Шрифт:
Гi дэ Мапасан
Маска
Пераклад: Нiна Мацяш
У той вечар у Елiсейскiм палацы на Манмартры быў баль-маскарад з нагоды святога чацвярга, i людскiя ручаi, нiбы вада ў адчынены шлюз, iмкнулi ў ярка асветлены калiдор, якi вёў у танцавальную залу. Аглушальны поклiч аркестра, што выбухаў у зале, музычнай вiхурай вырываўся са сценаў палаца, разлягаўся па ўсiм квартале i ўладна абуджаў у прахожых i ў дамаседаў нясцерпнае жаданне пайсцi ў скокi, разагрэць сваю кроў, ад душы павесялiцца - жаданне, якое вечна дрэмле ў глыбiнi чалавечай iстоты.
Самая разнастайная публiка сцякалася сюды з усяго Парыжа -
Iх кавалеры падскоквалi, iмклiва перабiралi нагамi, вiхлялiся, трэслi i размахвалi рукамi, як куксамi абскубаных крылаў, i хоць былi яны ў масках, адчувалася, што давалася iм гэта нялёгка.
Адзiн з танцораў, якi ў найпапулярнейшай кадрылi замянiў адсутную знакамiтасць - прыгажуна "Мара дзяўчатак" - i сiлiўся не саступiць нястомнаму "Цялячаму рабру", рабiў такiя няўклюдныя выверты, што гэта выклiкала дружны смех i кепiкi гледачоў.
Ён быў худы, адзеты, як пiжон, з цудоўнай лакiраванай маскай на твары маскай юнака са светлымi падвiтымi вусамi i пышным парыком на галаве.
Ён нагадваў васковую фiгуру з музея Грэвэна, нейкую дзiўную, незразумелую карыкатуру на юнага прыгажуна з часопiса мод; танцаваў ён зацята, але нязграбна, з нейкiм камiчным запалам. Рухi ў яго былi як падмарожаныя ў параўнаннi з iншымi, калi ён сiлiўся паўтарыць iх выбрыкi; у яго быў выгляд паралiтыка, выгляд няўклюднага кудлы-падваротнiка ў гульнi з чыстакроўнымi хартамi. Здзеклiвыя "брава" толькi паддавалi яму жару. I, ахмялелы ад свае заўзятасцi, ён так утрапёна дрыгаў нагамi, што пры чарговым шалёным падскоку знячэўку ўрэзаўся галавой у сцяну гледачоў, якая ўмiг расступiлася, каб даць яму дарогу, i тут жа самкнулася зноў вакол знерухомелага, распластанага на падлозе знежывелага цела танцора.
Мужчыны паднялi яго i панеслi з залы. Пачулiся крыкi: "Доктара! Цi ёсць тут доктар?!" З натоўпу азваўся малады чалавек, вельмi элегантны, у чорным фраку з буйнымi брыльянтамi на святочнай кашулi.
– Я выкладчык на факультэце, - сцiпла сказаў ён.
Яму далi прайсцi ў пакой, завалены папкамi, бы канторка якога службоўца, дзе на крэслах ужо ляжаў усё яшчэ непрытомны танцор. Доктар найперш памкнуўся зняць маску, але выявiлася, што гэта не так проста: мноства танюткiх драцiначак старанна знiтоўвалi яе з краямi парыка, моцным плецiвам акалялi ўсю галаву, i богведама як было яго расплесцi. Шыя таксама была апята штучнай скураю, што iшла спадыспаду маскi ўнiз ад падбародка, i гэтая пальчаткавая скура цялеснага колеру прыпiналася да каўняра кашулi.
Давялося расцяць усё вялiкiмi нажнiцамi; i калi доктар прайшоўся iмi па гэтым дзiвотным плецiве, зрабiў разрэз ад пляча да скронi i расхiлiў панцыр, пад iм аказаўся выпетраны часам, худы, маршчынiсты твар старога чалавека. Уражанне гледачоў ад кантрасту памiж прынесенай iмi сюды юнай кучаравай маскай i сапраўдным аблiччам было такое вялiкае, што нiхто не засмяяўся, не прамовiў нi слова.
Ашаломлена глядзелi яны то на вартае жалю, распасцёртае на саламяных крэслах аблiчча з заплюшчанымi вачамi, з клоччам сiвых валасоў, доўгiх на лбе i кароткiх на шчоках ды падбародку, то на зграбную, дзiвосную блiскучую маску вобак, такую юную i жыццярадасную.
Па доўгiм памараку стары, нарэшце, апрытомнеў, але ён яшчэ быў такi слабы, такi нямоглы, што доктар пабойваўся, каб не здарылася чаго горшага.
– Дзе вы жывяце?
– запытаўся ён.
Стары танцор з вiдавочнай цяжкасцю напружваў памяць, урэшце як быццам прыгадаў i назваў вулiцу. Аднак нiхто з прысутных не ведаў, дзе такая знаходзiцца. Давялося распытваць, у якiм яна квартале. Стары доўга, разгублена сiлiўся ўспомнiць, i гэта давалася яму так цяжка, што наводзiла на думку пра расстройства мыслiцельных здольнасцей.
– Я сам завяду вас дадому, - вырашыў доктар.
Яму раптам заманулася даведацца, хто ён, гэты дзiўны блазен, захацелася паглядзець, дзе жыве гэты незвычайны танцор.
I вось яны селi ў фiякр i неўзабаве апынулiся на процiлеглым канцы Манмартра.
Фiякр спынiўся каля высокага абшарпанага дома з зашмальцаванай лесвiцай аднаго з тых занядбаных дамоў з безлiччу вокнаў, страшэнна самотных на голым пустыры, дзе ў неахайных бярлогах вякуе свой век процьма згалелых, абнядоленых людскiх iстот.
Доктар, трымаючыся за парэнчы - драўляныя брускi вiнтавой лесвiцы, да якiх прылiпала рука, - завалок ажно на пяты паверх легкадумнага старога, да якога спакваля вярталася сiла.
Дзверы, у якiя яны пастукалi, адчынiлiся, i на парозе паявiлася жанчына, таксама ўжо немаладога веку кабета, чысценькая, у бялюткiм начным чэпчыку на пукатай, з рэзка акрэсленымi рысамi твару галаве - вялiкай, гожай i строгай, такiя звычайна бываюць у жанок рабочых, жанок працавiтых i верных.
– А Божачкi! Што з iм?
– крыкнула жанчына.
Калi ёй коратка было растлумачана, што адбылося, яна i сама супакоiлася i папрасiла доктара не хвалявацца, бо такое здаралася ўжо не першы раз з яе мужам.
– Яго трэба пакласцi ў пасцель, пане, толькi i ўсяго, ён засне, а заўтра ўсё будзе чын чынам.
– Але ж ён ледзьве языком варочае, - усумнiўся доктар.
– Э, нiчога страшнага, гэта ў яго ад хмелю. Ён жа нiчога не еў у абед, каб спрытнейшым быць, затое кульнуў ажно дзве чаркi - для настрою. Гарэлка, уявiце сабе, развязвае яму ногi, але скоўвае думкi i мову. Ах, не ў яго гады ўжо лётаць на танцулькi. Не, папраўдзе, ну хоць ты плач, i калi ўжо адумаецца чалавек?I