Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)
Шрифт:
I што яна цiхенька скрадаецца да iх i нашэптвае iм нешта таямнiчае, лiслiвыя словы: гэтым яны ганарацца i задаюцца перад усiмi смяротнымi!
О, як многа розных рэчаў памiж небам i зямлёй, пра якiя даюць сабе летуценiць толькi паэты!
I тым больш пра тое, што над небам: бо ўсе багi - сiмвалы i паэтычныя вычуды!
Праўда, нас заўсёды цягне ўгору, у царства захмар'я: на хмары мы садзiм стракатыя пудзiлы называем iх багамi i Звышчалавекамi...
Яны занадта лёгкiя на такiя крэслы!
– i гэтыя багi, i Звышчалавекi!
Ах, як я змакрэў ад
Пакуль гаварыў Заратустра, вучань сердаваў на яго, але маўчаў. Замоўк i Заратустра: а позiрк ягоны быў скiраваны ўсярэдзiну сябе, i здавалася, што глядзеў ён кудысьцi ўдалечыню. Нарэшце ўздыхнуў.
"Я - ад сёння i ад учорага, - сказаў ён, - але ёсць ува мне i нешта ад заўтра, i ад паслязаўтра, i ад запаслязаўтра.
Я стамiўся ад паэтаў, старых i новых: надта павярхоўныя для мяне ўсе гэтыя плыткiя моры.
Яны мыслiлi недастаткова ўглыбiню: таму i пачуццё iх не даставала да самых асноў.
Трошкi юрлiвасцi, трошкi нуды - гэта яшчэ лепшыя iхнiя думкi.
А мне iх прывiдныя павевы i подыхi - гэта ад брынчання iхнiх арфаў; што яны дагэтуль ведалi пра палкасць гукаў!..
Яны таксама недастаткова чыстыя: каламуцяць ваду, каб яна здавалася глыбейшаю.
Яны любяць выдаваць сябе за ўлагодцаў: але ў мяне яны заўсёды толькi пасрэднiкi i мяшальнiкi, неданоскi i нячыстыя!..
Ах! Часта закiдваў я мярэжы ў iхняе мора, каб злавiць добрую рыбiну; а лавiў заўсёды толькi галаву якога-небудзь старавечнага божышча.
Так, галоднаму мора дало камень. Магчыма, што i самыя яны выйшлi з мора.
Вядома, i сярод iх пракiдаюцца перлы: але гэта яшчэ больш надае iм падабенства з цвёрдымi ракавiнамi. I часта замест душы я знаходзiў у iх толькi салёную слiзь.
У мора навучылiся яны i гардзейства: цi ж бо мора - не пава над павамi?
I перад найбрыдчэйшым буйвалам раскукольвае яна хвост i нiколi не стамляецца круцiць сваiм карункавым веерам з срэбра i шоўку.
Атупела глядзiць на яе буйвал, i душа яго падобная на пясок, яшчэ больш падобная на нетру, а найбольш на балота.
Што яму хараство, i мора, i павiныя строi! Такую вось прыпавесць апавядаю я пра паэтаў.
Праўда, дух у iх - таксама пава над павамi i мора гардзейства!
Духу паэтаваму патрэбныя гледачы: хай гэта будуць хоць буйвалы!..
Але я стамiўся ад гэтага духу: i прадбачу час, калi ён стомiцца сам ад сябе.
Я ўжо бачыў паэтаў, якiя пераўтварылiся i звярнулi свой позiрк на сябе.
Я бачыў пакаянцаў духам: яны выраслi з паэтаў".
Так сказаў Заратустра.
Пра вялiкiя падзеi
На моры ёсць выспа - непадалёк ад шчасных выспаў Заратустры, - на ёй заўсёды курыцца вулкан; народ, i асаблiва старыя кабеты, казалi пра гэтую выспу, што яна каменная глыбiна перад брамаю ў пекла; а ўсярэдзiне самога вулкана ёсць вузкая дарога ўнiз да самай брамы.
I вось, у той самы час, калi Заратустра жыў на шчасных выспах, сталася так, што адзiн карабель кiнуў якар каля выспы, на якой курыўся той вулкан; i каманда сышла
"Паглядзiце!
– сказаў стары стырнiк, - Заратустра ляцiць у пекла!.."
Якраз таго самага часу, калi карабельнiкi прысталi да выспы, разнеслася пагудка, што Заратустра знiк; i калi пыталiся ў сяброў пра яго, тыя казалi, што ён уначы пайшоў да карабля, не сказаўшы, куды хоча адплысцi.
Так узнiк закалот, а праз тры днi, калi даведалiся пра вiдзежы ў карабельнiкаў, ён памацнеў; i ўвесь народ загаварыў, што Заратустру звалок д'ябал. Праўда, ягоныя вучнi смяялiся з гэтае галамоўзiны; адзiн сказаў нават: "Я хутчэй паверу, што Заратустра сам звалок д'ябла". Аднак у глыбiнi душы ўсе сумелiся i хвалявалiся: дзiва што радасцi было, калi на пяты дзень Заратустра паявiўся сярод iх.
I вось Заратустраў расказ пра гутарку з Агнявым Сабакам.
"Зямля, - сказаў ён, - мае абалонку; i абалонку гэтую абчапiлi хваробы. Напрыклад, адна такая хвароба называецца - "чалавек".
А другая хвароба называецца "Агнявы Сабака": i пра яго людзi хлусiлi i дазвалялi хлусiць.
Каб разамкнуць таямнiцу, перайшоў я мора i ўбачыў праўду голую! Босую з ног да галавы.
Цяпер я ведаю, што такое Агнявы Сабака i ўсе гэтыя дэманы вывяржэння i абвяржэння, якiх баяцца не адны толькi старыя кабеты.
"Выходзь, Агнявы Сабака, са сваёй прорвы!
– крыкнуў я.
– I прызнавайся, цi настолькi глыбокая прорва твая? Адкуль бярэцца ўсё тое, што ты вырыгаеш на нас?
Ты многа п'еш з мора: гэта вiдаць па солi твайго красамоўства. Сапраўды, як на сабаку з прорвы ты залiшне ясi з паверхнi!
Я лiчу цябе нутравешчам зямлi, i не болей за тое: кожнага разу, чуючы дэманаў вывяржэння i абвяржэння, я лiчыў iх падобнымi да цябе - падсоленымi, хлуслiвымi i пляскатымi.
Вы ўмееце рыкаць i засыпаць попелам! Вы - непамысныя выхвалякi, вы дасканала авалодалi майстэрствам так награваць глей i слiзь, каб яны закiпалi.
Дзе вы, там паблiзу заўсёды павiнен быць глей i мноства губкападобных, пячорыстых i створкава-зашчэмленых: усё гэта рвецца на волю.
"Воля", - радасна рыкаеце вы: але я адвык верыць у вялiкiя падзеi, калi вакол iх так многа ляманту i чаду.
I павер мне ты, пякельны шум! Найвялiкшыя падзеi - гэта не сама галаслiвыя, а нашы сама сцiшаныя гадзiны.
Не вакол выдумшчыкаў новага галасу, а вакол вынаходцаў новых каштоўнасцяў круцiцца свет; нячутна круцiцца ён.
I прызнай, што як толькi рассеецца дым i астыне твой грукат, выявiцца, што не было анiчога. Вялiкая важнасць, калi якi-небудзь горад знябыўся, як мумiя, а якая-небудзь статуя ляжыць у брудзе?