Шрифт:
Леанiд Панасенка
Пралюбадзейства
Пераклад: Галiна Шаранговiч
Душа Георга Вiльгельма Фрыдрыха Гегеля ўтульна расцяклася па паверхнi сонечнай батарэi арбiтальнай касмiчнай станцыi i разам з шматтоннай грамадзiнай цiха наблiжалася да сваёй даўно забытай радзiмы, якую беззваротна пакiнула больш за сто пяцьдзесят гадоў таму назад. I душу фiлосафа, i станцыю падсiлкоўваў сонечны вецер, але яны адно аднаму не перашкаджалi, бо першая належала свету Абсалюту, спiрытасферы, а другая ўяўляла сабою адно з найдасканалейшых стварэнняў вечнага свету. Гегелева душа, падкрэслiм гэта на ўсялякi выпадак, была цалкам матэрыяльная, але нездарма кажуць: цi шмат той беднай душы трэба.
Таму, хто б здолеў убачыць аўру Абсалюту збоку, адкрылася б зусiм будзённае вiдовiшча: вакол
Сутнасць Георга Вiльгельма фрыдрыха Гегеля, якi пры жыццi шмат сiлы i часу аддаў на разважаннi такога тыпу, цяпер ведала непамерна болей. Абсалют, а значыцца, i ён, ведалi: душа чалавечая бессмяротная, на жаль, не заўсёды. Вядома, яна бессмяротная, бо з'явiлася на свет, здзейснiлася. Але нараджэнне чалавека i нараджэнне душы - не тое самае. Бывае, чалавек жыве доўга, завяршае свой тленны шлях, памiрае, а душа яго так i не паспявае нарадзiцца. Больш таго, калi адны душы ў iншым жыццi ачышчаюцца ад зямной брыдоты, удасканальваюцца i ўзывышаюцца, а часам нават ператвараюцца ў новыя, больш дасканалыя структуры, дык другiя - неданошаныя i неразвiтыя, сатканыя са злосцi i заган - пакутуюць i згасаюць назаўсёды. Iнакш кажучы, ператвараюцца ў першаснае рэчыва спiрытасферы, яе будаўнiчы матэрыял. Так жыве чалавецтва, штодзённа i штогадзiнна ствараючы сваю калектыўную душу, бо, запомнiце, i Бог народжаны чалавекам. Так жыве сусветная душа, не толькi памнажаючыся, сiлкуючыся чалавечым мурашнiкам, але i самаўдасканальваючыся, бо ёсць у зямнога Абсалюту пачатак - першы проблiск свядомасцi ў нечай прагалаве, але няма ў яго канца, як няма лiку Абсалютам, раскiданым у Сусвеце... Не-не, пачакайце! Хто сказаў, што развiццё - гэта абавязкова памнажэнне i злiццё ў адзiнае i чаму мы павiнны яму верыць?! Далей пачынаецца панаванне фантазiй i здагадак, а нам пакуль што дастаткова ведаць: кожная сталая душа лiчыць абсалютам самую сябе, калi толькi яна на гэта мае права.
Прынамсi, душа Георга Вiльгельма Фрыдрыха Гегеля была глыбока абыякавая як да клопату касманаўтаў, якiя знайшлi невялiкiя збоi ў рабоце сонечных батарэй, так i да ўсеабдымных праблем, якiя хвалявалi ўсю спiрытасферу Зямлi: упарадкаванне светабудовы i магчымасць выратавання яе стваральнiка i ў пэўнай ступенi - сiмбiёту - звар'яцелага ў працэсе развiцця розуму чалавецтва. Душа Георга Вiльгельма Фрыдрыха Гегеля сузiрала самую сябе i занятак гэты, вiдаць, лiчыла найлепшым.
Самалёт iшоў на пасадку, i ў iлюмiнатары зноў з'явiўся твар каханай. Крыху бледнаваты, круглявы, загадкавы i недаступны, як гэты месяц, што лунае ў начным небе. Сэрца i горла сцiснула спазма. Так здаралася заўсёды, калi Мастак сустракаў цi ўспамiнаў сваю мучыцельку; ён павольна i з цяжкасцю праглынуў камяк, каб не задыхнуцца, i заплюшчыў вочы - згаснi, месяц, сыдзi, насланнё, колькi ж можна мучыць хворае i неразумнае сэрца.
Але павекi iмгненна паднялiся, ён прыпаў да iлюмiнатара: захацелася неадкладна, зараз жа, убачыць калi не яе, то хоць бы яе дом, тое месца ў прасторы, дзе яна цяпер ходзiць цi сядзiць, дзе знаходзiцца яе невыносна жаданае цела, яе голас, яе валасы, дзецi, кнiжкi, словам, усё, што мае дачыненне да яго каханай маленькай жанчыны.
Унiзе, пасярод зямнога змроку, цьмяна мiгцелi агнi невялiкага горада. Не, нiчога не разгледзець! Незразумела наогул, як можна займацца яго рамяством i быць такiм бяспамятным i неназiральным: Мастак нiколi як мае быць не арыентаваўся ў тых гарадах, дзе пабываў цi жыў, не запамiнаў твараў i галасоў. Хоць навошта яму здагадвацца, якi з тых агеньчыкаў - яе дом. Ён жа i пры дзённым святле нiколi яго не бачыў, ведае толькi дзе, дый то прыблiзна. А вось у гасцях у яе быў сотнi разоў. Прылятаў у думках, калi яна спала, калi гуляла з сынам, чакаў на кухнi, часам усур'ёз шкадуючы, што не можа - бесцялесны дапамагчы яе спрацаваным рукам, якiя неяк мiнулым летам цалаваў - дазволiла, незачэпа. Мужа каханай Мастак бачыў аднойчы, мiмаходзь i ставiўся да яго спакойна, а дакладней, абыякава, як да нечага чужога, непатрэбнага. Пад час яго таямнiчых вiзiтаў яны не сустракалiся. Нават начамi яго не было ў спальнi: цi то з'ехаў у доўгую камандзiроўку, цi то ператвараўся ў бесцялесную абстрактную iстоту i таксама некуды знiкаў.
"Не хлусi хоць сабе, - падумаў Мастак.
– Як ты напачатку пакутаваў, раўнаваў! Як папракаў яе, што не дачакалася цябе, выскачыла замуж ледзь не ў дзесятым класе. Вар'ят! Яна праз некалькi гадоў бабуляй стане, а ён, бач ты, пакрыўдзiўся. I нават сказаў ёй пра гэта, стары дурань. Праўда, жартуючы з сябе, але ж сказаў. А галоўнае, ты i цяпер так думаеш, толькi баiшся ў гэтым прызнацца. Чакаць бы ёй цябе - да пенсii цi да сустрэчы на нябёсах".
Ён успомнiў па асацыяцыi загадкавае i па яго разуменнi бессэнсоўнае сцвярджэнне, што шлюбы здзяйсняюцца на нябёсах, i горка ўсмiхнуўся.
"Вось. Каторы раз вяртаюся з нябёсаў, а якi сэнс?! Усё, на жаль, адбываецца тут, на зямлi. Па волi выпадку, з-за тугi маладога цела, хвiлiннага захаплення. Якiя там палавiнкi душы, iх з'яднанне... Усе гэтыя палавiнкi нейкi час таўкуцца на кiрмашы жыцця, а пасля знiкаюць. Пачкамi, натоўпам. I няма iм радасцi i там. I выратавання няма..."
– Пасажыр, мы прыляцелi.
Далей усё пайшло аўтаматычна: багаж, прыпынак тралейбуса, чаканне, сам тралейбус, дом, сям'я, рытуал сустрэчы, вячэра, вячоркi перад талевiзарам, нарэшце, спальня...
Але ўвесь час, пакуль адбывалiся гэтыя дзеяннi, Мастак неадчэпна думаў пра сваё позняе i нейкае, як i ўсё яго жыццё, безнадзейнае пачуццё.
Хто ведае, калi гэта пачалося?..
Ён доўга жыў сам па сабе, меў зносiны з навакольным светам толькi па патрэбе i наiўна лiчыў, што добра ведае яго, ну а жанчын - тым болей: пустыя, хлуслiвыя, крывадушныя; яшчэ горш, калi Бог дадаў у гэты вiнегрэт крыху розуму цi характару. Як нi дзiўна, ён шкадаваў iх, як шкадаваў дзяцей i звяроў, адчуваў патрэбу ў iх, бо асабiстае жыццё яго не склалася, i адначасова пазбягаў.
Вось такi ён прыйшоў у Майстэрню, дзе сустрэўся з светласкураю жанчынаю-рэстаўратарам, разумнаю i начытанаю, з задавальненнем гаварыў з ёю на розныя тэмы i, як i многiя iншыя, лiчыў яе "сваiм хлопцам". Разам палiлi, пiлi каву... Пазней, праз паўгода, яна з'ехала ў доўгую камандзiроўку. Ён засумаваў, але сапраўднай прычыны сваёй душэўнай тугi не зразумеў, бо iх, гэтых прычын, заўсёды было шмат. Тыднi праз тры яна патэлефанавала з далёкага горада (здаецца, ён нешта прасiў купiць, проста так, як просяць многiя, - каб сябры не забывалi), i ён задыхнуўся, пачуўшы яе голас, а вусны яго раптам самi па сабе загаварылi ў слухаўку забытыя словы: каханая! Родная! Адзiная!
Потым яна вярнулася з камандзiроўкi, i пачалася новая фаза iх адносiн - на жаль, без якiх-небудзь звычайных у такой сiтуацыi дзеянняў.
Гэта былi размовы, у якiх Мастак адразу заблытваўся, як у завеi, часцей за ўсё яго маналогi, з якiх яна выбiрала сказ цi слова i нешта адказвала, а калi ён нарэшце прыстасаваўся да яе манеры зносiн i стаў пiльна ўзважваць кожнае слова i фразу, вяртаючыся да iх, Рэстаўратар аднойчы заявiла: "Вы выдзiраеце з размовы асобныя кавалкi".
Сказанае i нясказанае, пачутае i непачутае ў адказ тоўпiлася цяпер у яго ўзбуджанай памяцi, загаралася, апякала то надзеяй, то болем, часцей болем, занадта часта: