Дзярлiвая птушка
Шрифт:
— Як фэст быў? — буркнуў Янук.
— Каб ты толькi вiдзiў! Ядры т-тваю палку, народу дык народу! — забубнiў у нос Стась, рад пахвалiцца. — Такога кiрмашу я ў сваiм жыцьцi ня вiдзiў!
— Дзiва вялiкае, такоя-ж жыцьцё во, сто гадоў пражыў! — кпiў пастух.
— Ну няхай сабе, алi пагулялi на ўсю йванаўскую! — гугнявiў цалкам незьбянтэжаны Стась. — Елi й пiлi што хацелi, аж пуп трашчэў. Хочаш во? Выбiрай.
Стась выцягнуў зь кiшэняў дзьве жменi цукеркаў. Былi там малыя круглыя ў паперках i падўжныя, i даўгiя махрыстыя. Прынадна ўпрыгожылi яны рознымi колерамi Стасевы нязграбныя далонi. Зазьзялi ад прагнасьцi Януковы
— Бяры яшчэ адзiн, — спанукаў Стась.
Янук разгубiўся. Лекараў сын паглыбляў ягоную крыўду. Сам меўся быць сяньня панам, за свае грошы раскашэлiцца й перад iншымi хвалiцца, а сталася, што гэты смаркач дэманстраваў цяпер, якi ён ласкавы й добры. Выбраў ён найдаўжэйшую махрыстую цукерку й сунуў у Янукову руку.
— Дык што, нi пусьцiў цябе? — пытаўся яшчэ раз пастуха.
— Нi пусьцiў — пшэк пракляты! — iз крыўдай прызнаўся Янук.
— I грошы нi даў?
— I грошы нi даў.
— Каб яму скула ў бок за гэта! — прыабяцаў Стась.
— Каб яму дзьве, дый у такое мейсца, што сесьцi ня мог! — паправiў Янук.
Памаўчалi. Уладзiк выцягнуў зь кiшэнi папяросу й запалiў.
— А сягоньнiка на вечарыну прыйдзiш? — пытаў Стась.
— А будзiць?
— Пэўна-ж што будзiць.
— У каго?
— Мусiць, цi ня ў Тодара Кмiтавага. Дык што?
— Можа й прыйду.
Надта-ж хацелася Януку на вечарыну. Ведаў, якiя гучныя й забаўныя бываюць купальскiя йгрышчы, ды й дома тыднi iз тры, мусiць, ня быў, хоць дахаты, нават абыходзячы вакол Гараватку, было недалёка. Але што на гэта скажа Лазоўскi?
— Ты яго ня бойся, халеры гэдакай, — як-бы вычытаўшы на йлбе пастуховы думкi, ды абцiраючы тую бурбалку пад носам, сказаў Стась. — Ноч твая, пагуляць можаш.
— Падумаю — можа й прыйду.
Стасевы словы падбадзёрылi яго.
— Глядзi-ж, пастарайся.
— А хто йграць будзiць?
— Сьцяпанаў Тадэўка, хто-ж…
— Добра, пагляджу там.
Хлопцы пайшлi. Янук глядзеў, як накiравалiся праз шырокае пасма лугу, перабралiся праз канаву, мецячы проста на Гараватку.
— Тапсiк! — клiкнуў пастух сабаку. Той паставiў вушы, пiльна гледзячы малому гаспадару ў вочы, стараючыся наперад згадаць, што ён хоча. — Ганi iх дамоў! Там! — паказаў пальцам на статак Янук.
Тапсiк паволi забег каровам з другога боку й памалу пачаў цiснуць iх на папар у кiрунку двара Лазоўскага, што стаяў у самым цэнтры хутару.
Пан Лазоўскi, русавалосы мужчына гадоў пад пяцьдзесят, прытулiўся да паркану на вялiкiм дзядзiнцы, пагладжваючы свой бэбах ды паглядаючы на сваю багатую калёнiю. Вока ягонае любавалася абшарам i ўраджаем. Збажына вунь парасла сёлета, як на лес гледзячы, канюшына тоўстым дываном заслала вялiзную нiву, гароднiна, садовiна — усё, дзякуй Матцы Боскай Чэнстахоўскай, у гэтым годзе спорыла. Лазоўскаму нiколi й у галаву не прыйшло, што ён найбольш сакавiтыя сокi, як ненажэрны паразiт, з добрых працавiтых людзей тутэйшых смактаў. То-ж яны, як наймiты, за безцан апрацоўвалi ягоную вялiзную гаспадарку.
Тое, што яго зь «Велькапольскi» прыслалi сюды, ды, абрэзаўшы малазямельным, далi яму гэты вялiкi кавалак першакляснае зямлi, гэта ўсё належалася за тое, што памагаў адваёўваць i будаваць «Жэчпаспалiтую». Гэта-ж ня дзе ў iншым якiм мейсцы, а якраз тутака, на гэтых «крэсах» кроў пралiваў, бальшавiкоў босых, голых i галодных гонячы. Цяперака ён тут праўны пан i гаспадар. Урад прызнаў ягоныя заслугi, ацанiў «пралiтую кроў» i пасадзiў ваяку мiж бедных малазямельных людзей, каб спажываў плёны iхнае працы.
Сяньня-ж i настрой Лазоўскага выдатна паправiўся, бо ў воласьцi з панам войтам удалося зусiм хлёскi гяшэфцiк наконт падаткаў абцяпаць. Адно вось цяпер, вярнуўшыся дахаты, прыгадаў ён, што ранiцою, будучы ня ў гумары, пакрыўдзiў пастуха.
Каровы ўваходзiлi ў вялiкi, абгароджаны высокiм частаколам, двор. У самым хвасьце цягнуўся Янук iз сабакам. Асаднiк гукнуў хлопчыка.
— Хочаш схадзiць дамоў? — спытаў ён пабеларуску.
— Хачу, — зiрнуў Янук гаспадару сьмела ў вочы.
Лазоўскi быў пад гальштукам, у прыгожых выглянцаваных боцiках, сiнiх галiфэ-портках, шэрым пiнжаку. Правай рукой палез ён у кiшэню порткаў i выцягнуў адтуль вялiкую жменю манэтаў. Перасыпаў iх з аднэй даланi на другую, любуючыся грашмi, быццам наўмысьля, каб пазводзiць пастушка. Аж пабольшалi Януковы вочы. Так многа грошы нiколi ня бачыў. Былi там i малыя нiклёвыя, i медзякi, былi й срэбныя залатоўкi.
Асаднiк выбраў iз жменi тры найменшыя манэты й выцягнуў калматую руку да пастушка: — Маеш тут дваццаць пяць грошаў i можаш iсьцi.
Янук узяў грошы й забыўся нават падзякаваць.
— Кароў мы самi спарадкуем, — працягваў шурпаты голас Лазоўскага. — Iдзi ў кухню, памыся, паеш i бяжы.
Януку ня трэба было паўтараць. Нахаду памыўся, хапiў нешта ўкусiць i выскачыў з хаты.
— А ўсё-ж абяцаных пяцьдзесят грошы ня даў, пшэк паршывы! — прабурчэў пад носам, клiчучы Тапсiка й кiруючыся на выган.
II
Калi-б iз птушынага лёту кiнуць вокам на ваколiцу, паказаўся-б вам такi краявiд: зь левага боку, гледзячы на захад, як зрокам абняць, зялянелi вялiзныя скарбовыя лясы. Дзесь зь нетраў iх, з паўдзённага ўсходу, выбягаў шырокi гасьцiнец — побач хутару Лазоўскага апярэзваў лес, лагчынай прабягаў уздоўж земляў маёнтку Лiпавiчы, пераскокваў чыгунку i ўжо з паўночнага боку яе сьпяшаўся ў Гацi. Раўнiнны хутар Лазоўскага адасобнены быў ад суседняе вёскi Лiтоўцы, дзе жылi Януковы бацькi, даўгiм сугром, званым Гараваткай. Сама-ж вёска ляжэла быццам у падоўжаных начоўках. Паўночным брыжам начоўкаў была двукаляiнная чыгунка, што з аднаго боку бегла ў Полацак, а з другога — у Маладэчна й на захад. За чыгункай прытулiўся ля дубровы шляхоцкi засьценак Галавачы. Па суседзтву — у зеленi бярозаў, лiпаў, клёнаў, хвояў i садовых дрэваў — прытаiлiся гаспадарскiя й жытловыя будынкi маёнтку Лiпавiчы.
Абкружаная з трох бакоў асаднiцкiмi й шляхоцкiмi землямi, з усходу ўпiралася вёска Лiтоўцы ў балоты. Калi-б якi жартаўлiвец сiлiўся схарактарызаваць мейсцазнаходжаньне Лiтоўцаў, мог-бы трапна сказаць гэтак: загналi лiтоўскiх паны, шляхта й асаднiкi ў казiны ражок. Наўкол найлепшую зямлю й лясы пазабiралi, а ззаду, як на зьдзек, кавалак нiкчэмнага балота прырэзалi.
З балота гэнага запраўды невялiкая пацеха была. Апроч дробных сасонак цi карлаватых бярозак, здатных на хвораст, анi дрэва там людзкага, анi нават ягадаў уволю. На мокрых купiнах улетку ў лапцёх касiлi сяляне рэдкую траву, а сена вывозiлi ўзiмку, як замярзала.