гады я адмовiлася ад кахання... Ён бы мне параiў выйсцi замуж яшчэ раз... Я сама, калi б памерла..."

Усё гэта было правiльна, але яна ўжо набыла прывычку хадзiць у жалобе, i, пасля такога кароткага ўдаўства, нялёгка было абвясцiць сябрам i раднi рашэнне цалкам процiлеглае. Што скажа Амелiя? Асудзiць, не iначай. Але хiба можна ўвесь век жыць для другiх? Шлюб павiнен быць вельмi сцiплы, без нiякага шуму, толькi самае неабходнае. Яна ўявiла сабе плацце, якое надзене ў гэты ўрачысты дзень: шэрае, з белым адкрытым каўнерыкам i яшчэ трошкi белага ў поясе, каб было прыгажэй.

Пераклад: Юрка Гаўрук