Моабитские тетради

Джалиль Муса Мустафович

Иркм

Иртн миа иркм килгн,Бйрм клмген кигн.Су буена чакыра килгн,Кичекми барсын, дигн.Шул хбрне ишеттем дАшыгып иркм киттем.ч адымны бер иттем дИркм барып иттем.Иркм йт: – ТальяныныНик алмады, акыллым?Мин бит сине уйнавыныЯратканга чакырдым.Сзен тылап утырдым даТорып йг йгердем.Тальянымны кыстырдым даЧак-чак килеп лгердем.Иркм йт: – ИтеклреМайламаган икн бит!лл шулмы чеклве?Мин со сине ирк бит!Шул шелтсен ишеттем дКире йг ычкындым.Учлап-учлап май срттем дИтеклрне ышкыдым.Килеп кердем, иркм йт:– Кырмаган бит сакалы!Шуны чен бит та иртБарып ишеге шакыдым.Болан тсле чабып кайттым,Пкене эзлп таптым.Ары тарттым, бире тарттым,Сакалны кырып аттым.Инде килдем, йт иркм:– Кискнсе иягене,з-зе син ч икн,Биргнсе киргене!Сугышканнар, дип йтерлр,Мин бармыйм сине белн –Иркм белн йр бергЧиклнде шуны белн.Акрын гына, слпн генМин ем атладым.Кайткач, зем: – Иркм белнЙредем, – дип мактандым.Иркм

минем бигрк ирк,рле-кырлы сикерт.Ирт пк, кич т пк, шулай да сйдерт.Сентябрь, 1943

Бла

– Мин яратам бер хатынны,Матурларны матуры.Тик шунсы бар: ул матурымзе бер ир хатыны.– Гап тгел ансы, тик йт:Ул ирен яратамы?Яратмаса, кыен тгелТзт бу хатаны.– Ул яратмый бер д ирен,ене белн бер кр.Утырып-утырып, бу иренЧыкканына кен.– алайса, ул иренннАерылсын, йт син аа.Грлтеп бер туй итрсез,Кояш чыгар сиа да.– А, туганкай, рхмт сиа,Алтын сине бу сзе,Лкин бтен бла шунда:Аны ире – мин зем.Сентябрь, 1943

Ана бйрме

– ч баламны, очар кош итеп,Мин очырдым иркен далага.йтсгезче, зинар, з итеп,Сагыш белн кипкн анага:Кайда йри минем улларым?Ана келе тели белерг:Кая илт язмыш юлларын,игме, лл лемг?Кньягыннан очып, кгрченКайтып керде ана йортына.– Син, кгрчен, белм, кргнсе,Салма мине сагыш утына.Сйл дресен, кая зур улым?Дньядамы бгърем, кз нурым?– Кайгы сиа, ана. КырымдаУлы лде сугыш кырында.Катып калды ана, дшмде,Ярсып чыкты кайнар яшьлре.Кайгысыннан лкн улыныКмеш тсле булды ччлре.– ч улымны, очар кош итеп,Мин очырдым ерак далага.йтсгезче, якын дус итеп,Кайгы белн сулган анага.Кайталмады йг зур улым,Сугшып лде бгърем, кз нурым.Уртанчысы, блки, исндер,ил аардан миа исдер?ил, уйнаклап, трз тбендНидер йткн тсле кылынды.– йтче, илкй, йргн ирендКрмдеме минем улымны?– Кайгы сиа, ана, уртанчыУлы лде сугыш кырында.Согы йрк тибеше тынганчыАлмаз кылычы булды кулында.Ауды ана таеп ушыннан,Парчаланган йрк тзмде.Елый-елый улы сагышыннанСукырайды аны кзлре.– ч баламны, очар кош итеп,Мин очырдым шомлы далага.йтсгезче, зинар, з итеп,Хсртеннн кйгн анага.Ике улым лде сугышта,Бер митем калды тормышта:Крмсм д берг чесен,Мин крермен, блки, кечесен?Никтер очмый ккт кгрчен,ил д тынган, йоклый, крсе.Тик яратып урман буйларынИшетел быргы уйнавы.Та алдыннан ана уяндыир тетрткн тояк тавышына.Трзг килеп таянды,Чик-чама юк аны сагышына.Шыгырдатып тавышын даганыБер ат кил, ярсый йрге.Ат стенд улы ананы,И кечесе, зелеп сйгне.Ккргенд медаль алтынлы,Кулларында и байрагы.Каршы ала котлап батырныТа нурлары, кошлар сайравы.Крмс д ана улкаен,Келе белн сизеп таныды.– Балам! – диеп елап, ул аныКкрген килеп сарылды. –Кайттымы, улым, алтыным!Куанычым минем, актыгым!Карт ананы кмеш чченАлтын яше тама батырны.– Й, тынычлан, анам, борчылма,Сиа улы, сине актыгыАлып кайтты алмаз кылычындаИл саулыгын, и шатлыгын.Абыйларым канлы сугыштаи юлын сызып лделр.Гомерлрен согы сулыштаМге лмс данга трделр.Калдырсам да кмеп ерактаАбыйларны батыр гдсен,Алып кайттым данлы байрактаКаннарыны алсу шлсен…Ана алды алсу байракны,Кзен сртте – кзе ачылды:Каршысында тора гайртле,Ки ккркле батыр лачыны.– ч баламны, очар кош итеп,Мин очырдым иркен далага.Сез килегез, якын дус итеп,Кп кайгылар кичкн анага.Ккрк стем имезеп, тирбтеп,Мин ч лачын илг стердем.Батыр крш ырын йртеп,Кошларымны кырга очырдым.Ике улым кире кайтмады,Кешнп йри кырда атлары;Мин аларга бирдем канымны,Алар аны ерак калдырды.Изге Ватан чен агызып,и таын ирг кабызып,Алып кайтты илг ул таныКече улым, батыр лачыным.Ал медале аны путаллы,Куандырды анай карчыгын.ич лмгн тсле улларым,ем тулы кызлар, егетлр;Туя алмыйм тылап ырларын,Минем балаларым кебеклр.Бер кайгырсам, ике шатланам:р тамчысы хлл стемне;Илд мге лмс ат белнл белгн уллар стердем.Сез килегез бу шат анага,Аны бген туган бйрме.Агыла аа картлар, балалар,е тулы ччк бйлме.Ил шатлыгы белн тзлдеЙргене авыр ярасы.Ил тренд, гллр эчендч батырны туган анасы.Сентябрь, 1943

Егет юлы

Кайтыр иде егет, юлы урау,Каршысында тек таулар бар.Кирт тгел таулар, тау артындаКоралланган кчле яулар бар.Ташка басып, егет кылыч кайрый,Акбз аты йри аланда.Ялын болгап, кайчак кешнп куя,Нидер йткн тсле аарга.– Тиз бул, егет, тиздн кояш баер,Згр томан каплар болынны;Адашырбыз, юлны югалтырбыз,Табалмабыз таныш урынны…– Курыкма, атым, кыю «чикмнлек» неКарагы тн туры юлдашы.Безне кт сугыш, тик артыннанБез килгнне дошман тоймасын.и безг туры юл крстер,Томан тетелер ал та нурыннан.Туган йортны, дускай, без табарбызСйгнемне сагыну ырыннан.Сентябрь, 1943

Чыныккан яшьлек (Корыч)

Корыч мен шулай чыныкты.

Н. Островский

Мин мыек та ле кырмый идем,Былтыр йдн чыгып киткнд;Алтмыш яшьлек картны гомер буеКргннре хзер илкмд.Бу бер елда баштан кичкннрднМи кперде, йрк кабарды;Егермед битем ыерчыкланды,Егермед ччем агарды.Бу порохлы, канлы, яшьле елныАвырлыгы тште аякка.Мина екты мине, егермедМин таяндым, ахры, таякка.Сез тапмассыз хзер кзлремдМалай чакны юлр шуклыгын.Каш сикерми тиле дртлр белн,Кел куйды инде мутлыгын.Йрк каты, йзд яшьлекк ятитдилек м сабыр уйчанлык.Яшьлек янды кипкн дары кебек,Гомре булды аны ч айлык.Яшьлек, яшьлек! Кайда «айлы киче»?Кайда сине «згр кзлре»?Дон буенда, окоп базларындаЯтып калды кайнар эзлре.Сандугачлы алсу тада тгел,Син давыллы тнд кабынды.иеп алган чикк сине канлыБайрак итеп кадап калдырдым.кен дип лкин уйламагыз,Мин шат, креп игн илемне.Йз яшьлегем булса, мин барсын даШушы юлга бирмс идемме?Яшьлек, дисез, ск рлр ченБирелгн бит аа канатлар!Исе китеп сйлр аны картлар,Гасырларга тарих кабатлар.Утны-суны кичеп, кешелеккЯулап алдык бек чынлыкны.Безне яшьлек мен шулай тте,Корыч мен шулай чыныкты.30 сентябрь, 1943

Юллар

Юллар, юллар! Мине туган йорттанАерып ерак алып киттегез.итр инде, озак кунак булдым,Хзер кире йг илтегез.Бик сагындым таныш кырларымны,Урманымны, кпер башымны;Бик сагындым мине зелеп сйгнНечк билем, кара кашымны.Кн ягырлы иде, мин киткнд,Карап калды боегып сердшем;Юешлтте аны керфеклренЯгыр тгел, назлы кз яше.Читен д со, читк киткн чакта,Ярты аны калса зелеп!Ярый ле сю белн бергБар йркт корыч тземлек.Юллар, юллар! Сез бит барыгыз даМен шундый каты, аяусыз!Й, йтегез, кемнр тте сездн,Салындыгыз башлап каян сез?Минем кебек кайсы шашкын йркБеренче кат шуннан атлады?Кемне шулай мит дртлндерепЕракларга илтеп ташлады?Белм, дртлр ташый безне шулай,Яшьлек куша кыдырып йрерг!Сезне, юллар, аяк эзе тгел,Йрк хисе салган бу ирг.Кая гына лкин китск т без,Сукбайлыкка яшьли салышып,Шул юллардан кире алып кайтаТуган йортка йрк сагышы.Юллар, юллар! Мине илкемннАерып ерак алып киттегез.Яа дртлр, яа хислр белнСйгнем кире илтегез.Октябрь, 1943

Клмк

ырлый-ырлый, Дилбр клмк тег,Кулларында кмеш инсе.ырлар тгел, иллр ит алмасЕрак ирд клмк иясе.Кулы йгр ефк сатин буйлап,Тирн сагыш уйчан йзенд.Ефк чигеш булып ятып калаЙрк сере ин эзенд.Атлас белн кайый ул якасын,Ука белн тота и очын.Шул клмкк ыйнап биргн тслеЙргене бтен ылысын.р чигешт кпме яшь тамчысы,Кпме сагыш рбер енд.Шул клмкме булмас яшь егетнеЙрк дусты йргн иренд!ырлый-ырлый, Дилбр клмк тег,Клмккем дусын тапсын дип.Шул клмкне киеп, сйгн егтемСугышлардан иеп кайтсын дип.Тагын бизк… Аннан клмк зер,Тик тагасы кала чукларын.Клемсерп, Дилбр карап тора,з эшен зе сокланып.Трздн, сузылып, кояш карый,Кк клмкт алсу шлсе.Кояш булып клмк тсенннКрен тсле егет гдсе.Ашыгып, шунда бер килеп керде,Хат тоттырды Дилбр кулына.Хатта язган: «Егте батырларчалде, – диеп, – сугыш кырында».Озак торды Дилбр сзсез катып,Каны качты юка ирненнн.Тик ккрге еш-еш ктрелде,Кл тибрнгн кебек ил белн.– Юк, ышанмыйм… – диде, тавшы чыктыКалтыранып, авыр крсенеп.Ике ген тамчы яшь чылаттыГл чуклары тсле керфеген. аннан со тиз-тиз пхт итепТрде д ул згр клмкне,Китте ашгып почта блеген,– Алыгыз, – диде, – минем блкне!– Ул бит лгн. Ничек илтик аа?– Сез илтегез, лгн булса да!Кигерегез аа бу клмкне,Тнен туфрак кмгн булса да.Ул терелер кигч бу клмкне,Йрк уты тагын кабыныр.Мин бит аны сйдем чын келдн,Мин бит аны кттем сагынып…Тыладылар аны. Сйгн кызныСзе чындыр кебек кренде.м клмкне илтеп яшь егеткКигерделр…Егет терелде.Кояш калка, Дилбр трзд,Ул ашкынып кт сйгнен.Егет кайта, йзе кояш тсле, стенд згр клмге.киятме бу?– йе.Тик йт миа,Йргемне назлы ирксе,Син тгелме сю нуры белнКабызучы гомрем иртсен?!Азмы крдем окоп алларындаМин лемне кыргый биюен,Йз лемнн мине тартып алдыСине керсез, кайнар сюе.Йз лемнн калдым, йз лемннТерелеп бастым аякларыма.Яше белн чиккн клмгенеКиеп кайттым мен яныа.Октябрь, 1943

Брлегн

ыеп кырдан брлегнКилгн иркм, бер генм. мин аа сюемнеБелдералмый тилмерм.Кунак ит гл генмМине брлегн белн.Белми лкин – иреннреИ лгергн брлегн.8 октябрь, 1943

Тозлы балык

Ник чакырды су буена,зе шунда килмгч?Ник йттерде «сям» диеп,зе «мин д!» димгч?Ник елмайды каш сикертеп,Яратмагач, йрмгч?Ник ашатты тозлы балык,Соыннан су бирмгч?8 октябрь, 1943

Согы пк

Эчем тулы каргыш, пк белнКитм инде ирне стеннн.Мескен ни мине юкка гынаКз нурларын тгеп стергн.Юкка гына ккрк стен имзеп,Бишек ыры ырлап тирбткн.Дньясына нфрт, каргыш булыпЧыкты ул ыр минем йрктн.йтче, днья, сине газабыаТзмдемме хлем иткнче?Тзмдемме… иксез-чиксез сабрымЯшем белн агып беткнче?р хшрт ирд телгнчСуда йзде, суда ебенде. мин мен согы сулышымда даЧылаталмыйм кипкн ирнемне!Мин крмдем дуслык… дус урнынаБогау кысты минем кулымнан.Кояш… ул да лр минутымдаМхрм итте мине нурыннан.лм, дидем, ярый, тик кайгырдым,Креп лсмче дип кызымны!Анам кабре – туган туфрагымаКуеп лсмче дип йземне!Ниг миа трм кабер булды,Ник кан юды йоклар урнымны?ирне лл артык сйгн чен,ылысыннан мхрм булдыммы?Днья, сине Лйл тсле креп,Мнн гыйшкы белн яраттым. син минем керсез йргемнеВхши этлренн талатты.Аерып мине анам-ВатанымнанКай ирлрг китреп ташлады?Еласам да ксеп, з илемнеТуфрагына таммый яшьлрем.Туган илем, ксез улы булыплм инде читт тилмереп.Яшем барсын сиа елга булып,Каным шытсын кызыл гл булып.Октябрь, 1943

Сугыштан со

Май аенда тагын ыйналырбыз,Кызыл шраб килер табынга.Бокалларны кмеш чыы белнТабын ыры ярар тагын да.стл тулыр анлы ччк белн,Ччк тсле кызлар, усаллар.Каш кырыен гына пкн булып,Котлап безне кулны кысарлар.Кайберлр булмас бу табында,Алар урны шулай буш калыр.м беренче бокал ктрелерИсме белн батыр дусларны.Бик келле булыр бу очрашу,Шундый авыр кннр кичереп,Без шрабтан тгел, шатлыктанырлашырбыз, блки, исереп.Тик кп тгел, каплап бокалларны,Без табыннан берг кузгалыпЮнлербез дуслар каны тамганКи кырларга, ине сызганып.Ватык юллар, янган зур калаларБез килгнне ктеп яталар.Уянсыннар батыр тракторлар,Уйнасыннар кулда балталар!Кырны тутрып алтын бодай ссен,Ауган йортлар торып бассыннар.игн илне хезмт тире белнКырлар клеп ччк атсыннар!Октябрь, 1943