Туркий хал?лар ва тиллар

на главную - закладки

Жанры

Шрифт:

Туркий тиллар ва хал?ларнинг ривожланиши жараёнида-уларнинг она тилида сўзлашувчилари, ла?жалари ва тиллари шаклланди, улар бир томондан ўхшашлик билан – уларнинг келиб чи?иши бирлиги натижасида, иккинчи томондан – умумий туркий тилнинг парчаланиши билан изо?ланадиган фар?лар билан тавсифланади тил – аввал диалектларга, сўнгра ало?ида тилларга ва тиллар гуру?ларига. Туркий хал?лар Олтой то?ларида кенг ?удудда шаклланган ва бош?а лингвистик хал?лар гуру?лари: мў?ул, Тунгус-Манчур ва Тибето-Хитой билан ўзаро ало?ада. "Олтой" сўзининг ўзи туркий "олтин" сўзига, мў?улча "алт" сўзига ?айтади. "Алтан тобчи "ёки" Алтан товч "("олтин тугма "ёки" олтин vault") ХВИИ асрнинг мў?ул хроникаси. Олтой ?адим замонлардан бери полиметаллар, темир рудаси, симоб ва олтиннинг бой конлари билан маш?ур.

Олтой Турклари турли хил келиб чи?иши бўлган ?абилалар ва хал?ларни, шу жумладан туркий бўлмаганларни бўйсундирдилар. ?окимият, ёзма манбалардан кўриниб турибдики, улкан ?орамол подаларини тўплаган, мол-мулкини talon-тарож ?илган ва уйида ?уллари бўлган ?абила зодагонлари ?ўлида тўпланган. Ушбу феодал-патриархал бирлашманинг бошида Когон бўлган. Биро?, Олтой Турклари ва уларга бўйсунувчи хал?лар ?абилавий, асосан ибтидоий ижтимоий ташкилотга ега бўлишда давом етдилар ва замонавий маънода синфлар ?али ривожланмаган. Давлат худди шу и?тисодий ривожланишга ега бўлган ?ариндош ?абилаларнинг мўрт бирлашмаси еди.

Милодий 1-минг йилликдаги Олтой туркларининг тарихи асосан археологик ва ёзма манбалардан маълум. Асосий археологик манбалар дафн маросимлари ва уларда топилган нарсалардир. Бу ва?тда одамни от билан бирга кўмиш ва жабду?лар миниш одати тар?алмо?да. Олтой то?лари водийларида кичик тош тепаликлар ?азилган, уларнинг остида тўртбурчаклар тупро?ли чу?урлар мавжуд. Бу ковакларига дафн ор?асига чўзиб ёт?изилди. Дафн етилган от ёнига от дафн ?илинди. Баъзан ?абрлар сиртда фа?ат тошлар ?ал?аси билан белгиланади. Одатда олижаноб одамнинг ?абри ?абрнинг марказида жойлашган бўлиб, у билан бирга дафн етилган аскарлар ёки ?улларнинг ?абрлари атрофида жойлашган еди. Иккинчисининг ?ашшо?лиги Марказий ?абрнинг бойлигини кескин таъкидлайди. Шу билан бирга, катта тепаликлар мавжуд. Улардаги дафнлар инвентаризациянинг бойлиги ва дафн маросимининг мураккаблиги билан ажралиб туради. ?абрга ў?лари, темир пичо?и, безакли камарлари, ?адимги туркий ёзувлари бўлган кумуш идишлар ?ўйилган. Отларнинг скелетлари бўлинмалар ортида дам олди. Бундай тепаликлар Олтойда Катанда ?ишло?и я?инида, Туяхта ва Кузбассдаги Ур дарёсида топилган.

Якутларнинг туркийзабон аждодларининг замонавий Якутия ?удудига кириб бориши узо? ва?т давомида Байкал минта?асидан, милодий ВИ – Х асрлардан бошлаб, Куриканлар Ангара ва Ленада яшаган пайтдан бошлаб келган (бу шундай дейилади).курумчин маданияти). Биро?, бу жойларда Туркийгача бўлган а?оли ?ам бор еди. Темир асрининг енг ?адимги а?оли пункти Якуцк остидаги Ююке дарёсидан топилган. Якутиянинг ерта темир асрининг асл маданияти Ленанинг ?уйи о?имидаги Олекминск ва Сиктях устидаги Мухтуя ?ишло?и я?инидаги а?оли пунктлари билан ифодаланади. А?оли ов ва бали? овлаш билан шу?улланган. Якут хал?и Ленада Жанубий туркийзабон кўчманчилар томонидан ма?аллий ?абилаларнинг сингиб кетиши натижасида шаклланган. Якутларнинг Жанубий аждодларининг сўнгги тўл?ини ўрта Ленага фа?ат ХИВ – ХВ асрларда кириб келган деб тахмин ?илинади. Якутларнинг баъзи ма?аллий гуру?лари, масалан, Шимолий-?арбий бу?у чўпонлари, Евенкснинг айрим гуру?ларини Марказий минта?алардан якутлар билан аралаштириш натижасида нисбатан я?инда пайдо бўлган. Якутларнинг ижтимоий ?аётида ?абила тузумининг ?олди?лари кўп бўлган, ?абила ?асоси са?ланиб ?олган. Антропологик жи?атдан якутлар Мў?улоид ир?ининг Ўрта Осиё ва Байкал турларига мансуб. Яшаш жойлари, маданий ва кундалик фар?ларига кўра, якутлар бир ?атор ма?аллий гуру?ларга бўлинган – Амгино—Лена, Вилюиск, Олекминский, Верхоянск, Шимолий. Якутларнинг и?тисодиёти ва моддий маданиятида Ўрта Осиё чорвадорлари маданиятига ўхшаш хусусиятлар устунлик ?илади, аммо Шимолий тайга елементлари ?ам мавжуд. ХВИИ асрнинг 20 – йилларида. Якутлар Россия давлатига ?ўшилди, бу уларнинг ижтимоий-и?тисодий ва маданий ривожланишини тезлаштирди. Шу билан бирга, ё?ут оммаси чор амалдорлари, савдогарлар ва мўйна харидорлари томонидан шаф?ациз бўйинтуру?, шаф?ациз зулмга дучор бўла бошлади.

Феодализмга ?улдорлик тизими ор?али келган мамлакатлар учун (масалан, Хитой, ?индистон, Ерон учун – Осиёда, Италия, Франция, Испания учун – Европада) феодал муносабатларга ўтиш ?адимги даврларда яратила бошланган миллатларнинг шаклланишида янги ?адамни англатарди. Феодализмга тў?ридан-тў?ри ибтидоий коммунал тизимдан келган мамлакатлар учун (масалан, Европада – Германия, Англия, Скандинавия мамлакатлари, Россия – Чехия, Полша, Шар?да-баъзи туркий ?абилалар учун) шаклланиш жараёни ?абилалар ва ?абила бирлашмаларидан миллатларнинг келиб чи?иши билан бошланган. феодализмнинг ривожланиши. Европа ва Осиёдаги бир ?атор ?абила гуру?лари ва бирлашмаларида (масалан, мў?ул ва баъзи туркий ?абилаларда) бу жараённинг бошланиши нисбатан кеч ва?тга, ХИ—ХИИИ асрларга тў?ри келади.

Конец ознакомительного фрагмента.

Книги из серии:

Без серии

[5.0 рейтинг книги]
[5.0 рейтинг книги]
[5.0 рейтинг книги]
[5.0 рейтинг книги]
[5.0 рейтинг книги]
[5.0 рейтинг книги]
[5.0 рейтинг книги]
[5.0 рейтинг книги]
[5.0 рейтинг книги]
Популярные книги

Внешники такие разные

Кожевников Павел
Вселенная S-T-I-K-S
Фантастика:
боевая фантастика
попаданцы
5.00
рейтинг книги
Внешники такие разные

Искатель боли

Злобин Михаил
3. Пророк Дьявола
Фантастика:
фэнтези
6.85
рейтинг книги
Искатель боли

Кодекс Охотника. Книга XIV

Винокуров Юрий
14. Кодекс Охотника
Фантастика:
боевая фантастика
попаданцы
аниме
5.00
рейтинг книги
Кодекс Охотника. Книга XIV

Верь мне

Тодорова Елена
8. Под запретом
Любовные романы:
современные любовные романы
5.00
рейтинг книги
Верь мне

Крепость надежды

Михайлов Дем Алексеевич
1. Изгой
Фантастика:
фэнтези
9.31
рейтинг книги
Крепость надежды

Хочу тебя любить

Тодорова Елена
Любовные романы:
современные любовные романы
5.67
рейтинг книги
Хочу тебя любить

На границе империй. Том 8. Часть 2

INDIGO
13. Фортуна дама переменчивая
Фантастика:
космическая фантастика
попаданцы
5.00
рейтинг книги
На границе империй. Том 8. Часть 2

Тайный наследник для миллиардера

Тоцка Тала
Любовные романы:
современные любовные романы
5.20
рейтинг книги
Тайный наследник для миллиардера

Последний попаданец 12: финал часть 2

Зубов Константин
12. Последний попаданец
Фантастика:
фэнтези
юмористическое фэнтези
рпг
5.00
рейтинг книги
Последний попаданец 12: финал часть 2

Люби меня

Тодорова Елена
7. Под запретом
Любовные романы:
современные любовные романы
5.00
рейтинг книги
Люби меня

Измена. Я отомщу тебе, предатель

Вин Аманда
1. Измены
Любовные романы:
современные любовные романы
5.75
рейтинг книги
Измена. Я отомщу тебе, предатель

СД. Том 17

Клеванский Кирилл Сергеевич
17. Сердце дракона
Фантастика:
боевая фантастика
6.70
рейтинг книги
СД. Том 17

Низший - Инфериор. Компиляция. Книги 1-19

Михайлов Дем Алексеевич
Фантастика 2023. Компиляция
Фантастика:
боевая фантастика
5.00
рейтинг книги
Низший - Инфериор. Компиляция. Книги 1-19

На границе империй. Том 10. Часть 1

INDIGO
Вселенная EVE Online
Фантастика:
космическая фантастика
попаданцы
5.00
рейтинг книги
На границе империй. Том 10. Часть 1