Белае полымя
Шрифт:
Андрэй зарагатаў так, што алень за сценкай юрты кiнуўся прэч.
– Ну вось старшыня мне i кажа, што я, маўляў, буду гаварыць, ён будзе перакладаць. А дзецi хай слухаюць.
– Гэта ж не лезе нi у якую методыку, – паддражнiў яе Падкова.
– А няхай методыка больш пра такiя выпадкi думае. А то пералiвае з пустога ў парожняе, пераконвае нас у неабходнасцi правiльнай пабудовы ўрока, быццам мы самi гэтага не ведаем... Перарабiла я ўвесь навучальны план: тры гадзiны у дзень працавала з перакладчыкам, а астатнi час вывучала чукоцкую мову i праз паўгода
– Хутка вы.
– А што было яшчэ рабiць? Кiно няма, гулянак у скверы таксама. Дый мова даволi лёгкая. Слоўнiк невялiкi, граматыка простая. На ўрокi збiралiся акрамя дзяцей усе дарослыя. А калi я начала размаўляць не горш за чукчаў, – начала я вучыць iх чытаць i пiсаць. Сшыткi вельмi хутка скончылiся, а мы тым часам адкачавалi ў самае сэрца тундры. Чакала, што падвязуць, i вось чаканне цягнецца два гады. Нi дапаможнiкаў, нi iнспектара. За тры гады вы першы. Як гэта вы мяне адшукалi?
– Сабакi дапамаглi, – неахвотна сказаў Падкова, – iначай, можа, i я вас не адшукаў бы.
Сэрца ў яго сцiснулася ад жалю да гэтай шэранькай курачкi i ад захаплення перад ёю. Такое перанесцi, такое вытрываць! I таму, каб яна не заўважыла яго вачэй, Падкова лёг тварам у шкуры i спытаў:
– Ну, вы зараз дабiлiся свайго, вы сталi добрай настаўнiцай, напэўна. Калi ж вы рушыце на мацярык?
Яна ўзняла вочы ад вуголляў i са здзiўленнем глянула на яго:
– Куды?
– З Чукоткi – у цэнтр.
Яна, вiдаць, не зразумела яго, надумала, што ён лаецца за парушэнне методыкi. Таму сказала горача:
– Ды вы паглядзiце заутра – дзецi ў мяне не горш за другiх ведаюць усё. I не хачу я адсюль, не паеду.
Загадчык кашлянуў у руку:
– Вы што ж, назаўсёды хочаце тут застацца?
– А чаму не.
Андрэй усмiхнуўся ў цемру, у якой ледзь чырванелi вуголлi ачага.
– I замуж вырашылi не выходзiць?
– Як гэта не выходзiць, – шчыра здзiвiлася яна.
– А за каго? Тут жа ж адны чукчы. Ён смяяўся ў цемры, але яна гэтага не заўважала i таму накiнулася на яго:
– А яны што, не людзi? Яны лепшыя за многiх нашых. I хлопцы тут цудоўныя. На белага мядзведзя сам-насам выходзяць. Смелыя, рашучыя. Мне такiя падабаюцца, я сама такая.
Яна не заўважыла нязручнасцi сказанага, але Падкову гэта мiлая дзявочая самаўпэўненасць i гордасць здалiся такiмi прывабна-смешнымi, што ён весела
зарагатаў. Тады i яна зразумела, што гэта жарт.
– Кладзiцеся спаць, харошая вы мая. Заутра паглядзiм, што вы тут зрабiлi.
I Андрэй, накiнуўшы малiцу, выйшаў з юрты.
Бясконцыя пад месячным сяйвам ляжалi снягi. Нехта вялiзны бавiўся, пускаючы ў неба рознакаляровыя дзiды. Яны варушылiся, перакрыжоўвалiся, успыхвалi амецiставым, пранiзлiва-блакiтным i чырвоным, ператваралiся ў сляпую завеску з фестонамі, якая калыхалася памiж небам i зямлёй, i зноў распадалiся на асобныя стрэлы.
Сполахi разгаралiся, беглi чаргаваннем ценi i святла па юртах, па табуне аленяў, па нартах, ля якiх спалi сабакi.
Паўночнае ззянне залiвала бясконцы халодны абшар.
Увесь кароткi наступны дзень прайшоў за працай. Падкова ўстаў яшчэ “ноччу”, у дзевяць гадзiн ранiцы, i здзiвiўся, калi пабачыў вучняў з Антанiнай Сярrееўнай. У яе не было “ўрокаў”, проста вучнi цэлы дзень былi з настаўнiцай. Пакуль было цёмна – вучнi сядзелi ў адным з полагаў юрты, у якiм настаўнiца зрабiла небывалае святло: гарэла пяць каганцоў.
Вучняў было дваццаць чалавек, i ўсе яны з захапленнем слухалi пявучы голас, якi распавядаў iм пра далёкiя краiны, пра параходы, што перасякаюць акiяны, пра хуткiя цягнiкi. Седзячы поруч, Падкова слухаў (дзецi ўжо добра разумелi па-руску) i адкрываў нейкiя новыя ўласцiвасцi даўно знаёмых рэчаў.
– Цягнiк – гэта вялiзная, уся з жалеза, як лязо гарпуна, нарта. Яна крытая. Рухаецца яна без сабак i аленяў. Замест iх працуе пара, тая пара, што падкiдвае крышку на катле.
Падкова ўсмiхаўся. I сапраўды, як было iначай растлумачыць гэтым дзецям Поўначы зусiм невядомае, нiколi не бачанае. Ён уявiў, як запытае ў Наркамасвеце, цi можна так вучыцда: без сшыткаў, без мэблi, без пер’яў. I ён ведаў, што адказ будзе адзiн: вучыцда нельга. I вучыць таксама немагчыма.
I ўсё ж гэтая маленькая жанчына змагла вучыцца i вучыць, нават па раскладу ўрокаў, зробленаму тры гады таму.
Стала святлець, i дзецi, падобныя на ведзьмедзянят у сваiх пушыстых кухлянках, высыпалі з юрты на снег, селi на падасланыя шкуркi. Белы незайманы снег ляжаў перад iмi, i хутка на яго паверхнi з’явiлiся словы пад дыктоўку, сказы. Палачкi так i бегалi ў руках.
Другая група – дзецi былi падзелены на класы – развязвала заданы, умовы якiх прыдумалi самi. Дзiўна, але нават дурыкаў, звычайных для нашай школы, тут не было: маленькiя грамадзяне рабiлi вельмi важлiвую i сур’ёзную справу.
– У аднаго пастуха З7 аленяў, у другога на 15 больш. Колькi аленяў у пастухоў?
Трохi старэйшыя складвалi заданы на рост табуна на працягу трох год, на перакачоўку. I трэба было бачыць, з якой сур’ёзнасцю i кемлiвасцю гэта рабiлася. Мозг, якi спаў сотнi год, зараз прачнуўся i, свежы, ясны, толькi няздатны яшчэ пакуль на абстракцыi, пачаў даrаняць мозг другога, адукаванага чалавека.
Хутка з’явiўся дашкольны грамадзянiн год чатырох з вузкiмi, нiбы асакой прарэзанымi, вочкамi i круглай мордачкай. Падкацiўся, як шарык, сеў на кукiшкi, i вачам здзiўленага Падковы адкрылiся два маленькiх ружова-смаглявых паўшар’i.
– Ты што ж гэта робiш, круцель малы? – спытаў Андрэй.
Антося ўзяла грамадзянiна на рукi, i паўшар’i адразу схавалiся.
– Вы не здзiўляйцеся, – сказала яна сарамлiва, – гэта ў нас тут звычай такi, рабiць дзецям разрэз у штонiках на гэтым самым месцы. Каб мог абыходзiцца без дарослых. Як прысядзе – так i ўсё вонкi. Iначай нельга, мароз.
Грамадзянiн шчаслiва ўсмiхаўся i вазiў лапкай па шчоках настаўнiцы.
А дзецi тым часам малявалi на снезе цягнiк, падобны на вялiзныя нарты, увянчаныя юртамi. Гэта было наiўна i бездапаможна, але была ў гэтых накiдах цвёрдая рука будучых вялiкiх разьбяроў па косцi.