Моабитские тетради

Джалиль Муса Мустафович

Дару

Кыз авырды, тне ут шикелле,Сулгып-сулгып тиб йрге.Гаиз калды доктор, авыру кызгаБер дару да файда бирмде.Яткан чакта авыру тшгенд,Авыр тшлр белн саташып,Ачылды да ишек, юл киеменннКайтып керде кызны атасы.Малаенда батыр яра эзем биленд поход каешы.Еллар буе кызны зарыктырдыШул атаны йрк сагышы.Таныш йзне креп, кыз елмайды:«ти!» – диеп, аа релде.Шул тнне к йздн тире чыкты,Кызу кайтты, тне срелде.Гаплнм, доктор, креп кызныДару эчми кинт савыгуын.Белмдеме ирд «сю» дигнИ кутле два барлыгын!Октябрь – ноябрь (?), 1942

Кылыч

Кылыч белн кергн – Кылычтан лр.

Александр Невский

– Аягыда, егет, кн итек,Кмеш саплы кылыч биленд.Аргансыдыр авыр юл теп,Кунып китче минем емд!Треп сине ефк юрганга,Йоклатырмын

назлап, ирклп.Кан, яшь белн ирне юаргалгерерсе ле иртг!..Зифа буйлы купшы фисрЯшь хатынны сзен ишетте.Гайртлнеп кяз башкисрКаты ябып керде ишекне.– Чибр хатын, сине яраттым,Кем син зе, белмим исмене…Табып китер тавык, аракы!й урныны, чишен стене!Хатын, суеп, тавык пешерде,Аракысын салып эчерде.Майлы кзле майор бу сыйданКефлнде, тмам исерде.Кадрен белеп юмарт бу йне,Ул тарттырды итек кунычын.Салып бирде аннан мундирын,Кмеш саплы матур кылычын.Майор ятты, юан корсаклы.– Й, ач, – диде, – миа кочакны!Сузып аа ялан кылычны,Хатын йтте аа шул чакны:– Син хурлады минем иремне,Син терде минем иремне…Инде тагын йрк хисемнеКала итеп сиа биримме?Килешс д кылыч биле,Ктм бген ярдм корычтан!Кылыч белн керде илем,леме булыр шушы кылычтан.Шуннан хатын сузып яткырдыБу котырган камыр батырны.Кмеш сабына кадр кылычныЙрген аны батырды.– Сый итрлек булды тилег!Тыпырчынма, майор, тынычлан!Кылыч белн керде илемм леме булды кылычтан.Октябрь – ноябрь (?), 1942

Ишек тбенд

теп барам шулай урам буйлап,Парадныйда крм: бер балаЗвонокка рел, буе итми,Аптырагач, карап уйлана.Мин балага килм:– лл, – димен, –Звонокка буе итмиме?– итми шул, – ди.– Кая, зем басыйм.Бернеме, – дим, – лл икеме?– Биш, – ди. Басам.Шуннан бала йт:– Абзыкай, син нинди йркле!йд качыйк хзер, хуа чыкса,Икебезг д бирер киркне!Декабрь, 1942

Кол

Ул, куркып, дошманы алдындаКалтырап ктрде кулларын.Сугышны и кызган чагындаТашлады кулыннан коралын.Дошманы, сген-икрен,Кулларын каерып бйлде.стен тау хтле йк тяп,Камчылап тылына йдде.Ул бара, кан юа илксенКамчы м дошманы йгеннн.Шм кебек тз буе нишлсен?Кянт шикелле бгелгн.Кешелек сыйфаты бу чакта,йтегез, бармы бу мескенд?Аягы, куллары м хттааны да хуасы иркенд.Юк сиа кешеч кн ит,Биклде син гомер юлыны…Дошманы алдында, егетем,Бер куркып ктргч кулыны,Й сугыш син яклап хаклыкны,Й сайла кызганыч коллыкны.Беренче юл нинди данлыклы,Икенчесе нинди хурлыклы.Гыйнвар, 1943

Хдич

Крше кызы Хдич,Шулай гадттгеч,Озак йреп бакчада,Кичегеп кайтты кич.Каравылчы карт аныИшетмгн кайтканын.Шуа кр ачмаганХдичг капканы.Капкада тимер йозак,Хдич кткн озак.Тышта кунып булмый бит,Булса да грч йз ак.Ахры, кызга уй кер,Тнл белн кем кр?Кп тикшерми Хдич,Койма аша сикер.Кайтып кер йортына,Кайткач бар да онтыла.Тик, кадакка элгеп,Юбка гына ертыла.Ул кн со дип ямамый,Аны-моны карамый.Иртн кит хезмтк,Кичегерг ярамый.ле д кич со кайтып,Йоклаган кырын ятып;Крше карчык эшенЧак ибргн уятып.Мен бара ул, кара!Юбка гына чайкала.Исе китеп, хатын-кызЮбкага карап кала.Икенче кн ни крм? –Бер елыйм да бер клм.Урам тулы хатын-кыз,Бар да ертык юбкадан.Крче, кршем теккнче,«Мода» дип кн ткнче,Бар да ерган юбкасынБот тбен иткнче!й Хдич, Хдич!Кичегеп кайтып кич,Нинди эшк чуалды –Яа мода чыгарды.Кызлар, тнл йрмгез!Коймадан сикермгез!Тагын лл ни ертып:«Мода», – дия крмгез.12 февраль, 1943

Томаулы гыйшык

Егет чагым; леп гашыйк булдымКонтордагы бер яшь матурга.Шагыйрьлрч йтск, гыйшкым минемЧчк атты кышкы салкында.Гна шомлык! Кышкы салкын белнТомау тште беркн борынга.м томаулы килеш киттем шулайКыз чакырган махсус урынга.Утырабыз ик; мин яулыкныКалдырганмын онтып емд. борын нкъ тпсез кое кебек,Сгать саен литр кименд.Нишлим инде, тмам гаиз булдым,Сз йтерг хтта тилмерм.«аным!» дим д «ач» дип бер тчкерм,«Сям!» дим д борын сегерм.Ансы бер хл, блки, тчкерми дУтырыр идем тавышсыз гына.Гашыйкларча авыр сулыйм дисм,Ямьсез итеп борын сызгыра.Бла икн, дуслар, томау белнГыйшык арасында тартышу!Кочакла да кызны, син йт, имеш:«Мин… аптеч, сине… аптеч!»Утыра торгач, ахры, мин, дртлнеп,Тотып кызны ике кулыннан,Бер кызык сз йтеп клгн идем,Чыкты куйды куык борыннан.Куык

кунды барып кыз борнына,Кыз аптырап битен каплады.Мин д сиздем шунда, мескен гыйшкымКызган куык тсле шартлады.Кыз торды да кинт, йтте миа,Еламады зе, клмде:«Сям, диеп, кызга релгнче,Срт борыныны, егет, элгре!»Кызым китте, мин д шул гарьлектн,Тзалмыйча йрк януга,Ни кызык бар миа яшдн дип,Аптекага киттем агуга.Ярсый-ярсый бардым, м ич бушкаБулмады бу минем баруым.Алып кайттым йг аптекаданБик кутле… томау даруын.Мин крмдем артык мгъшукамны,Томау бетте, гыйшкым онтылды.Кчле булды дару, егет келеИке чирдн берг котылды.Яшьлек тте, инде картаелды,Яшим хзер читт, ышыкта.Телсм д хзер лкми миаБер томаулы гына гыйшык та.Март, 1943

Брелр

Кешелр сугыша, кан коя,Кисел менрч гомерлр.Тн буе, улашып, якындаИсннеп йрилр брелр.Кпме кан, кпме яшь ат ите!Ялтырый брене кзлре.Бит моны, тн буе атышып,Тураган кешелр злре.Брелр башлыгы карт бре,Исереп кешелр канынаЙргнд, сискнеп туктадыБер авыр яралы янына.Яралы ыраша, саташа,Каенга тергн башкаен.Кызганып егетне, ил белнТибрнеп сыкрана ак каен.Кызганып егетне, елыйларМилш м лал ччге.Тгри лнг чык тгел,Гллрне гнасыз яшьлре.Карт бре егетне иснде,Аптырап кзен карады.м кинт, нидндер сискнеп,Бер читк тайпылды яралы.Яралыны згыйфь сулышыБрелде брене борнына.Юк, бре тимде, сак кынаБорылып юнлде юлына.Та белн килделр кешелр,Крделр яралы егетне.Яртылаш ул тайган исеннн,Шулай да яшве митле.Кешелр егетне тненКыздырып шомполлар бастылар.Туйганчы фалап, соыннанЯлгыз ак каенга астылар.Кешелр сугыша, кан коя,Кисел менрч гомерлр.Тн буе, улашып, якындаИсннеп йрилр брелр.Брелр, а… лкин брелрБу кадр к ерткыч тгеллр.Март, 1943

Бер кызга

Кызык кына булды бу очрашу,Син ерактан, мин д ерактан. кптнге якын танышлар ккКул кысыштык ик йрктн.Исмемне д юньлп белмиседер,зе шундый сеп карыйсы.Йргемне язгы гллр тслеСаф булуын сизде, ахрысы.Безне гомер тулы р ваклыкка,Эчпошыргыч ямьсез бушлыкка;Нрс ит мен шундый матур,Шундый керсез, кайнар дуслыкка!Нрс ит сине кзлренеЯлкыныннан шулай кабыныпЯш, ирд гомер ахрыначаНазлы карашыны сагынып.Мин зем д белмим, нрс безнеБйлде со аера алмаслык?!Без сйлшеп тгел, серебезнеКз карашы белн алаштык.Шундый назлы, гади кз карашынШагыйрь йргеме аламас?Сяксез тел кайчак алдаса да,Кз карашы, аным, алдамас.Еллар теп, тагын бер очрашсак,Яшер алмый шатлык яшемне,Мин, кулыны кысып, чын келдн:– Сердшем! – дип, сиа дшрмен.Аерса да безне язмыш иле,Алып китеп сине еракка…Кишем шул: ирд и кадерлеБу дуслыкны, бгърем, югалтма!Тик бер телк: сю уты белнКанатланса иде келлр.Сю дымын эчеп бер тамырдан,Ччк атса иде гомерлр.Ашкынулы сю ялкынындатс иде яшьлек вакытлар.йтче, бгърем, миа ир йзендШуннан артык нинди бхет бар?!Май, 1943

Бакчачы

Бик уган безне бакчачы бабай,Яше зене туксанда бугай.Ул кояш белн берг кузгала,Крген ала, иен сызгана.Ттллр казый, гллр утырта,Алмагачларны башларын кырка.Ттлне тутырып с илклр,Нркиз, милш, смбел м мклр.Язын бакчага кайталар кошлар,Безне кадерле канатлы дуслар.Бигрк келле май башларында,Каеннар яфрак ярган чагында.Шул чакта бабай кинт яшр,Талларга карап, кзе яшьлн.Бу таллар беркн сеп итрлр –Яшьлр бакчаны мактап трлр.лс д беркн безне бакчачы,р яз яшреп яшр бакчасы.Шаулар сагынып дусты карагай,Нинди бхетле бакчачы бабай!Май – июль (?), 1943

Гашыйк м сыер

Мин ччклр ыйдым, секлемБйлм итеп бйлп китердем.Крсен иркм аны кулдалыгын,Йргемне, бхтем, иркмне.А, ни гарьлек, кызым ччклрнеТрздн тышка ыргыткан. аларны сыер ашап киткн…Ничек тзим лми хурлыктан!Гашыйк сзен сыер ишетте дГаплнеп башын селкеде:– Исем кит, – диде, – бу гашыйкка,Карап торса, кеше шикелле!Аламыйча, ахмак, эшне тбен,Ниг шулай кыза, тузына?Мин ашасам аны ччклрен,Ст бирм бит сйгн кызына.Минем сттн аны йзе алсу,Минем сттн – таза, сйкемле,Тне йомшак, аны тешлре ак,Яа сауган стем шикелле…Уйга калды гашыйк…– Чын да, – диде, –Ник тиргим мин бу стбикне?Ул бит кн д, кырдан лн ыеп,Каймак белн сыйлый иркмне!Азык булсын глем сыерына,Мин телмим артык ичкемне!Миа шул да бхет, йд, иркмКаймак итеп эчсен гыйшкымны…м юанды гашыйк… Хзер кн дЧчк ыеп чишм буенда,Кызга тгел, китереп ччклрнеУл ашата икн сыерга.Май, 1943