Сэрца мармуровага анёла
Шрифт:
Юнак змрочна сузіраў асветленыя дрыготкім агеньчыкам лампады яслі — васковы Хрыстос цягнецца ручкамі да схіленай над ім маці з васковым жа прыўкрасна-сумным тварам, авечачкі — як жывыя, пухнатыя, забаўныя, бычок, здаецца, так бы і замыкаў ад радасна-дурнаватага здзіўлення…
— Ста-ась!
У голасе дзяўчыны гучаў дакор, нібыта на адрас непаслухмянага дзіцяці. Сумотнік нарэшце прыўзняў галаву як мага больш ганарліва.
— Не хвалюйцеся за мяне, спадарыня Настасся. Я прывык да адзіноты. Падумаць захацелася сам-насам, паразважаць.
— Ды ты проста пакрыўдзіўся, што я з Радусем таньчу. Добра, што ў цемры не відаць, калі чырванееш. Стась з усіх сіл намагаўся зрабіць голас спакойным. Выглядаць смешным перад гэтым дзяўчом! Невыносна.
— Я, прабачце, не заўважыў, з кім вы таньчылі, і лічу ваш выбар вашай жа асабістай справай. Мой настрой не залежыць ад… ад дзявочых капрызаў.
Усё-ткі выдаў сябе, сказаўшы пра капрызы. Цяпер — толькі сысці… Змагар са сацыяльную справядлівасць, называецца… Бедны Вертэр…
Пакуль юнак, утаропіўшыся ў кут, шчыра асыпаў сябе ў думках крыўднымі мянушкамі, Настасся ціха паклала руку яму на плячо.
— Дурненькі… Радусь проста мой сябар дзяцінства, самаўпэўнены дэндзі. Мне такі спадабацца не можа. Ну, перастань дзьмуцца…
Стась не вытрываў, павярнуўся да дзяўчыны, схапіў яе прахалодныя далонькі, як два пялёсткі, у свае рукі, прыпаў да іх гарачымі вуснамі.
— Прабач… Я паводзіўся, як дзіцё…
— А ты і ёсць дзіцё, — засмяялася Настасся, — хоць і лічыш сябе тургенеўскім Базаравым.
— Але Тургенеў у многім меў рацыю, — Стась зноў пасумнеў. — Нават твае бацькі — якія б ні былі разумныя, прыстойныя людзі, застаюцца панамі, людзьмі свайго класа. Ім нікуды не падзецца ад віны перад простым народам. Паглядзі, колькі сёння страчана грошай на забавы — можна было б накарміць цэлую вёску! Дарэмнае, заганнае спальванне часу!
Настасся паківала галавой:
— Мне цяжка спрачацца з табой — вядома, ты больш за мяне ведаеш, ты старэйшы… Але хіба не варта траціцца проста для таго, каб чалавек парадаваўся? Хіба ты не бачыў, што сёння ў Рэчыцы прыходзілі сяляне і іх дзеці і таксама атрымалі свята — і падарункі, вядома. Людзі цягнуцца да прыгажосці. Гэты хлопец, што граў сёння на флейце… У дзяцінстве ў яго адбіралі дудачку і білі ёю па вуснах — каб не займаўся дарэмнай справай. А ён выразаў новую — і граў… Цяпер ён вучыцца ў кансерваторыі — наш бацька дапамог. А вось гэтыя яслі… Іх майстравалі не паны — прыслуга. Паглядзі, з якой любоўю тут зроблена кожная дэталь. Людзей ніхто не змушаў, ніхто не загадваў гэта рабіць. Знішчы гэтую прыгажосць, калі можаш!
— Мяшчанства…
Стась нахіліўся, узяў у рукі маленькага Хрыста… Пальцы склаліся, каб шчоўкнуць у васковы лобік… Расціснуліся… Стась асцярожна паклаў ляльку на месца, нібыта жывое немаўля. Уздыхнуў… І загаварыў іншым тонам, мякка і даверліва:
— Напэўна, твая праўда… Нават у тым свеце, які калі небудзь пабудуюць нашыя нашчадкі, не знікнуць прыгажосць і каханне. Але… я не хачу, каб ты ператварылася ў спешчаную паненку, загубіла сваю жывую душу ў павятовым «свецкім жыцці». Вядома, твае бацькі не зразумеюць… Як не разумеюць мае, хаця яны таксама добрыя, сумленныя людзі, а бацька паспеў і слаўна паваяваць. Дык вось… Пры нашым універсітэце адкрыліся курсы для жанчын… Табе спаўняецца васемнаццаць…
— І мне давядзецца коратка пастрыгчыся? — рассмяялася Наста.
— Чаму? — разгубіўся Стась.
— Ну як жа, усе курсісткі — каротка стрыжаныя. А ў мяне — вунь якія косы… — Наста гарэзліва прыўзняла рукамі пышныя русыя пасмачкі, перавітыя тонкімі залатымі ніцямі з перлінамі.
І Стась не вытрымаў, каб не дакрануцца — асцярожна-асцярожна, быццам баяўся пашкодзіць — да гэтага духмянага вадаспада.
— Ну, я думаю, можна абысціся і без стрыжкі… Але… Ты згодная?!!
— Хіба ты сумняваўся?
— Дарагая… — Дзве постаці наблізіліся адна да адной, замерлі…
Потым хлопец прашаптаў:
— Я мог бы за цябе памерці… З радасцю. Яна закрыла яго вусны даланёй.
— Нашто гаварыць пра смерць!
Юнак шчасліва рассмяяўся:
— Сапраўды… Перад намі — жыццё, дарога з балота — на шырокі прастор. Мы можам фіктыўна пажаніцца — і ты атрымаеш волю і зможаш сама распараджацца сваім лёсам. Так многія курсісткі зрабілі.
— Фіктыўна? — Наста сказала гэта так холадна, з такой адчужанасцю і крыўдай, што Стась упаў на калені, адчуваючы сябе нягоднікам.
— Любая! Я толькі хацеў сказаць, што ты — вольная і ад мяне. Я ніколі, чуеш — ніколі — не буду навязваць табе свае рашэнні. Ты — асоба, ты — чалавек, роўны мне…
Настасся коратка ўздыхнула:
— А хто табе сказаў, што я хачу быць вольнай ад цябе?
— Мілая…
Постаці зноў зліліся ў прывідным водблеску месячнага святла, што выпраменьваў снег за шырокімі вокнамі. Дзесьці пачуліся вясёлыя крыкі тых, хто выпраўляўся на санную прагулку. Звінелі, аддаляючыся, бомы… Раптам па калідоры паплыў агеньчык свечкі, пачуліся галасы.
Хлопец і дзяўчына інстынктыўна прыціснуліся адно да аднаго, прыселі, стаіліся ў цёмным куце — як у гульні ў жмуркі. Галасы набліжаліся.
— Навошта ты прымаеш у доме гэтага залескага паніча? — маці гаварыла не злосна, хутчэй горка-стомлена.
— Дарагая, ён добры хлопчык… І ні ў чым не вінаваты, — гэта адказваў бацька.
— А ў чым былі вінаватыя твае браты? Ты сам? У тым, што хацелі волі для свайго народу? Забывацца на пакуты тых, хто ахвяраваў сабою дзеля справядлівасці,— ганебна. — Маці была нечувана рэзкай. — Вось сёння… пад час карнавалу… Я проста не магла глядзець, як дзве няшчасныя сіраты — Ганулька і Агапка — жартуюць з сынам ката і забойцы іх бацькі. Твайго брата, між іншым.
Бацька памаўчаў, чуваць былі толькі яго цяжкія крокі — пан Міхал меў звычку падчас цяжкіх роздумаў хадзіць…
— Наўрад ці хлопец ведае пра справы дваццацігадовай даўнасці. Ён, як мне падаецца, чалавек сумленны і таксама хоча справядлівасці для народа…
Маці горка рассмяялася:
— Дараваць і забываць — гэта мы, беларусы, умеем. Ты ўжо забыўся, што Залессе належала тваім продкам на працягу пяці стагоддзяў? Ты забыўся, што трыццаць сем'яў з Залесся панам палкоўнікам, цяперашнім гаспадаром, былі высланыя ў Сібір, за дапамогу бунтаўшчыкам — былым іхнім панам? А мужчыны перад гэтым пакаштавалі бізуна. І ніхто з сасланых не вярнуўся. А цяпер на грошы, сабраныя з залескіх сялян, вучыцца гэты высакародны паніч. Які таксама збіраецца сялян вызваляць… Няхай бы вызваліў хоць аднаго з тых, сасланых ягоным бацькам!