Прарок для Айчыны
Шрифт:
С к а р ы н а (весела смяецца). Не, я горш...
В а р т а ў н і к. Горш за канакрада нікога не бывае!
С к а р ы н а. Я бакалаўр, магістр і яшчэ ў навуках вольных і лекарстве доктар.
В а р т аў н і к ( устае з лаўкі, абыякава). Хопіць брахаць. А калі ўжо брэшаш, то меры не губляй. Я, між іншым, да цябе як да чалавека...
С к а р ы н а. Як да чалавека, кажаш, а Біблію не прынёс...
адна вельмі маленькая. ( Вымае з-за пазухі «Малую падарожную кніжку», аддае Скарыне.)
Скарына нечакана цалуе Вартаўніка.
С к а р ы н а ( усхвалявана ). Любы ты мой чалавеча!
В а р т а ў н і к ( адчужана, паступіўшы ад Скарыны ). А вось гэтага не трэба! Я табе не любы, і ты мне не сваяк. Мне далі - я прынёс... Скажуць адабраць - адбяру.
С к а р ы н а. Дык дзе ж яны... астатнія?!
В а р т аў н і к (паблажліва). Я да цябе не наймаўся пуп надрываць. Выйдзі і вазьмі. (Адчыняе дзверы.)
Скарына выходзіць пад наглядам Вартаўніка і вяртаецца а важкім клункам кніг, завязаных у посцілку. Кладзе яго на лаўку, развязвае рагі посцілкі, гладзіць
кнігі рукою, складае ў стос.
С к а р ы н а (вельмі пранікнёна ). Якую ж ты мне радасць прынёс, добры чалавек!
В а р т а ў н і к. А навошта табе столькі?..
С к а р ы н а. Мне не трэба. Я табе хацеў паказаць.
В а р т а ў нік. Навошта, калі я ў грамаце...
С к а р ы н а. Каб ты паверыў, што я не забойца, не бадзяга, не канакрад... што я не толькі чалавек сумленны, але і не дурны...
В а р т а ў н і к. А пры чым тут кнігі?
С к а р ы н а. Я зрабіў іх уласнымі рукамі. Сам, разумееш?
В а р т а ў н і к (збянтэжана). Як сам?!
С к а р ы н а. Ну, не адзін, вядома,- з сябрамі, з таварышамі...
В а р т а ў н і к. Дык ты мо і сам чытаць умееш?!.
С к а р ы н а. Я і пісаць яшчэ ўмею. (Смяецца)
В а р т а ў н і к. Акрамя смеху?..
С к а р ы н а. Магу паклясціся...
В а р т а ў н і к. Перахрысціся!
Скарына хрысціцца.
Я разумею, калёсы там зрабіць, хамут ці барану...А чаму гэта менавіта ты за кнігі ўзяўся?..
С к а р ы н а. А больш не было каму.
В а р т а ў н і к. Як гэта не было? Манахі гэтым у Полацку спрадвеку займаліся. Іх гэта справа... і тут, у Познані.
С к а р ы н а. Справа якраз у тым, што перапісваў я гэтыя кнігі з незразумелай латыні полацкімі словамі, каб дзеткі паспалітыя і людзі простыя разумець маглі.
В а р т а ў н і к (захоплены пачутым ). І даказаць гэта можаш?!.
С к а р ы н а. Магу... Ты толькі сядай.
В а р т а ў н і к. Пакуль разам з табою не пасадзілі, пастаю...
С к а р ы н а. Ну, пастой сабе. (Бярэ кніжку. адгортвае старонку: чытае больш па памяці, чым па тэкце. ) «В сей книзе всее прироженое мудрости зачало и конець... В сей книзе вси законы и права, ими же люде на земли справоватися имеють, попи-
ваны суть... В сей книзе вси лекарства, душевные и телесные зуполне знайдете. Ту навчение филозофии добронравное, яко любити Бога для самого себе и ближнего для Бога, имамы...
Хощеши ли умети граматику или, по-рускы говорячи, грамоту, еже добре чести и мовити учить, знайдеши в зуполнай Бивлии, Псалтыру, чти ее...»
В а р т а ў н і к. Распавядаеш прыгожа, і паверыць хочацца, а не магу... Не, калі заплюшчыць вочы, можа б, і паверыў, што ты ўсё гэта сам у кнігу ўставіў, а як гляну на тваё рыззё - не магу.
С к а р ы н а (падае кнігу). Тады патрымай... пагартай...
В а р т а ў н і к. А што з таго?..
С к а р ы н а. Ну, хоць на выявы паглядзі!.. Я іх сам маляваў і ў кнігі ўставіў. ( Цытуе па памяці.)«А для таго, абы братия моя Русь, люди посполитые, чтучи могли лепей разумети...»
В а р т а ў н і к (разглядае малюнкі і з захапленнем, і са здзіўленнем, і са страхам). А гэта хто?..Хрыстос ці мо епіскап які?..
С к а р ы н а. Гэта - я...
В а р т а ў н і к. Як - ты?!
С к а р ы н а. А так, як бачыш: уласнай персонаю, толькі не ў лахманах, ад якіх у цябе такі недавер, а ў доктарскай мантыі...
В а р т а ў н і к ( з недаверам і злосцю ). Значыцца, ты яшчэ і святы?!. Каго толькі ў маёй вязніцы не было, а святыя яшчэ не трапляліся... (Крычыць.)Прахвост ты, манюка, а не святы! І хопіць мяне ў дурні ўшываць!.. А даведаюся, што канакрад, я цябе валацугу...
С к а р ы н а. Не гарачыся. Прыгледзься да мяне і да маёй выявы. ( Становіцца бліжэй да святла, прыгладжвае валасы, вусы.) Там жа ўнізе так і напісана: (цытуе) «Прото я, Францишек, Скоринин сын с Полоцька, в лекарскых науках доктор, разумея сее, иже без страху Божня, без мудрости и без добрых обычаев не ест мощно, почстиве жити людем посполите на земли, казал есми тиснути книги